Маданият

1929 жылда Профсоюзланы Къабарты-Малкъар область советинде ходожестволу самодеятельностьну миллет тепсеу къаууму къуралгъанды. Аны атына алгъа «Агитбригада», ызы бла «Къызыл Кавказ»  дегендиле. Таулуладан ары киргенлени арасында Рахайланы Якуб, Датчиланы Хамит да болгъандыла. 

Гуртуланы Элдар къыркъгъа жууукъ китапны авторуду. Аны юсюнден сёз баргъанда, олсагъат окъуна аны чам хапарлары, повестьлери, тарых жолуна аталгъан чыгъармалары сагъыныладыла.

Берберланы Бурхан илму-излем институтну къуллукъчусуду. Хапарлары, повестьлери бла белгилиди. Аны чыгъармаларында суратлау энчилик биринчи бетледен окъуна шарт кёрюнюп турады. Тил байлыгъы, суратлау теренлиги, сюжет ызы, темасы да  окъугъан адамны эсинде къаладыла.

Хочуланы Салих малкъар прозаны мурдорун салгъан жазыучуду. Ол 1910 жылда Кёнделенде туугъанды. Эл школну бошап, Ленинчи окъуу городокда окъугъанды. Жазыучулукъ ишин бек жашлай башлагъанды. 

20-чы жыллада тюрк тилли миллетлени жазмаларында, айтыуларында да «литература», «культура», «искусство» деген терминле аланы лексикаларына алыннган эдиле. Артда уа ол миллетлени кёбюсю аланы «адабият», «маданият», «инжесанат» деген терминлеге айландыргъан эдиле, бу терминлени араб тилден алып. Сёз ючюн, кечирек заманнга дери да Азербайджанда «Культура ве искусство» атлы журнал чыгъып тургъанды. Артда уа азербайджанлыла ол журналгъа «Маданият ве ин­жесанат» атагъандыла.

Гуртуланы Берт халкъындан бир заманда да айырылмагъан, ана тилини къучагъындан бир да чыкъмагъан керти инсанларыбыздан эди. Тилибизни илму жаны бла тинтиуде, байыкъландырыуда, аны тазалыгъын сакълауда аны уллу къыйыны бар­ды. Жазыучуну, поэтни ол жаны бла ишини юсюнден материалны кесини заманында аны къызы Гуртуланы Мариям, педагогика илмуланы кандидаты, жазгъанды. Биз да ол тинтиу ишни бюгюнлюкде магъаналылыгъына эс буруп, жарашдырып, бюгюннгю номерибизде басмалайбыз.

Эртте-эртте, бек сансыз-санаусуз заманлада, Минги тауну башы айыры болмагъанды. Юсюнде да, бусагъатдача, къанга бузла жылтырамагъандыла.

Газаланы Къарайны жашы Магомет Уллу Ата журт урушну кезиуюнде «Ленинградны къоруулагъаны  ючюн» майдалгъа тийишли болгъан эди. Алай анга шагъатлыкъ этген къагъыт а берилмей къалгъан эди. 80 жылгъа жууукъ заман озгъандан сора майдалны удостоверениясы Магометни  жашына берилликди.

Къоншу миллетлени жазыучуларыны юслеринден айта, газет окъуучуларыбызны аланы чыгъармалары бла шагъырей эте турабыз. Арада байламлыкъ жюрютюрге, башха халкъланы культуралары, адет-тёрелери, тарыхлары, бюгюннгю жашаулары бла шагъырей болургъа ол уллу себепликди. Бюгюннгю къонагъыбыз Шимал Осетияны лирикалы поэтлеринден бири, къара сёзню устасы, публицист, кёчюрмечи Энвер Хохоевди.

Бир кюн, намаз этип, тутмакъланы сатырында ишлеучю жерлерине тебиреди. Халы уа осалдан-осал бола барады. Бир аздан ол, аякъларын алалмай, сюелип къалды, олтурмады, жыгъылмады, сюелгенлей турду. Бусагъатда не боллугъун билип (итлени бошларла, ызы бла уа илишаннга салырла, ахыр сагъатым жетгенди дей), ийман шагъадатны кёлюнден айтды.