«Врачха сорургъа деп келген адам аны оюмуна тынгылай билирге тийишлиди»

Кеслерини билимлерин, заманларын да аямай, адамлагъа, аланы сабийлерине, жууукъ-ахлуларына болушлукъларын тийдирип тургъан врачларыбыз асламдыла, къудуретни ахшылыгъындан. Медицина илмуланы кандидаты Улбашланы Асият да аллайларыбыздан бириди.

Ол бюгюнлюкде республикалы сабий клиника больницаны консультация-диагностика поликлиникасыны башчысыды. Биз андан тутхан ишини, башха затланы юслеринден да бир къауум сорууубузгъа жууап беририн тилегенбиз.

- Асият, къайсы бирибизни да жашаугъа кёз къарамыбыз, баям, юйюрден башланады. Не дерге боллукъса аны юсюнден?

- Ол алайды. Адам таматаладан нени кёрсе да, анга юйренеди. Мен уллу, шуёх да юйюрде ёсгенме. Атабыз Сагъыт инженерди. Анабыз Ногъайлыланы Разият а кёп жылланы ичинде Кёнделенде башланнган классланы окъутуп тургъанды.

Бусагъатда да ол иш юсюндеди, трудладан дерсле береди. Къолдан уста адамды. Накъышланы, оюуланы не тюрлюсюн да сала, ариу тиге, эше, пластилинден неда башха затдан аберилени омакъ этеди. Мени, эгечими да билген хунерине тюшюндюргенди.

Бизни не заманда да кеси къыйыныбыз бла жашаргъа, окъууну магъанасына да юйретгендиле. Барыбызгъа да бийик билим алдырып, жашау жолубузда тюз сайлау этдиргендиле. Шёндю къарындашым Алим Нальчикде тогъузунчу номерли школну завучуду, гитчебиз Мурат налоговый инспекциядады, Аминат а химиядан устазды.

Атабызны юйде уллу библиотекасы барды. Ол китапла табылмагъан заманда окъуна аланы жаздыртып, почта бла алып, ма алай жыйгъанды. Аны себепли мен да окъургъа бек сюеме. Школдан юйге ашыгъып келиучю эдим, башлагъан чыгъармамы теркирек тауусур ючюн.

Аппабыз Ханапийни да, ол анабызны атасыды, бизни адет-тёреге, жашауну эбине тюшюндюрюуде къыйыны уллуду. Ол Бедикде жашагъанды, элде хурмети – сыйы да бек жюрюгенди. Кеси да назмула жазгъанды. Ала артда басмаланнган да этгендиле.

- Республикада белгили неврологладан бирине саналаса. Кимледиле устазларынг?

- Медицинадан башха жолну сайламазымы школ жылларымдан да билгенме. Аны тауусуп, КъМКъУ-гъа киргенме. Вузну бошагъанымдан сора уа, билемисиз, усталыгъым бла байламлы Россейде мен бармагъан, юйренмеген жер къалгъан болмаз дерчады.

Москвада, Ростовда, Тюменьде, Таганрогда, Краснодарда, бирси шахарлада аслам кере илму конференциялагъа къатышханма, бирсилени сынамларына тюшюннгенме, ала хайырланнган амалла бла шагъырейленнгенме. Белгили врачладан, профессорладан Наталья Благосклоновадан, Людмила Галкинадан, Марина Дегтярёвадан, кёп башхаладан электроэнцефалография ызны жашырынлыкъларына, энчиликлерине юйреннгенме.

Илму жаны бла уа манга уллу къыйын салгъанладан бири КъМР-ни сыйлы врачы Жетишланы Рашитди. Аны башчылыгъында «Нервнопсихическое развитие детей раннего возраста на фоне йодной дотации» деген темагъа кандидат диссертациямы жазып, 2013 жылда Ставропольдагъы Медицина академияда къоруулагъанма.

