Унутулгъан амалла

Барыбыз да билгенден, халкъыбызны тиширыулары бурун заманлада саулукъгъа багъыуда, сабий ёсдюрюуде кёп сейир амалланы хайырлана жашагъандыла. Ол затланы тасхалары тёлюден тёлюге айтыла сакъланнгандыла. Медицина кенг жайылгъанлыкъгъа,  таулагъа алай терк келмегенин билебиз. Ары дери тиширыуларыбыз тюрлю-тюрлю кырдыкланы, мирзеулени хайырлана, уллуну, гитчени да багъып болгъандыла.

Бу хапарны манга жууукъ тиширыуубуз Байзуллаланы Зубида айтханды. Кеси сынап, хайырланнган амалладан бирлеридиле была. Эшитгеним бек сейирге къалдыргъанды мени. Нек дегенде бу жолгъа дери мен ол затланы эшитмегенме.  Сора сизге да ол сейир кёрюнюр деп ийнанама.

- Эрге баргъан тиширыуну жашауу сабий туугъандан сора иги да тюрленеди. Ары дери тюбемеген, билмеген затла аны бек жунчутадыла. Сабийини аллында жууаплылыгъ а нени да унутдурады десем, ётюрюк болмаз. Бир-бир юйюрледе абадан тиширыула болмай да къалады. Аны себепли жаш анала сабий тохтаусуз жиляп турса, тынчайталмаса, бек абызырайды. Мен аны кесим башымдан сынагъанма. Отуз жыл чакълы заман озгъанлыкъгъа, аллай кезиуледен бири эсимде къалгъанды,- дейди ушакъ нёгерим.

Биринчи сабий туугъанда, жаш юйюр кеси жашай эди. Къайынлары башха шахарда эдиле Зубиданы. Сора, кюнлени биринде, къызчыкъ асыры жилягъандан, тыйылмай къалады. Ол кеси медик болгъанлыкъгъа, аллай кезиуледе абызырап къала эди.

- Сабийге не этерге билмей, аны да къоюнума алып, къоншулагъа чабама. Анда кёп сабийли, анам тенгли тиширыу жашай эди. Сора, кире барып, къызчыкъны аны къоюнуна атама. «Не болгъанды?» - деп сорады. Жарты-къурту ангылатыргъа кюрешеме. Айтханыма тынгылап, энчи отоугъа кийирип, киндигинги ач дейди. Сора сабийни тешиндирип, мени къарыныма жатдырады. Ол кезиуде киндик киндикге тиерге керекди деп ангылатады. Алай бла баланы къыйнагъан ауруу анасына кёчеди, ол а тынчайып къалады. Ийнанырыкъ тюйюлсюз, бек сейир кёрюннген эди ол манга. Алай бир кесекчикден къызны жилягъаны тохтап къалгъан эди.

Дагъыда ол тиширыу манга экинчи кере да болушханды. Сабийни тишле чыгъарыуу бек къыйын ёте эди, тиш этлери ирин этип.  Сора ол аны  кёреди да, 7 тюрлю мирзеуню биширип, сууут, ызы бла уа мени чакъырырса, дейди. Айтханыча этеме. Хар нени да хазырлагъандан сора, барып алып келеме да, ол сабийни да къоюнуна кётюрюп, тауукъла жыйылгъан жерге атланады. Мирзеуню ууучуна алып, алайда аны сабийни башындан энишге къуя: «Бу бюртюкле бла бирге сабийни юсюнден битеу ауруула кетсинле!»-дегенин эшитген эдим. Сейир да кёрюнюр, алай ол кезиуден башлап тишле бла бир кюн къыйналмагъанбыз, - деп эсгереди Байзуллаланы Зубида.

Бу амалланы хайырлы болгъанлары манга бек сейирди. Мен ангылагъандан, быллай затла миллетде ёмюрлени теренинден сакъланнганлары хакъды. Алай шёндю аланы билгенле халкъыбызда аздан-аз бола барадыла.

Дагъыда Зубида туура этген ючюнчю амал да тиширыуну саулугъу бла байламлыды.

- Аны уа манга башха къоншум Гемуланы Натифа юйретген эди. Къагъанакълары болгъан кёп анала ёшюнлеринде сютлери къалып къыйналыучуларын билебиз. Хау, шёндю кёп тюрлю онгла бардыла ол жарсыуну кетерирча, алай  озгъан ёмюрню 80-чи жылларында уа хал башхаракъ эди. Ма ол манга айтханнга кёре, аллай жарсыуу болгъан тиширыугъа танг ата турургъа керекди. Къысхасын айтханда, орамгъа адам кёп жайылгъынчы. Сора чачын экиге бёлюп, эки ёшюню бла бошлап, эшикни босагъасында орамгъа, арбазгъа бети бла айланып, тышына тараргъа керекди.  Иги да ийнанмай этеме ол айтханны. Болсада ма ол кюнден башлап бир кере да къыйналмагъанма.

Бюгюн биз билдирген амалладан бири окъуна жарасала, бек къууанырыкъбыз. Сиз да, багъалы газет окъуучула, аммаларыгъыздан эшитген сейир затланы биле эсегиз, жазыгъыз. Бек сюйюп басмаларыкъбыз.