Чертлеуюкню хайырлылыгъыны юсюнден энтта бир кере

Чертлеуюк ашагъанда бек татыулуду. Анда адамны чархына керекли аш-азыкъ продуктлада болуучу элементлени хазна къалмай барысы да бардыла.

Иги жетген эм къургъакъсытылгъан чертлеуюк ичлени тюрлю-тюрлю кондитер изделияла эте туруп хайырланадыла. Ууакъ ууулуп, аз сууда къатышдырылсала, аладан бек татымлы «сют» эм «сют баш» хазырларгъа болады. Аны ауруу къарыусуз этген адамлагъа багъыуда хайырланадыла. Къууурулгъан чертлеуюк ичледен кофени суррогатын, аны терегини чапыракъларындан а шорпа эм голубцыле этедиле.

Чертлеуюк терекни хар несини да - жемишлерини къабугъуну, чапыракъларыны эм тамырларыны дарманлыкълары бардыла. Бутакъларында эм чапыракъларында дубль веществола, эфир жаула, С витаминле эм олеиновая, линоленовая, пальмитиновая эм башха тюрлю хайырлы кислотала тюбеген жау болгъаны тохташдырылгъанды. Терекни къабугъундагъы хайырлы веществола, тамырлары кенгерип, ичлеринден къан барып, температуралары кётюрюлюп, сууукъ ётюп ауругъанлагъа багъыуда жарайдыла.

Чертлеуюк терекни къабугъундан эм чапыракъларындан дарманны бир стакан къайнар суугъа уууакъ тууралгъан сырьёдан уллу  къашыкъ бла  къошуп, алай хазырлайдыла. Аны азыкъ ашагъынчы дери стаканны ючден-тёртден бирин кюн сайын 3-4 кере ичедиле. Ненча кюнню ичинде ичерге жарарыгъын кесигизге бакъгъан врачха соруп билирге болллукъсуз.

Къанлары аз болгъанлагъа, чегилери, авитаминоздан, рахитден ауругъанлагъа багъыуда чертлеуюк тереклени чапыракъларын хайырланадыла. Чертлеуюкню тышы къайнатылгъан суу  колитден, къууугъунда ташлары болгъанлагъа жарайды, анга бал къошулса уа, ревматизмден, къанлары аз болгъанлагъа бакъгъанда иги хайыр береди. Чертлеуюк ашаса, гитче сабийли ананы сютю кёбейеди. Чачны тюшюуюн тохтатыр ючюн, башха, сыгъып, чертлеуюкден алыннган жауну сюртедиле. Аллай жауну, жумуртханы агъы бла къатышдырып, адамны кюйгенин  багъыуда да хайырланадыла.

Чертлеуюк урлукъланы кюз артында кеч, къар жауарны аллында тынгылы къазылгъан эм семиртгичле бла байыкъландырылгъан жерге баразачыкъла этип саладыла. Баразаланы эм урлукъланы араларында кенглик 10 сантиметр болургъа керекди. Урлукъла 3-4 сантиметр теренликге салынадыла.

Ахшы сортлу чертлеуюкню энчиликлерин бузмай сакълар ючюн, ол битимни бутакълары бла жайыу амалны хайырланадыла. Кесигиз жаратхан чертлеуюк котурда къарт тереклени эртте,  жаз башында,  кесип кетеригиз. Алгъадан баразачыкъла этип, жаш бутакъланы бюгюп  салыгъыз, ёрге кётюрюлмез ючюн аланы башларындан айыры агъачла уругъуз эм топуракъ бла басдырыгъыз. Бир ауукъ замандан ол жерге басдырылгъан бутакъладан ёрге жангылары  ёсюп тебирерикдиле. Алагъа жайны узунуна топуракъ бла 2-3 кере тёбе этигиз. Жангы бутакъчыкъланы тёгереклерин чагалай, сугъара турургъа унутмагъыз.

Кюз артында чертлеуюк зыгытланы къазып алыгъыз эм бахчагъызда кесигиз сайлагъан жерге орнатыгъыз. Аланы араларыны узакълыкълары 4-6 метр болургъа керекди. Зыгыт орнатыллыкъ чунгурну теренлиги 35-40 сантиметр, кенглиги уа бир метр болургъа тийишлиди.