Аш-азыкъдан ууланмаз ючюн

Бусагъатда саулугъуна тарыкъмагъан хазна адам болмаз деригим келеди. Къайда эсе да окъугъан эдим: алгъаракълада алимле адамны киндигин тинтип къарагъан эдиле эм анда мингден атлап бактерияланы штаммларын тапхандыла. Аланы кёбюсю эндиге дери да арталлыда белгили болмагъандыла.

 Дунияда белгисиз бактерияланы билип, санап чыгъаргъа хазна онг табылсын. Сёзсюз, ол бизге  уллу къоркъуу тюйюлдю. Жаланда микроскоп бла кёрюннген «душманларыбызны»  кёп къалмай барысына да иммунитетибиз  кеси «къажау сюеледи».

 Жылны исси кезиуюнде микроорганизмле  бек кёп санда терк айныйдыла эм саулукъгъа уллу заран келтирирге боллукъдула. Бу арт заманда, биз билмеген кёп тюрлю аууруула жайылгъан кезиуде уа, бютюнда.  Адамла жайда кёп санда аны ючюн ауруйдала.

Аллай ууланыуладан къаллай хата чыгъаргъа, аш орунну микроорганизмледен къалай къорууларгъа боллукъду? Биз специалистлени оюмларын бирге жыйышдырып, жазабыз, ала сизге аурууладан къутулургъа себеп этерикдиле.

Ишеклик  чыгъаргъан ашны хайырланмагъыз: осётр чабакъ эски болургъа жарарыкъ тюйюлдю. Кёп ашарыкъла исси заманда, бир ненча сагъат тургъанлай окъуна бузулуп къаладыла, саулукъгъа къоркъуулу боладыла. Кюнню жылы заманында  ары-бери бара туруп, биргегизге бишген этни, къатдырылмагъан  къыймаланы алмагъыз. Гитче тюкенчикледе сатылгъан азыкъла бла ауузланмагъыз, бютюнда эт къошулгъан ашарыкъланы, салатланы, тортланы,  пирожныйлени ашамагъыз.

Ашарыкъланы тюкенде холодильникледе сакъланнган  жерде алыгъыз. Чулгъанып тургъанларын сайлагъыз, ичлерине хауа кирмеген чулгъамлада  иги сакъланадыла. Чий жумуртхаланы ашамагъыз. Аш-азыкъны хайырланыр болжаллары къачан бошалгъанларына уллу эс буругъуз. Аны ийисгеп да кёрюгюз. Кёрюмдюсю, ийиси,бети эм башха затлары ишеклик туудура эселе, алмагъыз.

Барыбыз да билген, алай кёп кере толтурулмай къалыучу излем: къачан да, къайда да къолларыгъызны ашардан алгъа, къайры чыгъып къайтсагъыз да, жууугъуз.

Жемишлени бла кёгетлени жуумай ашаргъа жарамагъанын да айтыр кереклиси жокъду. Ала кеси бахчаларыбызда ёсе эселе да. Сатып алгъанларыбызны бютюнда тынгылы  жууаргъа керекди.   Черекни сууун хайырланмагъыз, анда  хаталы микробла болургъа да боллукъдула.

Щёлочлары болгъан суусапдан, сода къошулгъан ётмекден, изделияладан кери болугъуз – микроорганизмле щёлочлу ашарыкълада бютюн терк айныйдыла. Мыстылы затла уа аланы тунчукъдургъан этедиле. Ол себепден а исси кезиуде лимон къошулгъан сууну, марокодан, шхилдиден суусапланы, кисельлени, каркаде чайны ичсегиз игиди. Бу затла барысы да ууланыудан чыкгъан аурууладан къоруулайдыла. Жайда, кырдык ёсген заманда, аптека дарманладан эсе ханс  дарманлагъа  кёчерге кюрешигиз.

Аш орунугъуз тынгысыз этгенин сездигиз эсегиз, ичигизни бегитирик дарманланы ичерге ашыкъмагъыз. Бу затны эсигизде тутугъуз: ичигиз аз -маз ётгенде, чархыгъыздан  микроорганизимле эм аланы  уулары кетедиле, бир тюрлю дарманны хайырланмай,  бир талай сагъатны турургъа боллукъсуз. Антибиотикле ичерге да ашыкъмагъыз. Бир-бирде ала жарамай къаладыла.