Билемисиз, университетни бошагъанымдан сора психиатрияда сегиз жылны ишлегенме. Аны себепли манга ол да, неврология ыз да, къалай эсе да, бири биринден айырылып къалмагъан бёлюмледиле.

Москвада 2004 жылда биринчи специализацияны ётюп, электроэнцефалографияны къагъанакълагъа, юч жылчыкълары толмагъан гитчечиклеге регионубузда этилиуню жолун ачханма. Ары дери бу процедура бизни республикада быллай ууакъ сабийлеге этилмей тургъанды.

2016 жылда уа ДЦП-дан къыйналгъанчыкълагъа себепликге деп ботулинотерапияны кийиргенме. Ол бу ауруулары болгъанланы санларын, башхача айтханда уа, сингирлерин, бошлатыргъа онг береди. Алай бла уа ёсюмю да артха къалмай, тапланады.

- Бусагъатда консультация-диагностика поликлиникагъа таматалыкъ этесе, Нальчикде «Доктор Смит» клиникада да кёплеге болушаса. Поликлиниканы юсюнден толуракъ айтсанг эди?

- 2019 жылда сабий службаны бирикдирип, Дубки микрорайонда жангы корпус ачып, аны ары кёчюргендиле. Анда уа элледе жашагъан жашчыкъланы бла къызчыкъланы саулукъларына къаратырча поликлиника ачылгъанды. Ары жаланда гитчелени медицина полислери (ОМС) бла келип къалыргъа жарайды. Къолларында врачдан направление болса, мында алагъа хакъсыз къарарыкъдыла.

Сора хар тюрлю специалист да шахарны бирси поликлиникаларында табылып да къалмайдыла. Ала керекли болуп, Нальчикни кесинден келгенлеге да болушлукъ этиледи. Бизде невролог, ортопед, нефролог, гематолог, ревматолог, лор, окулист, нейрохирург, уролог, кардиолог, онколог да бардыла. Башхача айтсакъ, кадрларыбыз жетишедиле республикада эм сынамлы врачла урунадыла мында.

Андан сора да, компьютерли томография, жюрекге, къан тамырлагъа УЗИ этген кабинетле ишлейдиле. Направлениялары болгъанлагъа бу затла да хакъсыздыла.

Билемисиз, элледен адамларыбыз билселе сюеме бизде аллай амалла болгъанларын. Болушлукъ излеген кимге да себеплик тапдырсакъ, къууанырыкъбыз. Врачха уа андан уллу насып къайда? Бизге 93-00-88 номерли телефоннга (регистратура) сёлешип, къайсы специалистге да келирча жазылыргъа боллукъду. Бусагъатдагъы пандемияны кезиуюнде да ишибизни алгъынча бардырабыз.

- Бюгюнлюкде хар не да кечеден тангнга тюрленип къалгъан дунияда сабийлеге да къыйынды. Аланы ёсген кезиулеринде ата-анала неге сакъ болургъа керекдиле?

- Шёндю жашла-къызла тышына чыкъмагъанлары, кюч иш бла кюрешмегенлери, топ ойнамагъанлары иги тюйюлдю. Сабийни санлары тап ёсер, аны сингирлери да къатар ючюн ол чабаргъа да керекди. Ким да ангыларыкъды тепмей туруу ахшылыкъгъа келтирмезлигин.

Бусагъатда гитчечикни жерге салып, аны сюркелирге окъуна къоймайдыла. Нек эсе да кёзлери къыймайды. Ол а аны эте билирге керекди. Ийнаныгъыз, сабий полда ары-бери сюркелип барса, аны саулугъу кючленирикди ансы бир хата боллукъ тюйюлдю.

Бизни халкъыбызны бир терс, ётюрюк заты болмагъанды. Кёлден чыгъармачылыгъыбызны алчыгъыз, анда гитчени санлары ишлерча къаллай оюнчукъла, булжутуула бардыла. Сёз ючюн, къолчугъунг, кёзчюклеринг, бурунчугъунг къайда дегенча окъуна соруу берип, ол аланы кёргюзтюп, тебе-тебе юйренсе, аны бла бирге сабий  оюмларгъа да тюшюнеди. Эси, акъылы да айныйды.

