Ахырзаман

Бюгюн да, хар замандача, акъсакъал танг аласы бла тенг турду, арбазгъа чыкъды, нюрюн тёге тургъан кюннге къарады. Эки къолун анга узатды, жюреги жылынды. Сора узакъ аламгъа кёз къарамын бурду да, дунияны жаратхан, кёп жылладан бери кюнню жарыгъын анга кёргюзтюп тургъан сыйлы Аллахха, баш уруп, шукур, ыспас этди, махтау берди.

Кюн а, келе-келди да, эрттегили шуёхуну башын жылы къоллары бла сылады, кёзлерин уппа этди, сора, башха чакъладача болмай, нек эсе да, бу жол ол анга мудах къарады. Бираздан а, алтын таякъчыгъын да аны бетинде къоюп, жолуна тебиреди.

Къарт, къол булгъай, аны узакъгъа ашырды да, юйюне кирип, жерине таянды. «Тауусулгъанчады сени манга жылыуунг, заман жетипми къалгъан болур кетерге?» - дей, жарсыды. Сора кёзлерин къысып бираз турду. Ызы бла акъ чорбатха къарады. Энди аны кёз аллындагъы жаланда олду. Кюн таякъчыгъы уа, ары-бери чаба, аны жарытады.

Майна, алайда узакъ тау эл. Черек ташларындан къаланнган бийик хунала. Сабийлигим. Чыбыкъ атыма да минип, тар орамны букъусун кётюре, жортама энишге, ёрге. Сиркиу желчикден да алгъа барама. Эй, мени ким жеталлыкъ болур?! Ызымдан чабып келген узун этек тиширыу а, эки къолун да манга узата: «Тохта, балам, тохта, сабыр бол, жыгъыласа, ариуум. Ачытаса кесинги. Ой, сенден алгъа ёлейим!»... 

Анам, мени багъалы анам! Кёз жарыгъым, къыйын кюнюмде таянчагъым. Бюгюн сен къатымда болсанг эди! Энтта да бир къарарча кёзлеринге! Къайдаса? Унутмагъанма къол аязларынгы жылыуун, ингир сайын айтыучу бёлляуларынгы да:

Жукъла, балам, сен жукъла. 
Киштикчик да жукълады, 
Айыучукъ да хурулдайды, 
Бёрючюк да мурулдайды, 
Тюлкючюк да жети тюшюн кёреди. 
Мени ариу жашчыгъым,
Татлы тюшлю жанчыгъым. 

Узакъ жылланы эсгере тургъан къартны кёзлери дагъыда бир ауукъгъа жабылдыла. Акъсакъал бир-эки кере терен солуду да, жангыдан чорбатха къарады. Кюнню таякъчыгъы уа, биягъы энишге-ёрге чаба, жашау жолуну жангы чапырагъын ачды.

Къолларындан да тутуп, аланы да чайкъай-чайкъай, бир эр киши бла тиширыу барадыла. Алларында уа - жашчыкъ. Ол а бир кесек алгъа чабады да - тохтайды. Ызындан келгенлени сакълайды. Ала жетселе уа, къыл-къыл эте, кюледи. Дагъыда алгъа тебирейди, сюрюледи.

Таматала аны алай этгенине, бир бирлерине къарай, ышарадыла. Алай насыплыдыла, келбетлидиле ол экиси! Ай бла кюн да ойнай бетлеринде. Ай, заман а, нек туралмайса сен жерингде? Къайры ашыгъа болурса? Чабаса, жел ургъанлай, жортаса, къайры бараса? Тохтасанг а бир... Биягъы кюн таякъчыгъы уа, къартны кёз аллы бла ёте, энтта да бетни жарытады, башха сурат кёргюзтеди.

Кенг арбазда уллу той барады. Тюеклерине жан сала, тал чыбыкъ санлы къыз къобуз согъады. Жашла, хайнухча, «Асланбийде» буруладыла. Жырчы орайданы тартады:
-Эй, келин келди, туругъуз, 
Тепсегиз, жырлагъыз, кюлюгюз. 
Насыпдан толсун юйюгюз,
Бу кенг, ариу арбазыгъыз! 
Орта бойлу эр киши уа, бозадан  толу гоппанны да алып, алгъыш этеди:
-Женгил аякълы, бал тилли бол!
-Намыс, адет сакъласын сен баргъан жол... 

Мен муну къайда эсе да кёргенме. Ол айтыла тургъан сёзлени да билеме. Ала да белгилидиле манга, кенг арбаз да. Къачан болгъан эди ол? Бусагъат эсиме тюшюрейим. 
Алай заман къалмагъанды. Къарт, солууун терк-терк алып, тебиреди. Тауусулгъанды аны ичер сууу, солур хауасы да. Узакъ жолгъа тебирегенин ангылагъанды энди ол. Дагъыда сурат кетди да, къартны кёз аллына жангысы жетди. Аркъаларын юйню къабыргъасына тиреп, ынна бла аппа олтурадыла узун шинтикде. Ала, мингле бла булбулла жырлагъанча, зикир айтадыла. Гитче Мухамматчыгъ а аланы сёзлерине къошулургъа кюрешеди:

-Aппa, мен да айтама.
-Сен орамгъа бар да, сабийле бла ойна.
-Угъай, мен ары кетсем, сизге уа ким къарарыкъды. Aндан эсе жомагъыма тынгылагъыз. Билемисиз, къоркъакъ жашчыкъ эмегенни къалай  алдагъанын? Аны манга амма юйретгенди.

Къартла бир бирге къарап, жылы ышардыла. Кёзлерин бир бирден алалмай, кёп  турдула. Тынгылауну узакъдан  келген ауаз бузду:

-Тур, къарт, заман болду кетерге. Сени сакълайбыз мында.
-Алай теркми? Къууаныргъа окъуна жетишалмадым да.

Не къысхады бу дуния! Аны ангылагъынчы окъуна кетерге тюшеди. Алтынчач а, къая чукуйларын ахыр кере къызарта, таула артына ауа тебирегенди. Кёп жылладан бери аны жарыгъын кёрюп тургъан кёзле шош жабылдыла.

Огъесе башха сагъышларымы болур эди ахыр заманы жетген къартны? Мен ары барама. Атам, анам болгъан жерге. Эгечим, къарындашым да андадыла. Сора кёп жылланы таймай къатымда тургъан нёгерим. Ала мени сакълап турадыла - тауусулмазлыкъ дунияда.

Жюреклеге сууукълукъ кийире, къалтырата, арбаздагъы парий, башын да ёрге кётюрюп, узун созуп, ачы-ачы улуду. Кечени къарангысын жарытыучу жулдузчукъ, жеринден юзюлюп, аламда жаннган ызын къоя, кёзкёрмезге ташайды.

Къайгъылы, жарсыулу, бушуулу топуракъдан жаратылгъанды адам бары. Жашауну магъанасын толу ангылагъынчы, жангыдан къайтады ары.