Улланыуну белгилери:

Чегиле ууланнган заманда  белгилени, баям, хар ким да биледи-аш орунну ишлеую бузулады – ётюу, къусуу, сууукъсурау, къарыусузлукъ. Ол заманда суусун затланы кёп ичерге керекди (башда айтылгъаныча,кюшлю, мыстылы затланы), нек дегенде, ётюу терк тохтамаса, адамны чархында суу азаяды.

Аш оруннга марганец бек болушады (ол аз къызгъылдым, жукъа болургъа керекди). Аны эрттен бла ингир бирер стакан ичерге керекди ( сабийлеге - жарым стакан). Аллай суу  бла клизма этсегиз да болушлукъ табарыкъсыз.  Бусагъатда кёп тюрлю   дарманла да бардыла, алай бизни заманыбызда дарман къытлыкъданмы огъесе кырдык, ханс зарансыз болгъаны ючюнмю, хансла бла багъыучу  эдиле.  Эсимдеди зверобой, ромашка, дугъуманы жыйып, аны кюн тиймеген, хауа иги айланнган жерде ёрге тагъып, къургъакъсытып жыйыучубуз, андан а чай этип ичиучюбюз. Татыуу да аламат, зараны да жокъ.

Ётгенле тийгенден сора, бир-эки кюнню арталлыда ашамасагъыз къатхан гыржын бла кёк чайны ичип турсагъыз игиди. Къалын, бир сутканы тургъан ханс чай ётюуню тыяргъа бек иги болушады, къаллай бир кёп ичсенг, ол къадар  терк болушады.
 

Андан сора, тюрлю-тюрлю какланы ашаргъа жарайды (пиринч, зынтхы  бютюнда игидиле). Кисель, тахта битимледен жарашдырылгъан шорпала да игидиле. Биширилмеген тахта кёгетледен бла жемишледен а бир ауукъ заманнга кесигизни тыяргъа керексиз. Духовкада биширилген алмаланы ашаргъа боллукъсуз. Тёрели кисельлени, морсланы да жарайды ичерге. Зверобойну, лапчатканы хансларындан,эменни къабугъундан, жеркни гагуларындан жарашдырылгъан дарман сууланы да ичигиз.

Мыстыкъулакъны тамырлары эм чапыракълары къыйматлы дарманнга саналадыла. 1-2 уллу къашыкъ бла бирге бир стакан къайнар сууну къуядыла, бир урумгъа ичип къоядыла, керек болса, бу дарманны кюннге бир ненча кере ичерге болады.

Къасмакъны чапыракъларын эм бутакъларын ууакъ туурайдыла, уллу къашыкъ бла бирни юсюне сууукъ сууну къуядыла, сел отха  салып къайнатадыла, 5 минут тутадыла, сууугъандан сора сюзедиле эм саулай ичип къоядыла. Керек болса, ол амалны къайтарыргъа болады. Эмен терекни къабукъларындан да аллай дарман жарашдырылады.

Къара шхилдини, къара жумукъулну жемишлерин да хайырланадыла къыйматлы дарманча,  аладан компот этип ичедиле.

Ууланнган чегилени сау этер ючюн, татыранны да хайырланадыла. Абадан адамгъа аны бир чай къашыгъы да жетеди. Аны жарым стакан сууукъ суугъа къуюп, ичип къоядыла. Аны экинчи кере ичерге  хазна тюшмейди- алай иги этип къояды. 12 жыллары толмагъан сабийлеге абаданнга бёлюннген марданы онеки кесегинден бирин, сабийни жыл санына керелеп, жарашдырыргъа керекди. Аны да амалсыз болгъан заманда этерге жарайды. Бек гитчечиклеге бу дарманны ызындан бир татлы затчыкъ къапдырыргъа керек болады. Аш орунларында жаралары  болгъан саусузлагъа татыранны арталлыда хайырланыргъа  жарамайды.