Фахмулу сабий къагъанакъ заманындан белгилиди

Нальчикде  28-чи номерли орта школну  устазы  Глашланы Магометни къызы Атабийланы Жамиля педагог ишни Жемталаны  школунда  литературадан окъутхан Султан Магомедович  Моловну дерслерин асыры жаратхандан сайлагъанды. Малкъар, къабарты тилде да Жамиля бирча  иги сёлешеди.

Телевидениядан школгъа журналистле келедиле, къабарты тилде интервью берирге керек эди. Адам болмай, манга  айтханларында, сорууларына шатык жууап  берген эдим, анда ишлегенле сейир этген эдиле.

Юйдегили болуп, шахаргъа кетерге тюшгенде, 8-чи классда окъуучуларым, жиляп, иги кесекге дери школгъа барыргъа сюймей тургъандыла. Ала манга Жамиля Магомедовнаны орунуна мама Магомедовна деучю эдиле. Бир жашчыгъ а, азыкъ да ашамай, аурургъа жетгенди дегенлерин да артда эшитгенме. Ол заманда анасы: «Жашым, сен менден да бек устазынгымы сюесе?»- деп  соргъанында, ол,  сагъыш эте да турмай: «Мама Магомедовнаны»,-деп жууаплагъанды.

-Школда  акъылманланы (генийлени) юйретиуню къолгъа  алгъанса деп эшитгенме. Ол кертимиди?

-Къолунда ёсген  сабий  акъыллы, ариу, иги адам болурун ким  сюймейди? Алай болур ючюн а, ол туугъан кюнден башлап аны бла ишлерге керекди. Макаренко къаллай  сабийни да  ол дуния жарыгъын кёрген биринчи  кюнден башлап юйретирге керекди, дегенди. Бир къауум ата-анала  аны бош зат  сунадыла.

Ол алай тюйюлдю. Сыйыгъыз тёппемде болсун, бизде да эки сабий ёсгендиле. Биринчи къызчыкъды. Аны бла ючжыллыгъындан    ишлеп башлагъанма.  Аны кичиси –жаш бла уа  сегиз айындан. Артда  къыздан эсе, жаш  неге да терк юйреннгенин  ангылагъанма. Тарихлени бирге терк  къошуп, къоратып, тюз жууап бериучю эди. Андан сора да, жашчыкъ къысха сёзлени  терк окъуялгъанды.

-Сабийни къагъанакъ заманындан башлап анга харфланы, тарихлени юйретип башласанг, ойнагъан а ол къачан этерикди?

-Ол ойнай-ойнай  юйренеди алагъа. Мен не  къызны, неда жашны ойнарларындан бир заманда да тыймагъанма. Ала къалай сюйселе да, алай ойнайдыла, бирси сабийлеча чапхандыла, жыгъылгъандыла, жилягъан да этгендиле. Бир-бир ата-анала уа къагъанакъ заманларында ашларын, сууларын заманында тапдырайыкъ, ариу тутайыкъ, ойнатайыкъ, юйретип а сабий садда башларла деген  акъылда жашайдыла. Бек  игиси – жашны , къызны да эки айындан юйретип башласады. Акъыллы,  эсли да боллугъу ол заманда ачыкъ бола тебирейди.

-Энчи клубунг барды, анда не  бла кюрешесе?

-Клуб Къулийланы Къайсын  атлы  проспектде кёп къатлы юйню биринчи этажындады. Анга  кирген жерде «С пелёнок» деген жазыу барды. Ары ата-аналары келтирген сабийлени уа мен европалы амал бла юйретеме.  Ол амал  алада 1969 жылдан бери хайырланылады. Бу  амалны бек алгъа алимле угъай, нейрохирургла ачыкълагъандыла. Ала аны хайырлылыгъын Даун сабийлеге бакъгъанларында кёргендиле. Врачла аллай саусузланы бек алгъа харфланы таныргъа, ызы бла  сёзню, андан сора уа бир айтымны билирге юйретгендиле. Тинтиу кёргюзтгеннге кёре, саусуз  сабийле айныуларында артха къалгъан угъай да, кеслерини тенглерин да жетип, озгъан окъуна этгендиле.

-Адамла, сени  оюмунга кёре, акъылманла, фахмулула къалай бла боладыла?

-Фахмуну кимге да Аллах береди, адамны акъылман этер ючюн а , аны юйретирге керекди эртте айнытып башлауну амалы бла.   Сабийлени араларында  сёзню биринчи харфларын айтып, ахырына жетгенде уа, аланы унутуп къойгъанла да  тюбейдиле. Аллайла бла энчи ишлесенг, бир-эки  дерсден сора ала эслирек боладыла.

-Клубну ачып, сабийле бла ишлерге деген акъыл а къалай  бла келгенди? 

-Школда кёп жылланы ишлегенме, ол жаны бла кёп китап, журнал, газет статьяла да окъугъанма. Биринчи  къызчыкъ туугъанда уа, аны бла ишлеп башлагъанма. Жарсыугъа, ол бек кеч эди. Сабийни не къадар эртте юйретип башласанг, ол къадар игиди деген оюмгъа да андан келгенме.

-Ойнап юйретирге керекди дейсе, аны юсюнден толуракъ айтсанг эди.

-Мен бир сёзню, карточкагъа жазып, букъдурама. Сора сабий бла ойнай келип, биз ол  сёзню табабыз. Къызчыкъ неда жашчыкъ анга къууаннганын кёрдюм эсе, аны бла оюнну андан ары бардырабыз. Ол башха затха эсин бёлдю эсе уа, карточканы аны  эси бёлюннген жерге букъдурама. Жубана кетип, ол  аны табады. Сёз ючюн, сабий стол тюбюне  кирди эсе, карточканы ары салама. Сабий  бла   компьютерде сёзлени да ачып окъуйбуз. Анга да ол уллу эс бурады.

-Сёлешгенден эсе, окъугъан тынчды деп кёпледен эшитгенме, кертиси бла да алаймыды?

-Хау. Сабийни  юйретгенде, сёлешиуню, окъууну да айырыргъа керекди. Сёзсюз, окъугъан тынчды, айтхандан эсе.

-Клубха  келген  сабийле бла ненча сагъат ишлейсе?

  -Биринчиден, бусагъатда ала артыкъ кёп тюйюлдюле.  Жылны жай кезиуюдю.  Кёпле солуудадыла. Андан сора да, пандемияны  кезиуюнде кёпле  сабийлери башхала бла тюбеширле деп къоркъгъан этедиле. Келгенлени уа бирлерин  аналары  башхаларын  ынналары келтиредиле. Жарым сагъат ишлемейме, бир кесек  солуйдула. Ол заманда ала не сюйселе да, аны этедиле. Мен ары шёндю магъанасы болмагъан, сабийлени сейир этдирмеген илляуланы  элтмегенме. Ала бла ойнай, къызчыкъла, жашчыкъла да заманларын хайырлы  ётдюредиле.

Къысхасы, сабий бла не заманда да жубанч оюнла, сёзле айтып  угъай, аны  мыйысын ишлетирик оюнла ойнаргъа ,  кёргюзтюрге, аны бла акъыллы тилде сёлеширге керекди. «Къуш бала уясында нени кёрсе,  учханында аны этерикди» деп  халкъда  бошдан  айтылмайды. Сиз юйде кесигизни къалай жюрютсегиз да, сабий да тюз алай  ёсерикди, аллай  боллукъду.