Тарых

Ишибиз бла байламлы биз кёп сейир адамларыбызгъа тюбей, аланы хапарларына тынгылай, аз кере сагъышха къалмайбыз. Усталыкъ жолумда тюбегенлеримден бири эди Бийчеккуланы Хажи-Мурат. Хурметли ветераныбыз бла танышханымда уа анга 88 жыл толгъан эди, алай эсе да, аны тирилигине ким да сукъланып, сейир этерча эди. Андан бери иги кесек заман да озгъанды, хурметли къартыбыз дуниясын да алышханды.

1986 жылда 26 апрельде адам улуну тарыхында эм уллу техноген аварияладан бири болгъанды: ол кюн Чернобыльде атом электростанция (АЭС) чачылгъанды. Аны хатасы къуру Совет Союзгъа угъай, талай къоншу къыралгъа да жетгенди, радиацияны заранлы кючюн сынагъан адамланы саны уа къайда кёп болгъанды.

 Уллу Ата журт урушну жылларында Къызыл аскерге бла флотха болушуу бир да болмагъанча кенг жайылгъан эди. Уруннганла къоруулауну фондун да къурагъандыла. Ары уа  адамла ахчаларын, багъалы затларын,  жылы кийимле, аны къой – аш-азыкъларын окъуна бергендиле.

Дауут хажи 1800 жылда Огъары Чегемде, ЭлйыТюбю элде туугъанды. Сын ташында жазылгъаннга кёре, 1892 жылда ёлгенди, Пардыкла деген жерде къабырлада асыралгъанды. Аны жашау жолуну юсюнден бизге философия илмуланы кандидаты Шауайланы Исмаил билдиргенди.

  Уллу Ата журт урушха бизни халкъдан 10 мингден аслам адам кетген эди. «Эсгериуню китабында» шартлагъа кёре, ол къазауат жыллада таулуладан 4335 адам ёлген эди. Бизни жашларыбыз битеу  фронтлада жигитча сермешгендиле, туугъан жерлерин малгъун душмандан азатлар ючюн къанларын-жанларын да аямагъандыла. Аланы батырлыкъ, ётгюрлюк да  этгенлерине ала къуллукъ этген аскер бёлюмледен юйлерине келген ыспас письмола да шагъатлыкъ этедиле. Бюгюн аланы бир къауумун басмалайбыз.

Орус география обществону «Альтаир» жаш тёлю клубу Уллу Ата журт урушда мамыр жашауубуз ючюн жан берген аскерчилерибизге хурмет этиуню чегинде, Инал сырт таугъа ёрлеп, аны тёппесинде 1942-1945 жыллада Кавказ ючюн уруш этген жигитлерибизни хурметлерине эсгериу къанганы орнатханды. Быйыл а жолоучула биринчи кере Инал сыртны башына чыкъгъандыла, ол Къаялы таракъланы кесегиди, бийиклиги уа 2879 метрди.

Уллу Ата журт уруш башланнганда, Тёбен Чегем элде жашагъан Таппасханланы Къубадий немисли фашистле бла къазауатха 3 жашын ашыргъан эди. Исхакъ, Жабай эм Къубай, башха таулу жашлача, туугъан жерлерине, сюйген тауларына ууучлаучула жетмез ючюн жанларын-къанларын аямай урушхандыла.

Мындан 79 жыл алгъа, 1941 жылда 22 июньда, фашист Германия Совет Союзгъа чапханы бла Уллу Ата журт уруш башланнганды.  Немислиле бла бирге  Венгрияны, Италияны, Румынияны, Финляндияны аскерлери да анга къажау сюелгендиле.  «Барбаросса» планны жарашдыра туруп, гитлерчи командованияны Совет Сауутланнган Кючлени бир ай бла жарымны ичинде ууатыргъа деп аллай умуту болгъанды.

Колхозла къуралгъан жыллада  болгъан ишди бу. Тау эллерибизден биринде Хажибий деп биреу жашагъанды, уллу санлы, къарыулу жаш, ишчи адам. Элде юй-журт ишлеген чынг аллын изеуге аны чакъырыр эди, ташны, агъачны  ауурун кётюрюрге керек болса, анга айтхандыла.

Бизни таулу халкъыбыздан Уллу Ата журт урушха кетип, жигитликлери, кишиликлери  бла да атларын айтдыргъанла кёпдюле. Аланы асламысы сыйлы орденле, майдалла бла да саугъаланнгандыла. Алай аланы араларында белгисиз тас болгъанла, къарындаш къабырлада асыралгъанла да кёпдюле.