Телефон бла школ бирге келишемидиле?

Бу жылдан башлап  Россейде школлада окъуучулагъа телефонла бла хайырланыуну чеклендиргендиле. Бизни республиканы окъуу мекямларында ол болум не халда болур?

Сёзсюз, ол бек уллу проблемады. Дерслени кезиуюнде устаз ишин бардыра, окъуучула уа, телефонлагъа аралып, оюн къайгъыда. Билим бериуню форумларында «мен тюзмю этдим - онбиринчи классны окъуучусундан телефонну сыйырдым эсем?» - деген соруула бек кёпдюле.  Жарсыугъа, ол соруулагъа арсарсыз жууап этерча тюйюлдю. Нек дегенде гаджетле бизни жашауубузгъа терен  сингнгендиле, федерал закон бла уа билим бериу мекямлада аланы къалай хайырланыргъа боллугъуну юсюнден жорукъла къуралмагъандыла. Аны ючюн окъуучу телефонуна къарап, дерсден эси узакъда эсе да, устаз аны сыйырыргъамы – сыйырмазгъамы билалмай къалады. Арсарлыкъны туудургъан соруу: «Законнга кёре бармыды эркинлигим?».  

Медицина илмуланы доктору, профессор  Теммоланы Лейля айтады: «Къызымы телефону дерс баргъан кезиуде къолундады. Устаз айтхан темадан  ангыламагъан заты болса, ары къарап, дерсде берилген ишин толтурады. Алайын да эсге алыргъа тийишлиди. Алай, бирси жанындан алып къарасагъ а, гаджетлени хаталарындан   устазны бла окъуучуну бетден бетге ушакълары дерследен кетип барадыла.  Совет заманлада устаз бла окъуучуну байламлыгъы къаты эди, энди уа ол хал тюрленнгенди. Бек жарсытханы уа – сабий кюнню узунуна телефон бла кёзлерине хата келтиреди эм аны психикасына да заран тюшеди. Дерс баргъан заманда аны акъылы телефоннгамы бурулсун огъесе устаз ангылата тургъан темагъамы?». 

Законну сылтаугъа тутуп, ата-анала балаларыны телефонларына тыйгъыч салгъанны жаратмагъандыла.  Кертисин айтханда, закон да аланы жанындады дерчады. Аны  ючюн бир-бир устазла окъуучуланы гаджетлерин сыйырып, келир школ жыйылыугъа дери бермей турургъа эркинликлери жокъду. 

Элбрус районну жер-жерли администрациясыны билим бериуюню управлениясыны таматасы Атаккуланы Нуржан айтханнга кёре, проблема къолгъа алыннганды: школланы директорлары бла кенгеш бардырылгъанды,  бу соруу ата-анала бла жыйылыулада да сюзюлгенди. Сёзге: районну ючюнчю школунда окъуучула кнопкалы, юйлеринде уа мобиль телефонла бла хайырланадыла. 

«Ата-анала сабийлеге къоркъуусузлукъ жаны бла онг болурун излегендиле», - дейди Атаккуланы Нуржан.  Энчи чертип айтыргъа кереклиси уа – ауругъан сабийле. Алагъа дерслени кезиуюнде халлары осал болгъанлай, ата-аналарына билдирирге кереклиси баямды. Ол ишге чырмау болмазгъа керекди. Анга кёре соруу чыгъады: устазла бла окъуу мекямны башчыларыны бармыды эркинликлери сабийледен гаджетлени сыйырыргъа?  Хау,  барды - ол болум школну уставында буюрулуп эсе. Законну 43 ФЗ № 273 статьясында тынгылы ачыкъланыпды - окъуучула окъугъан мекямларыны уставларына бойсунургъа тийишлидиле,  тенглерине окъууда чырмау этмезге, устазлагъа сый берирге кереклиси да анда жазылыпды. Алай Уставха аталаны –аналаны  жыйылыуларындан сора тюрлениуле кийирирге боллукъду.  Алай бла Элбрус районну тёртюнчю школунда  дерслени кезиуюнде  телефонланы жыяргъа оноулашхандыла. 

