Акъ сёзню сахна байрамы

Лепшокъланы Азрет-Алийни къызы Джауарият Бедикни орта школунда  ингилиз тилден устазды. Ол Пятигорскну Лигвистика институтун тауусханды,  бёлек заманны ол шахарда «Туристический Кавказ» деген газетде уруннганды. Артда динни теренирек билирге излеп, Ислам институтха киргенди, аны бошагъандан сора, туугъан эли Учкекенде сабийлени араб эм ингилиз тиллеге юйретип тебиригенди. Бедикге  уа аны къадары келтиргенди, мында юйюр къурап, жашчыкъ ёсдюреди.

Пресс-конференцияда башында айтылгъан театрны директоруну орунбасары Магомед Гусейнов, Дагъыстанны сыйлы артисти Артур Абачараев, актёр эм режиссёр Руслан Ларин, актриса Дженнет Генджиева журналистле бла къысха ушакъ этгендиле.

Магомед Гусейнов спектакль былтыр кюз артында салыннганын, аны бла лак театрны актёрлары Дагъыстанны бар шахарларында, Чеченде, Осетияда да болгъанларын айтханды. «Биз бери 2016, 2019 жыллада да келгенбиз. Алай бюгюн келтирген оюнубуз башхалагъа ушамайды. Ол белгили поэтни философия магъаналы акъ, къара сёзюнден да къуралгъанды, – дегенди. – Аны Петербургдан келген режиссёр Дмитрий Павлов салгъанды. Алда Расул Гамзатовну 80-жыллыгъына бизни театр «Жашау чархы» деп мюзикл салгъан эди. Андан назмуланы бир къаууму бери кёчгенди».

Спектакльни башха оюнлагъа ушамагъанын актёрла бары да чертгендиле. Руслан Ларин а: «Режиссёр ХХ ёмюрню уллу поэтини назмуларына кесича къарагъанды, аланы кесича ангылагъанды,  бизге да башха тюрлю сездиргенди. Дуния быллай Расул Гамзатовну танымагъанды», – дегенди.

Дженнет Генджиева баласыны къабырында жилягъан, анга атап айтылгъан назмуланы окъуйду бу оюнда. «Манга аланы бергенлерине бек къууаннганма. Аланы окъургъа сюйгенме. Сора дагъыда ахырында «Зарема» поэмадан сабий айтхан назмуланы бек жаратама», – дегенди ол.

Назмуланы къалай айыргъанларын Руслан Ларин ачыкълагъанды. «Мында баш, орта роль деп жокъду. Барыбыз да тенгбиз. Хар бирибиз кесибиз жаратхан, поэт тюрлю-тюрлю заманлада жазгъан  назмуланы келтирген эдик режиссёргъа. Ол быллай аламат спектакль саллыгъын алдан билмесек да, жюрегибиз айтханнга тынгылап, барыбыз да бирча философия магъаналы назмуланы сайлагъанбыз», – дегенди ол.

Магомед Гусейнов а: «Аланы хар биринде да Дагъыстаннга сюймеклик жашайды. Музыканы да алада айтылгъан магъанагъа кёре тизгенбиз», – деп белгилегенди.

Спектакльде ойнагъанла, он адам, барысы да поэтни сыфатын къурайдыла. Ала бир бирге ушамайдыла. Жаш адамла болсала да, баям, аллайланы билип, эс этип сайлагъанды режиссёр, оюн бек терен магъаналыды. Жашау да, ёлюм да барды анда. Жашлыгъ а – умут элтген жолуду. Жашауну бошалмазлыгъын айтхан шартла – ана бла бала, урунуу, сюймеклик, насып, аны тас этерге къоркъуу, уруш, кюреш, айырылыу... Жашау алайды.

Былайда кёп фахмулу сыфат къурау амал эсленеди. Сёз ючюн, бири – поэтни «Аналагъа сакъ болугъуз» деген поэмадан «Къара жаулукъ» деген назмусу. Аны, анда болгъан магъананы юзмей, барысы да айтым-айтым бередиле. Алай а баш жигити барча сезесе. Ол (Зинаида Чавтараева) къара жаулукълу тиширыуладан айырылып, ала уа бирге беш ауаз бла айтадыла назму, бир жанына кетеди. Анга къара жаулукъну къысдыргъан бушуу уллуду – баласыны ачыуу. Ол ачыу тиширыуну инбашларындан басып, гуппур къартчыкъ этип къояды, кёз кёре. Лирика жигит а, ол къара жаулукъ бла ушакъ эте, ол хар заманда да къара болупму тургъанды, деп сорады.

