Тарых

Уллу Ата журт башланыр кюннге

1941 жылны кюз артында гитлерчи аскерле Украинаны жерини асламын, Белоруссияны, Молдавияны, Литваны, Латвияны, Эстонияны эм Россей Федерацияны бир-бир областьларын къолгъа этген эдиле. Душман, Ленинградны къуршоугъа алып, баш кючлерин Москваны тийрелерине жыйышдыргъанды. Аны бла бирге, къыралыбызны юч жанына ычхынып, Дондагъы Ростовну бийлегенди. Фашист командованияны «Барбаросса» планында Кавказны ууучлаугъа уллу магъана берилгенди. Ростов областьны, Краснодар эм Ставрополь крайланы кёп мирзеу берген районларын, Бакуну, Грозныйни нефть чыкъгъан жерлерин иелеселе, аскерлери, азыкъ,техникалары уа отлукъ бла толу жалчытыллыкъ эдиле. Ол себепден бургъан эдиле немислиле югга уллу кючню.

Патчах Россей  аны къауумуна кирген халкъланы ичинде интеллигенцияны ёсдюрюуге, аланы болушлукълары бла регионлада къыраллыкъны кючлеуге уллу магъана бергенди. Патчах къырал регионлада къан тёгюуню, урушну, къазауатны болушлукълары  бла тохташалмазлыгъын ангылап, аны орунуна  мамыр мадарланы хайырланыугъа кёчеди.

Уллу Ата журт уруш башланнган кюннге

   Уллу Ата журт уруш башланнган кюннге

Деппуланы Сафарбийни жашы Хаким  бронетанк аскерлени генерал-майору деген бийик аскер чынны малкъар халкъны тарыхында биринчи болуп алгъанды эмда аны бла кесини атын ёмюрлюк этгенди. Ата журт аны къыйынына тийишли багъа бергенди – аны ёшюнюнде Ленинни ордени, Къызыл Байракъны эки ордени, Ата журт урушну биринчи эмда экинчи даражалы орденле, «За отвагу», «Варшаваны азатлагъаны ючюн», «Берлинни алгъаны ючюн», «СССР-ни Сауутланнган Кючлеринде къуллукъ этгени» эмда кёп башха майдалла жылтырагъандыла. Аны намысына школлагъа, орамлагъа да аты аталгъанды.

Бюгюн да, хар замандача, акъсакъал танг аласы бла тенг турду, арбазгъа чыкъды, нюрюн тёге тургъан кюннге къарады. 

Малкъар эл Хызны-Сууну ауузунда, Аргудан бла Сукан-Сууну, Малкъар Черекни эм аны бутакъларыны баш жаны тийрелеринде орналгъанды. Аны бла къоншулукъда шимал жанындан Къабарты, къыбылада – Сванетия, кюнчыгъышда – Дигория, кюнбатышда – Бызынгы бла Холам болгъандыла.

Алгъын жаш адамны ас­кер къуллукъгъа хазырлау бла бирге аны юс кийими эсге алыннганды. Аскерчи жашны кийимини энчиликлери болгъандыла. Ол кийим, жаш жюрюгенде, чапханда, ат юсюнде баргъанда чырмау этмезча, тап бичилирге, ариу тигилирге керек эди. Шимал Кавказда миллетлени жашауларында уруш кезиуле кёп бола тургъанлары бла байламлы, аланы ас­кер кийимлери, аз тюбеген энчиликлени айтмасакъ, бир бирге бек ушайдыла. 

Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун, жашауунда ахыргъы кере хажны къыла, бизни Жаратханнга быллай тилек этгенди: «О, Аллах! Бу жолгъа чыгъа,  ийманыбызны сакълай, сени ыразылыгъынга тийишли болурча ахшы ишлени тамамларгъа онг, кюч-къарыу бериринги тилейбиз».

Бызынгыны жеринде адамла бурун заманладан бери жашайдыла. Мында къыпчакълыла да болгъанларына ийнандыргъан шартла тюбейдиле. Баджанак, бадзанаг, базанаг эм бызынгы дегенлени бир  бирге ушагъанлары да бошдан тюйюлдю дерчады. Бу жамауатха Малкъардан, Холамдан, Чегемден адамла да къошулуп тургъандыла, бызынгылыла да кёчюп кетгендиле бирси ауузлагъа. Алай эмда уллу кёчюу а 18-чи ёмюрде Бахсан ауузгъа эди. Бу материалда философия илмуланы кандидаты, тарыхчы Жангуразланы Мухамаматны тинтиу шартларын хайырланабыз.