Телефонла кетселе, билим бериу учрежденияланы жашаулары жабыкъ халда озарыгъы баямды деген оюм да барды. Зарагиж элни школуну директору Арина Афаунова былай айтханды: «Бир жол окъуучу дерсни барыуун видеогъа алып, инстаграмгъа атханды. Андан сора  жыйылыу этип, быллай иш къайтарылмазгъа керегин ангылатханбыз. Нек дегенде педагогну договорунда анга жашыртын тынгыларгъа неда дерсин прямой эфирде кёргюзтюуню юсюнден оноулашыу жокъду. Билим бериу – ол урушсуз-тюйюшсюз, тынч формада бардырылгъан ишди.

Сабий Интернетден чыкъмаса, окъуугъа итинмейди. Зарагижни школунда ахшы тёре барды: устазла бла ата-анала бир тиллидиле. Мобиль телефонлагъа тыйгъыч салыу башланнганлай,  битеу мекямны окъуучуларыны ата-аналарын бир уллу жыйылыугъа чакъырып, гаджетлени сабийлеге къаллай уллу хатасы болгъаныны юсюнден презентацияла бардырып, устазла бла ата-анала да сёлеширге чыгъып, бир оноугъа келгендиле: дерслеге келгенлей, гаджетлени классны таматаларына жыйып берирге. Окъууну кезиуюнде ала киритге салыныпдыла. Бир-бир сабийле аланы келтире да турмайдыла. Мен школда жыйырма жылдан бери ишлеп келеме, бу жангы чеклениуню тюзге санайма. Нек дегенде окъууну къолгъа алгъан къыйын ишди, Интернет бла оюнла уа эсни бёледиле,  устазла салгъан къыйын магъанасыз болады».  
   

  Бахсан районну билим бериуню управленияны таматасы Тамара Абрегова район школлада телефон бла хайырланыргъа чекле салыннганын чертгенди. Хар мектепни энчи сайлауу барды: бирлери эрттенликде келгенлей класс таматагъа аланы жыйып бередиле, юйлерине кете туруп алып кетедиле, экинчилери – дерс бардырылгъан кезиуге устазны столуна саладыла, ючюнчю мектепде уа - кнопкалы телефонлагъа ётгендиле. Барына да бир жорукъ  барды – аланы тауушсуз низамда тутаргъа борчлудула.

Алай бла иш аз-аз жеринден тепгенди. Сабийлеге не айып, абаданла окъуна гаджетлеринден айырылып, ишлерин бардыралмайдыла. Жарсыугъа, телефонла  бизни акъылыбызгъа да, заманыбызгъа да ие болгъандыла. «Сабийлери бла  консультациягъа келген  кезиуде окъуна бир - бир анала ватсапдан айырылмайдыла. Да ватсапдан чыкъмазлыкъ болуп, психиатргъа нек келесе? Докторну айтханына тынгыларгъа бир минутунг окъуна жокъ эсе, Интернетден айырылалмай эсенг, ким болушурукъду санга», - дейди психолог Теммоланы Лейля.

Заманмы алайды огъесе адамламы тюрленнгендиле – белгисизди. Барыбызгъа  бир аз-мазгъа окъуна башыбызны Интернетден, ватсапдан солутургъа керекди. Нек  деп сорсагъыз а, айтайым: жашаудан не излегенибизни ангыларгъа, ишибизден зауукълукъ алыргъа, балаларыбызны ышаргъанларына, ёсгенлерине къууаныргъа, муратларыбызгъа жетерге заманыбыз болур ючюн! Ансыз а, фейсбукдан, инстаграмдан чыкъмай, бирсилени акъыл сёзлерин окъуй, жашауларына-ашауларына къарай, кесибизни  ёмюрюбюзню зауукълугъун ангыламай, къатыбыз бла оздурлукъбуз.

Сабийлени да ол умут бла гаджетледен сакъларгъа итинейик, устазлагъа да чырмамайыкъ. Ата-ана жылыуну балалагъа электроника бералмаз, бир биригизни ангылай билгеннге, бетден бетге хапар айтханнга не иги телефон да жетмез!