Гитчеликден окъуна ёсюп келгенлени иш юсюнде чыныкъдырыргъа тийишлиди. Бахчада картоф салыргъа неда бузоу къыстаргъа чыкъса, ол аны кесине игиди. Саулугъу бла бирге жашаугъа да тюшюнеди.

Аллай сабий артда нени къалай, къачан этерге да кереклисин ангыламай къыйналмайды. Заманын да бошуна оздурмайды. Шёндю телефонсуз, компьютерсиз жашау жокъ эсе да, хар нени мардасы бла этерге керекди. Алайсыз аланы нервалары да бузуладыла, кёзлери, къулакълары, санлары да къыйналадыла.

- Къолунгдан келсе, тёгерекде бола тургъан затладан нени тюрлендирлик эдинг?

- Айтханымча, жаш тёлю тышына чыкъса, бир бирлери бла шуёхлукъ жюрюте, телефонсуз ушакъла бардырсала сюерик эдим. Билемисиз, сабий къаллай социал болумда ёсгенине кёре болады аны артда жамауат ичинде кесин кёргюзте, ачыкълай билиую да. Юйюрю, тенглери аны акъылыны тохташыуунда, дуниягъа кёз къарамында да энчи жерни аладыла.

Бизге кёп тюрлю адамла бла тюшеди ишлерге. Тынч да тюйюлдю. Бирде кеслерини айтханларын тюзге санап, анга толусунлай ийнанып, къалгъанланы эшитирге сюймегенлеге да тюбейбиз. Мен а врачха сорургъа деп келген адам аны оюмуна тынгылай да билсе сюеме.

Саусузгъа ол неда бу дарманны ичерге нек керекди, башхасын хайырланыргъа уа нек жарамайды дегенча затланы ангылатыргъа тийишлиди. Ётюрюкню жаратмайма. Кеси кеслерине ийнанып келгенле бла ишлеген къыйын эсе да, мен адамгъа багъа салыргъа кюрешмейме.

Ол къаллай эсе да, аны аллайлай кёрюуню, аны жарсыууну чурумларын, сылтауларын табыуну эмда анга болушлукъ этиуню амалларын излейме. Алай бла уа саусузну жюрегинде ийнанмакълыкъ сезимни эмда жарыкъ умутланы туудурургъа итинеме.

- Врачны солугъан заманы уа боламыды?

- Китап окъуу – ол манга солууду. Башха тюйюлдю, суратлау чыгъармамыды огъесе усталыгъым бла байламлы литературамыды. Алгъаракълада эпилепсияны (къоян ауруу) юсюнден бир изданияны жаздыртхан эдим да, шёндю аны окъуй турама.

Алай а газетибизни, журналларыбызны да бек сюеме. Биз барыбыз да, кесибизни таулулагъа санай эсек, ала юйлерибизге келирча этерге борчлубуз. Сабийлерибизни да ол затха тюшюндюрюрге.

Сёз ючюн, ала ана тиллерин унутмасынла деп, «Нюрню», башха хапарланы окъутдуруп, сора аланы кёчюртеме. Ол да иги жарагъан амалды.  Айхай да, онг болса, юйюрюнг бла бирге солугъаннга бир зат да жетмейди.

- Биз билгенликден, насыплы анаса. Юйде сабийледен а медицинаны сайлагъанла бармыдыла?

- Экиси да сюедиле врач усталыкъны. Омар бюгюнлюкде Москвада И.М.Сеченов атлы биринчи къырал медицина университетни тёртюнчю курсундады.Арина да  Энди  къарындашчыгъы окъугъан вузгъа киргенди. Къайсы ызны жаратырыкъларын а алыкъа заман кёргюзтюр.