Насыплы болур ючюн не зат керекди?

Жашау бизни терк-терк сынайды. Тюнгюлмей жашар ючюн не зат этерге керекбиз? Аны юсюнден Жангы Малкъарда школну психологу эм устазы Азаматланы Маляш бла ушакъ этгенбиз.

- Биринчи соруу, мёхелликден дарман бармыды?

- Бек кючлю дарман – кеси кесибизге кёл этдириудю. Психологга, психиатргъа барырдан алгъа, олтуруп сагъыш этигиз: сизни къадарыгъызда сиз тёзалмагъан къыйынлыкъла керти да бармыдыла? Огъесе сиз къатыгъыздагъыладан тынч жашагъанлыкъгъа, кюн сайын олтуруп жиляпмы турасыз? Бизни насыплыгъа санатхан баш гормонла - дофамин (ол насыпны гормонуча белгилиди) эм серотонин (асыры бек ачыуланыргъа эмда оздуруп къууаныргъа къоймагъан гормонла) адамны чархында аз болсала, ол абериден терк эригиучю, мёхел, мудах  болады. Башха шартлары - болжаллы халда адамны болуму осалланады- хар адамда да болады алай. Аллай болумдан дармансыз къутулургъа да боллукъду.  Чертлеуюкле, бишлакъ эм бананла кёбюрек ашагъыз!

Серотонинни ёлчемин аш-азыкъ бла тапландырыргъа боллукъду. Ол гормон бизни чархыбызда триптофанны амино-кислотасы бла къуралады. Ол бишлакъда, хумужуда, сютде, бананлада, миндальда артыкъда кёпдю. Триптофан диета бла  серотонинни эки кере кёбейтирге боллукъду.

 - Конфетле уа?

- Адамла арысала неда мудахлансала, татлы затны ашаргъа бошдан тартылмайдыла. Глюкоза триптофанны тюзюнлей адамны мыйысына элтирге себеплик этген затды. Пирожныйни неда конфетни ашадыгъыз эсе, кесигизни насыплыгъа санайсыз, къууанасыз, тири боласыз. Адамны ол халгъа къуру татлы затла угъай, углеводладан бай болгъан башха  ашарыкъла да келтиредиле.

- Бирле чагъыр, аракъы да ичедиле…

- Алимле ачыкълагъаннга кёре, алькогольну аз ёлчемле бла ичиу адамгъа хычыуунлукъ сынатхан гормонну  кючлейди. Аны бла бирге нерваны клеткаларын тирилтеди. Бирлени  бир бокал чагъыр ичгенлей, акъыллары бютюн жютю, эслери бютюн иги ма аны ючюн болады.

- Ол игиликле уа жаланда   ичгини мардадан оздурмасагъыз боладыла…

- Эсигизге салыргъа сюеме: саулукъ сакълауну битеудуния организациясыны мардаларына кёре, жыл санлары жетген эр кишилеге кюн сайын бир-эки бокал кючлендирилмеген чагъыр ичерге жарайды, тиширыула уа бир бокал бла чекленирге керекдиле. Аны бла бирге уа барысы да ыйыкъны  эки кюнню  «къургъакъ законнга» бойсунургъа тийишлидиле.

- Баям, андан эсе спорт иги амал болур.

- Тюзсюз. Биз спорт бла кюрешгенде, артыкъда кюч керек болгъан упражненияла этгенде, чапханда, сууда жюзгенде неда бахчада жер къазгъанда, чархыбыз бек къыйналады. Былайда табийгъат бизге болушур ючюн  дофаминни эм эндорфинлени  къуралыуларына себеплик этеди. Аланы баш борчлары уа ачыгъанлыкъны эм   бизни къыйнагъан башха сезимлени кетериудю. Сора адамны  хали игиленеди, ол къууанч тыпырлы болады. Гормонла ол халгъа иги кесек заманны себеплик этип турадыла: бирде бир ненча сагъатны.

Бек башы уа - таза хауада  айланыгъыз, солугъуз. Серотонинни ёлчеми  чархыбызда кислородну кёплюгюне эм азлыгъына кёре болады. Аны себепли къууанч сездирген гормонну кёбейтир ючюн, таза хауада айланыргъа, солууугъузну тап халгъа келтирген  упражненияла, чархыгъызгъа кислород кёп келирча башха амалла да этерге  керекди.

Сиз тышында  кюч керек болгъан ишле бла кюрешсегиз неда барыуугъузну терклендирсегиз, кислород бютюн  кёп келликди. Халигиз да игиленирикди.

Адам кеси кесин мудах этген кезиую болады. Тёгерегигизде адамла къалай къыйналып жашайдыла- анга да эс буругъуз. Тенглешдириу бек болушады. Къолсузла, аякъсызла, къыйын ауругъанла къалай жашайдыла? Бир-бирле уа сейирлик саулукълары болса да, тарыкъгъанлай турадыла. Жашау жаннет тюйюлдю, жомакъдача хар зат да сиз сюйгенча бармайды. Бир кюн къыйналсагъыз да, тамблагъы кюнюгюз къууандырыр.