Жамауат

Бизни миллет ата-бабаларыдан бери да жюн ишни болмагъанча айнытып, жашауда уллу хайырын кёрюп тургъаны кертиди. Сёз ючюн, хар таулу тыширыу кийиз ура билгенди. Ол аны юй турмушун, жылыуун, жанын, чархын, санын, саулугъун сакълагъан багъалы харакети болуп тургъанды. Таулуну кийими, бегирек да жамычысы, башлыгъы, къабыргъагъа такъгъаны, юсге жапханы, аякъ тюпге атханы - барысы да жюнден болгъандыла.

Жашау бара-баргъаны къадар, бютюнда бу къыйын заманда, адамны тёгереги жукъарып баргъаны баямды. Танышла, ахлула, шуёхла, сен танымагъан, алай жамауатха керек инсанла кетедиле. Орунуна адам табылмазлыкъ жокъду дегенлери ётюрюк оюм болгъанын барыбыз да кёребиз – бир кетгенни да алышмайды келген, хар ким кеси жеринде тутхучлу болады. Кёп болмай, августну ахыр кюнлеринде, Къабарты-Малкъарны сыйлы врачы Аппайланы Хамитни жашы Адик алышханды дуниясын. Ол бакъгъан, ол болушхан адамланы ыразылыкълары жаннет атлауучла болсунла анга.

Бабугент элде Туменланы Ахмат бла Уяналаны Роза бек хурметли таматаладан бирлеридиле, ариу юйюр ёсдюргендиле, огъурлу  ата-ана эм аппа-ыннадыла. Жашлары Маратны бла къызлары Аминатны ючюшер сабийлери барды. Бу юйде уллула, гитчеле да бошуна бир кюнлерин да оздурмайдыла. Ахмат а пенсияда болгъанлыкъгъа, элни ишине тири къатышады, жаш адамла акъыл сёз излей да келедиле, къысхасы, элни тутуругъу  Ахматча адамладыла. Низамлы, билимли, иш кёллю сабийле бла туудукъла Ахматны бла Розаны кёллерин бек сакълайдыла. 

Сыйдам автомобиль жолла адамланы бла жюклени жюрютюуню чырмаусуз бардырыр,  къоркъуусузлукъну жалчытыр ючюн да керекдиле. Аны себепли  жолланы ишлеу, аланы жангыртыу, алагъа кёз-къулакъ болуу бла кюрешгенлени магъаналары бек уллуду. Бюгюн биз Элбрусдагъы жолчуланы юслеринден айтыргъа сюебиз.

Балыкъ башында кёп тюрлю затлагъа тюбейсе. Бурун заманладан къалгъан менгирле, къалаланы мурдорлары, унутулгъан журтла да бардыла.

Суратдагъы эр киши Кёнделенде белгили революционер Жеттеланы Шишкону жашы Исмайылды. Ол онтогъузунчу ёмюрню аягъында туугъанды. Аны таныгъанла, хапарын эшитгенле айтханнга кёре, бек къарыулу адам болгъанды.

Валерий Мухамедовични мен 40 жылдан аслам заманны таныгъанма. Къадарны буюрууу бла биз университетни бошагъандан сора, бир ауукъ заманны бир жерде ишлегенбиз – ол Эл мюлк министерствода, мен а – комсомолну обкомунда. 

Буруннгу заманладан бери къарачайлыла бла малкъарлыла малчылыкъ бла дайым кюрешгенлей келедиле. Аны себепли миллетибизни жашауунда сют аслам жер алады. Анда бизни саныбызгъа, чархыбызгъа жарагъан хайырлы затла бардыла.  

Белгили академик И.П. Павлов да чертгенди ол шартны: «Сют табийгъатны кеси жарашдыргъан бек сейирлик, татымлы ашларындан бириди», - дегенди ол. Таулула акъ суусундан кёп тюрлю аш этедиле. Бизни бюгюннгю хапарыбыз гыпы айранны (кефир) бла жууурт айранны (йогурт) юслеринден боллукъду.

Адамны жашауунда юйюр къурау уллу да, магъаналы да жерни алады. Нек дегенде ол кюнден башлап юйюрленнгенлени жашаулары жангы ызгъа бурулады, ала жангы жашау къурап, ахшы муратларына жетерге итинедиле. Бизни къарачай-малкъар халкъда да, башхаладача, жаш адамланы бирге болууларына уллу къууанч бла тюбейдиле.

«Шуёхлукъ» альманахны бетлеринде Чегем ауузуну эллерини жашауларына бла мюлк таматаларыны ишлерине жораланнган кезиулю очерк Байсолтанов атлы колхозну председатели болуп тургъан Къудайланы Келлетге жораланады. Автор Къулийланы Хусейди. Узакъ 1973 жылдан бери жазыу тилибизде жорукъла иги да тюрленнгенлери себепли, очеркни жангыдан хазырларгъа тюшгенди.