Маданият

Чыпчыкъланы Магометни жашы Борис 1948 жылда Къыргъызда туугъанды. Андан жазгъанды ол хапарларыны бирини аллында «Аталарыбыз алгъын биз туугъан жерде жашай эдиле, энди уа биз аталарыбыз туугъан жерде жашайбыз», – деп.

Культураны бла искусствону жаш тёлю ишчилерини «Таврида-АРТ» форуму эм Росмолодёжь федерал агентство кезиулю сменни – кинону бла анимацияны антишколасыны – эсеплерин чыгъаргъандыла. Х.М. Бербеков атлы Къабарты-Малкъар къырал университетни анимация студиясыны таматасы Булат Бербековну «ADIN.PRO анимацию»проекти грант конкурсну  финалына чыгъып 454 000 сом  себеплик алгъанды. Аны юсюнден бизге КъМКъУ-ну пресс-службасы билдиргенди

Жай кюн терезени жылтыратып, кёз къаматады. Алай эрттен, ингир а сууукъ хауасы бла къоркъута башлагъандыла. Жюреги къайгъылы болуп, сакълайды келе тургъан къачны Рахийма. Сюймейди жылны бу заманын ол. Кёп тас этгенди кюзледе. Къадарны жерде жазылмагъанын, аны жаз бла, къыш бла да иши болмагъынын эсине алыргъа сюймейди ол.

Mалкъарны сюйген поэти Бабаланы Ибрахимни дуниядан кетгени бла байламлы поэзияны сюйгенле, поэтни таныгъанла, билгенле уллу бушуу этедиле. Жашау хакъды, бу дуниягъа келгенле жерни башын кёргенча, тюбюн да кёрмей амаллары жокъду. Аны юсюнден сагъыш этмеген да. Андан жазгъан болур эди бир къауум жыл мындан алгъа Бабаланы Ибрахим былай:

Атлары халкъыбызда махтау бла айтылгъан, искусствобузну отун бютюн да жарыкъ жарытхан фахмулу адамларыбыз бла дайым ёхтемленебиз. Аллай инсанларыбыздан бири РСФСР-ни, КъМР-ни Къырал саугъаларыны лауреаты, Къабарты-Малкъарны халкъ поэти Зумакъулланы Танзиляды.  Аны жыр чыгъармачылыгъыны юсюнден сейир материалны кесини заманында композитор Байчеккуланы Абидин да тынгылы жазгъан эди. Очеркни басмагъа хазырлап, окъуучуларыбызны эслерине салыргъа излегенбиз.

Таулуланы жашауларында эрттеден бери жюрюй келген кёп ахшы адет барды. Ол адетлени, тёрелени ёсе келген тёлюлеге юйретирге керекди. Юйретиуню баш жоругъу уа кёргюзтюудю. Ол себепден жаратылгъандыла миллет адетлени ачыкълагъан тепсеуле, жырла. «Озай» аллай тепсеуледен бириди. Аны юсюнден биз Къудайланы Мухтарны жазмаларында кёп сейир зат окъургъа боллукъбуз. Этнографны ишлеринде жыйылгъан бу къыйматла бла окъуучуларыбызны шагъырейлендириу тёребизни тутуп, бу жол «Озайны» юсюнден айтайыкъ.

Бусагъатда кофе терекни бюртюклерин отда къыздырып, ууакъ этип хазырланнган ичерикни битеу дунияда биледиле, сюедиле. Кёпле аны жаратылгъан жерине Бразилияны неда башха къыралланы санап турадыла, ол алай тюйюлдю.Бизни буруннгу ата-бабаларыбыз  аны бек эрттеден бери жюрютгендиле, Кърым ханлыкъны заманындан башлап. Алимлени оюмларына кёре, Кърымда кофени юсюнден бек биринчи кере осман тарыхчы-хронист И. Печевни кърым хан Гази Герайны (1551-1607) «Кофе бла чагъыр» деген назмусуну юсюнден эсгериулернинде сагъынылады.

РФ-ни бла КъМР-ни Кинематографистлерини союзларыны келечиси, КъМР-ни Къырал саугъасыны лауреаты, КъМР-ни искусстволарыны сыйлы къуллукъчусу, къарачай-малкъар халкъны тарыхы, маданияты бла байламлы аслам фильмлени автору Атталаны Мухажирни жашы Анатолий алгъаракълада жашаудан кетгенди. Ол «Заман» газетни эрттеден шуёху болуп тургъанды, кёп затны кёрген адамча, сейир эсгериулерин  да басмалагъанды. Бюгюн аладан бири бла окъуучуларыбызны шагъырейлендиребиз.

ХХ ёмюрню бек айтхылыкъ жазыучуларындан бири Чингиз Айтматов бюгюн, жаланда къыргъыз миллетини ёхтемлиги болуп къалмай, битеудуния культураны бийиклеринде бек сыйлы жерни алгъан адамладанды. Аны адабият чыгъармачылыгъы биз, малкъарлыла, бек уллу ыразылыкъ бла эсге тюшюрген къыргъыз миллетни сёзюн, сагъышын, жашау болумун, хунерлигин, тазалыгъын, ачыкълыгъын да дуниягъа белгили этгенди. Чингиз чыгъармачылыкъ жолун сайлай айланнган жылла совет адабиятла терк айный, къарыу ала баргъан чакъгъа тюшгендиле. Чингиз Лениннге, партиягъа, ала кёргюзтген жолгъа махтау салгъан тёлюден эди.

Жангыз адам айланады шахар орамлада. Баям, нёгер тапмагъандан угъай, алай сюйюп. Ансы бу ариу, субай, мудах кёзлю тиширыуну жанында ким да аламат кёрюнюрюгю хакъды.