Ышаннгылы эм огъурлу адам, фахмулу алим эди

Миллетибиз артыкъ уллу болмагъаны себепли, хар бирибиз да аны атын иги бла айтдыргъан адамларыны юслеринден билирге бек ёчбюз. Мен оюм этгенден, малкъар халкъны аллай жашларындан бири белгили алим Гемуланы Нухну жашы Исмайыл (1942-2005ж.ж.) эди.

Аны ата къарындашы Акону ачыулу къадарыны юсюнден билмеген хазна адам табылсын халкъыбызда. Аны эм аны биргесине болгъанланы жюз жыл мындан алгъа тутуп башлагъанларында, Нух мындан Коми АССР-гъа кетеди. Анда ол Воркута шахарда тохтайды, юйюр да анда къурайды. Исмайыл ма анда туугъанды. Школну «алтыннга» бошагъанда сора, аскер -радиотехника училищени сайлап, аны жетишимли бошайды. Ызы бла Бакуда аскер борчун толтурады.

Алгъан усталыгъы анга къуллугъун бардырыргъа себеплик этгенине да къарамай, жаш, юйюне къайтхандан сора, этнографиягъа сейири болгъанын ангылайды. Бу ыз бла кеси аллына кёп китапла, илму ишле бла шагъырейленип, ол Томск шахарны къырал университетини филология-тарых факультетине киреди. Юйюрюнден ахча алмаз ючюн, ол студент жылларында кёмюр бла от этиучю болуп ишлеп турады. Гему улуну окъуууна ол артыкъда чырмау этмегенди. Аны этнографиягъа сейири башхаладан эсе уллу болгъанын университетде Этнографияны школун къурагъан тарых илмуланы доктору Г.И. Пелих эслейди. Ол таулу жашны тюрлю-тюрлю илму экспедицияланы къауумларына къошханлай турады. Исмайыл Нухович бла ала бирге илму ишле да чыгъарып башлайдыла. 

 Бир кесекден ол Нальчикге келип, мында жашап да тургъан эди. Шахар школланы биринде Гему улу тарыхдан устаз болуп бир ненча жылны ишлейди. Эсгериулеге кёре, аламат педагогну ызындан школчула тохтаусуз айланнганлай тура эдиле. Аныча теманы, дерсни да сейир ачыкълагъан устазгъа ала бир да тюбемеген эдиле.

Къауум замандан Г.И.Пелих Исмайыл Нуховични Новосибирскде СССР-ни Илмула академиясыны Тарых, филология эм философия институтунда ишлерге чакъырады. Ол анда лаборантдан институтну директоруну илму жаны бла орунбасарыны къуллугъуна дери ёседи. Талай замандан Гему улу анда Сибирьни этнография бёлюмюн къурайды эм кёп жылланы анга башчылыкъ этип турады, кёп кандидатланы бла докторланы хазырлагъанды.

–1983 жылдан башлаб а алим манси халкъны диннге табыныуун тинтиуге энчи эс бёлюп тебирейди. Кеси аллына 1985 жылда «Мировоззрение манси. Дом и космос» деген монографияны басмалайды. Бир жылдан а «Религия народов манси» деген сейир китапны белгили алим А.М. Сагалаев бла бирге чыгъарады. Дагъыда аны манси халкъны жашаууна жораланнган лекциялары да болгъандыла.

Гему улу басмалагъан 7 монография кёп санда чыкъгъанларына къарамай, бюгюнлюкде бек аз тюбеген китаплагъа саналадыла. Ол а алимни илму ишлерине сурам къачан да уллу болгъанын кёргюзтеди. Бюгюнлюкде да аны Запад Сибирьни халкъларыны этнографияларын билгенледен бек кючлюге санайдыла. Гему улу ол халкъла бла бир тил таба билгенди. Ала анга кёп жашырынларын туура этгендиле. Дагъыда шаманла бла да къаршы шагъырейленнген эди. Аны экспедициялары кёп заманланы Сибирьни узакъ районларында ётдюргенди. Ол а алимни саулугъуна заран салмай къоймагъанды. Ол жашаудан кетгенинде анга жаланда 63 жыл бола эди. Озгъан жыл а анга 80 жыл толлукъ эди.

Белгили алимни илму ишлеринден мында, Ата журтундагъы миллет китапханада, къайсылары болгъанларын билирге сюйгенме. Алай бла КъМР-ни Миллет библиотекасында аны «Народы Западной Сибири. Ханты. Манты.Манси. Селкупы. Ненцы. Энцы. Нганасаны. Кеты» деген монографиясын табар онг барды. Анда ол жууаплы редакторладан да бири эди. 

Гему улу тенглерини эсгериулерине кёре, бек ышаннгылы, къачан да болушлукъгъа келирге хазыр адам эди. Илмудан бош заманында назмула окъургъа бек сюйгенди.