«Элли жылдан сора чархыгъызны, жашлыгъыгъыздача, ауур ишле бла сынамагъыз»

Элли жылдан сора биз тюрленнгенибизни терк окъуна сезебиз. Жюрегиз бирде чанчыр, бирде уа терк-терк урур, чыгъып кетерге сюйгенлей. Нек болады алай? Аны юсюнден Кардиоцентрни врачы Жанатайланы Людмила бла ушакъ этгенбиз.

- Жарсыугъа, элли жылдан сора жашлыкъ бла бирге кюч-къарыу да кетгенин сезебиз.Некди алай?

 - Адамны саны-чархы да, юй, машина эм башха затча, эскерген этеди, къарыу да жылдан-жылгъа таркъаяды.  Бизни къыралыбызда 22 миллион чакълы бир адам (хар алтынчы) жюреклери эм къан тамырлары ауруп къыйналадыла эм  аланы 57 проценти жюреклери ауруп ёледиле.

- Сиз кардиолог, анестезиолог-реаниматолог да болуп ишлейсиз. Кардиохирургияны Россейде школун америкалы школ бла терк-терк тенглешдириучюдюле. Ол тенглешдириу бизге махтаумуду?

- Кардиохирургияны Россейде школу аламатды. Шёндю да битеу дунияда хайырланыла тургъан, къанны жюрюуюн жалгъан халда жалчытхан биринчи аппаратны бизни къыралда С.С. Брюханенко къурашдыргъанды. Инженер Гудковну хайырындан къан тамыр тигиучю аппаратла да бизде жаратылгъандыла. В.И. Колесов а, дунияда биринчи болуп, жюрекни къан тамырларыны къабыргъаларын тазалау операцияны этгенди.

Америкалыла кеслери окъуна  айтадыла: Бакулев атлы ара Америкагъа кёчюрюлсе эди, анда клиникаланы асламысы ишсиз къаллыкъ эдиле деп. Россейде  окъуна аллай арала бек аздыла. Америкада жюрекге операция этиучю 870 клиникала бар эселе, Россейде уа аллай клиникала жаланда 90-дыла. Жыл сайын аллай 142 минг операция этерге керекбиз. Биз а анга алыкъа жууукълашалмайбыз! Болсада болум игилене уа барады – 10 жыл мындан алда тохтагъан жюреклени ишлетирик операцияладан 6 мингин этип тургъан эсек, озгъан жылда уа аллай операцияладан 43 мингин этгенбиз. Кардиоарала кёп болургъа керекдиле, жетишмейдиле. Бизни республикада болгъаны бек уллу насыпды.

- Шёндю битеу къыралда къан тамыр хирургияны федерал аралары ишлене турадыла.

- Федерал арала ишлеп, аланы шёндюгю бек иги оборудование бла жалчытсала окъуна, биз проблеманы кетергенбиз десек, ол ётюрюк боллукъду.  Къыйынлыкъ жаны бла алып къарасакъ, жюрек-къан тамыр хирургиягъа  трансплантология окъуна тенглешмейди. Иги билимли кардиохирург специалистни  хазырлау - ол узакъгъа созулгъан эм бек багъалы ишди. Адамла кардиохирургла жаланда 35-37-жыллыкъларына боладыла. Мен анестезиолог-реаниматолог ишимде кёрюп турама къалай къыйын болгъанын жюрекге операция этген.

Шёндю бек баш борчубуз – алчы клиникаланы иш сынауларын регионлагъа жайыуду. Операцияла этиучю хирургланы барысына да бир кибик болушлукъла  этиуню магъанасы бек уллуду. Ол къайда да адамгъа тийишли болушлукъ этиуню жараулу амалыды. Биз телемедицинаны хайырындан Къабарты-Малкъарда пациентлени саулукъларын Москвада аралада профессорла бла сюзебиз, интернет врачлагъа бек болушады.

- ОМС-полис бла къайсы клиникагъа да барыргъа боллукъду дей эселе да, жашауда уа алай этерге онг болмаз?

