Маданият

Кёчгюнчюлюкню заманында Алма-Атагъа тюшген эдим. ГЭС-ни къурулушунда ишлейме. Юй бийчем, къагъанакъ сабий да барды, бараклада бир отоучукъда турабыз. Кюндюз ала юйде къаладыла, мен а ишге барама. Узун илипин барды. Аны бла томуроуланы жиберебиз. Тюбюнде тутуп, суудан чыгъарып, бычхыгъа ётдюредиле. Анда жарадыла эм къурулушда хайырланадыла.

Озгъан ёмюрню жетмишинчи жыллары малкъар поэзияны айныгъан, жашнагъан, кёл кётюрген жыллары эдиле. Бабаланы Ибрахимни жумушакъ ауазы, Мокъаланы Магометни жыр бла айтылгъан къанатлы тизгинлери, Танзиляны жюреклени теренине синнген тиширыу кюйлери, аламат поэмалары, Гуртуланы Салихни ачыкъ сёзю – инсанлыкъ назмулары… Аллахды билген, малкъар поэзияны бек уллу бийиклери ол чакъда жылтырап, кёз къамата болур эдиле. Уллу Къайсын келечиси болгъан малкъар поэзияны ауазы узакълагъа эшитиле эди.

Толу къыркъ юч жыл жашамагъан Батчаланы Муссаны жазгъан затлары, къайсын энчи алсанг да, жер юсюнде къалгъанлагъа, келлик тёлюлеге  да адамлыкъ дерследиле. Аны пьесалары Шимал Кавказны кёп сахнасында салыннгандыла. Алай аны драматургияда жазыучулукъ бетин тынгылы ачхан чыгъармасы  уа «Хорланнган жазыу» деген драмасыды.

Малкъар поэт Бабаланы Ибрагимни «Бийик сын» деген поэмасы малкъар адабиятда урушха къажау жазылгъан чыгъармаланы араларында энчи сыйлы жерни алады. Аны атланнган сёзю окъуна дуния урушланы тарыхларында бек ажымлысы атом уруш болгъанын эсгертеди. Андан сакъланыр  ючюн, уруш къазауатын, зорлукъну, ачлыкъны да кёрген къарт, бешик тебирете тургъан ана... – жерде жашар муратлары болгъанла бары да мамырлыкъ келечилери болургъа талпынадыла.

Бабаланы Ибрахим назмуларында, поэмаларында да заманны баш ышанларын уллу суратлау кюч бла кёргюзтгенди. Аны «Атамы аягъы басхан жер» деген аты бла баргъан назму къаууму туугъан жерге къасадача жазылады. Ата журтха сюймеклиг а тилеклеге киреди.

Кумуш элде туугъан, Москвада Бийик адабият курсалны тауусхан поэт, драматург, жазыучу Батчаланы Муссаны быллай аты бла драмасы барды. Аны жанр энчилиги комедиягъа тартады дейдиле анга къарагъанла. Болсада мында трагедиялыкъ кёпдю. Пьесаны тил байлыгъы, эс жютюлюгю, ол жазылгъан кюнден не къадар заман ётсе да, жангылыгъын, адамны сейирсиндириуюн тас этмейди. Жигитлерини къылыкъларын ачыкъ этерге болушхан амалладан бири сахнада, не десенг да, чыгъарманы тилиди. Бу эки актлы, алты суратлы трагикомедияны сюжет ызы бюгюнден узакъ кетмейди.

Тёппеланы Алимни  хар бир чыгъармасы, жашау тарыхыны бир бети болуп, мажюсюлюкден бизни кюнлеге дери заманны излемлерин ачыкълайды. Ол ёмюрлени трагедияларындан башлап бусагъатдагъы соруулагъа дери. 

Ахыры. Аллы 31 июльда чыкъгъанды.

КъМР-ни, КъЧР-ни да халкъ поэти, РФ-ни М. Горький атлы Къырал саугъасыны, Чуваш Республиканы Эмине атлы миллет саугъасыны лауреаты, Халкъла шуёхлукъларыны эм Сыйлылыкъны орденни иеси Зумакъулланы Мустафаны къызы Танзиля бу кюнледе кесини туугъан кюнюн белгилегенди.

Тёппеланы Алим кёп ишлеген, аламат сейир темалагъа жазгъан жазыучу эди. Аны хар чыгъармасы да, тарыхны бир бети болуп, бир заманны излемлерин ачыкълайды. Мюжюсюлюк замандан башлап бизни кюнлеге дери. Алим бла ушагъыбызны да ол затланы юслеринденди. Ол кеси дуниядан кетсе да, аны адабиятны юсюнден сагъышлары уа жол да кёргюзтедиле, кёп тюрлю оюмла да туудурадыла.