– Сен дайым болупму тургъанса къара? 
Болгъанмыса акъ сен шо бир заманда?
– Тенгиз кёмюгюча, мен акъ да болдум,
Кёкде тюз чарлакъча уча да турдум.
Чарлакъча, ол акъ кёмюкге да тие…
Аны акълыгъын булутла элтдиле.
Не акъ эдим мен, тюз да сютча, анда,
Ананг жаш, ариу да болгъан заманда. 
Анга деп, атанг, сенден жаш болгъанда,
Жашил сыртланы гюллерин жыйгъанда…

Къара жаулукъ лирика жигитге атасыны тою болгъан кюнню сагъынады. Артда уа урушдан къара къагъытла келип, ол къууанч эригенин эсгертеди. 
Жаш сакълап тургъанлай, къыз туугъанда уа, кёкден да кёксюл болгъанды жаулукъ. 

– Атанг тюз кюнлей жарыгъанды анда,
Къызын къолуна биринчи алгъанда,
Хунзах да эштип: «Ма къарагъыз, – деди. –
Мени къолумда – дуния кенглери!
Сабийден татлы бармды жер юсюнде?!
Боллукъса сен, къызым, жырым ёмюрге!

Жаулукъ жашил да болгъанды, кюнлю, кимит бетли, ахшамча, къызылсуу да, алай а жашау  тарлыкъ – зарлыкъ, кюйсюзлюк, жалгъан даула, адам жашауланы юзген къазауатла аны бетин тюрлендиргендиле. Жарыкъ бояуларын сакълаялмагъанды ол. 

– Къызыл а болгъанмыса, айтчы манга?
– Болгъанма, тюз отча тургъанма жана.
Аны кюбюрде букъдурур кюч къайда?
Чарсдан да къарайды кёкде кюн, чыгъа.
Аны къызылын юлешгенди ананг,
Хунзах жигитле юлюшлюлле андан – 
Къызыл жулдузла жандыла бёркледе,
Ала къазауат этерге кетгенде…
Къызыл жаулукъла уа – ёхтем байракъла 
Кёкде жюздюле, тешселе да окъла…

Бу спектакльни жаланда бир суратыды. Ала уа сагъат бла жарым баргъан оюнда асламдыла.

Актёрланы – жашланы, къызланы да кийимлери эрттегили румлуланычадыла. Тюрсюнлери – жашау кесича, поэтни аны юсюнден сагъышларыча, жарыкъгъа тартмайдыла. Декорация бютюнда энчи: къангадан этилген бир жаны ёргерек болгъан жер. Аны юсюнде китапла. Ол китапла алгъа ачылып турадыла, артда уа оюнну хар бир жигити келип аланы жабады да, сюейди – сын ташлача сюеледиле ала, жанларында да жау чыракъчыкъла жана.

Болсада декорация оюнну барыуунда тюрлене турады. Бирде къайдан чыкъгъанын да эслеймейсе, къабыргъагъа кийиз тагъылады. Бирде актёрланы ары жанларында эл чыракълары жанадыла, ай тохтайды бийикде. Къызла суу къуюп, жашла къол-бет жуугъан эрттегили дагъыстан къумгъанла артда аланы къолларында къагъанакълача эхчеледиле. Сора тёгерек чарх – уллу багъыр таз тёнгерейди сахнада.

Алай а бу сахна оюнну бар уллу байлыгъы театрны актёрларыдыла, аланы сезимлери къараучулагъа кёчер кюч тапханларын айтыргъа керекди. Суратдан тюшгенча, алай тебе эдиле ала, ХХ ёмюрню уллу поэти Расул Гамзатовну «Мени Дагъыстаным» деген китабындан назмуланы окъуй. Алада, ата журтха сюймеклик бла бирге, поэтни атасыны, анасыны, юй адамы Патиматны ауазларын да айырыргъа боллукъ эди. 

Спектакльге къатышхан актёрла Зина Чавтараева, Артур Абачараев, Дженнет Генджиева, Ибрагим Рабаданов, Азиза Ахмедова, Рукижат Магомедова, Джамиля Закарьяева, Руслан Ларин, Муртуз Гаджиев, Ислам Магомедов поэт туугъан заманындан дуниясын алышхынчы къалай жашагъанын, не тюрлю сагъышла этгенин, аны назмуларында сакъланнган кертилик бла суратлагъандыла.