- Дунияда хакъсыз багъыу деген зат жокъду - саусузну багъар ючюн, не къырал, не предприятие, не спонсор неда саусуз кеси тёлейди. Дунияда бек игиге америкалы саулукъ сакълау система саналады. Анда адамны багъаргъа къаллай бир керек эсе да, аллай бир ахча бериледи. Къаллай бир кереклисин а министерствону къуллукъчусу неда страховой компанияны клерклери угъай, экспертлени консилиуму тохташдырады. Хар кимге да бийик квалификациялы медицина болушлукъ этиуню эм медицинаны кеси аллына айныуун жаланда тап къуралгъан страховой политика жалчытырыкъды.

Бизни къыралда страхование этиу  бек магъаналыды. Жюрекге операция этгенде бир кере  хайырланылыучу затланы бла дарманланы 99 процентин тыш къыралладан сатып алабыз - аланы багъаларын налог эм таможенный органла да кёбейтедиле. Ауругъанла барысы да страхование этилгенле болсала, больницалагъа уллу ахчала келликдиле, алай болса,  производительле керек болгъан эм конкурентлик  эталлыкъ оборудованияланы бла дарманланы чыгъараллыкъдыла.

- Жюрюген хапарлагъа кёре, кардиохирурглагъа кардиологла ахырына дери бакъмай къойгъан пациентле  келедиле?

- Ол къоркъуулу ажашыулукъду, кардиологланы араларында да жюрюйдю аллай хапарла. Бир-бир специалистле ахыргъа дери багъып кюрешедиле операциясыз сау болмазлыкъ ауруулагъа. Аны хатасындан  пациентле кардиохирурглагъа ахырына таяннганда келедиле. Бек бушуулу статистика барды – жюреклери эм къан тамырлары ауругъанланы 100-сюнден жаланда 4-сюн жибередиле кардиологга терапевтле. Андан а кардиохирургга анда-санда биреу  жетеди.

- Школлада окъугъанлагъа  физкультураны дерслерин кёбейтгендиле.  Сабийле ол ауурлукъну кётюраллыкъмыдыла?

- Саулукълу сабийге къошакъ физкультуралы жюк жаланда хайырлы боллукъду - аны къарыу жаны бла кючюню чеги жокъду.

- Статистикада айтылгъанына кёре, жыл санлары жетмегенлени хар ючюнчюсю вегетососудистая дистониядан ауруйду. Ол сабийле кардиологланы пациентлерими боллукъдула?

- Англияда бардырылгъан тинтиуле ачыкълагъанларына кёре, школлада окъугъанланы 45 проценти ол ауруудан ауруйдула. Болсада ол аурууну сабийле кёп къалмай (0,5 проценти) хорлап уллаядыла.

- Онг жанынга жатып жукъларгъамы керекди?

- Адам къалай сюе эсе да, алай жатып жукъларгъа керекди.

- Жюрек ауруп башлагъаныны биринчи шартлары къаллайладыла?

- Жюрек кереклиси чакълы бир къанны сюралмай башлагъанда -  къыйын солуу.

- Кардиологну пациенти болмаз ючюн не этерге  керекди?

- Ауурлугъугъуз бир ёлчемде болсун. Сиз 25-жылыгъызда кийип тургъан костюмугъузну неда жыйрыгъыгъызны 50-жыллыгъыгъызда кие эсегиз, кесигизге артыгъы бла беш салыргъа эркинсиз. Бек магъаналысы уа - тютюн ичмесегиз, артыкъ ашамасагъыз, артыкъ ичмесегиз – олду. Жукъуну низамын да сакълагъыз – жукъугъа бир заманда киришигиз. Элли жылдан сора чархыгъызны, жашлыгъыгъыздача, ауур ишле бла сынамагъыз – жюрек башхача ишлеп башларгъа боллукъду. Игиси сууда да жюзсегизди, жаяу жюрюсегизди!