«Бир бирибизге жууукълукъгъа итинмесек, ёмюрлюк къыйматларыбызны сакъламасакъ, кеси кесибизге жау болурбуз»

Созайланы Солтанны жашы Ахмат, КъМР-ни, КъЧР-ни да халкъ поэти, КъМР-ни Къырал саугъасыны лауреаты, Тарых эм маданият эсгертмелени сакълау жаны бла Битеуроссей биригиуню Къабарты-Малкъарда бёлюмюню башчысы, республиканы жамауат жашаууна тири къатышады, чыгъармачылыкъ ишинде да жангы бийиклени излегенлей турады. Бюгюн биз да аны бла чыгъармачылыкъны, жашауну юслеринден ушакъ бардыргъанбыз.

- Ахмат,  бюгюнлюкде сен малкъар тилде жазгъан хайт деген поэтлерибизден бирисе. Тилибизни хазнасы бусагъатда бираз унутула баргъанча кёрюнеди. Сени, ёз адабиятыбызны келечисинича, бу жаны бла оюмунг къалайды, сакълаялырбызмы бу къыйматыбызны келлик тёлюлеге?

-Бюгюнлюкде эмда магъаналы сорууду бу.  Халкъ миллионлукъ эсе да, аны тили болмаса, ол миллет тюйюлдю. Тилни билир ючюн кёп затны сакъларгъа, тутаргъа керекди. Аланы барысыны да мурдор  ташы уа юйдю, гыржын бишген от жагъа.  Ётмек от жагъадан къалай чыгъа эсе да, тил да юйюрден тюз алай чыгъады. Биринчиси юйюр отда къалай бише эсе да, экинчиси да тюз алай, анда айныргъа керекди. Аны башха жерде къуралыр, жашнар онгу жокъду. Аны бла бирге уа  тилни сюерге да керекди.

Расул Гамзатов,  Шамильни айтханын къатлай, аз санлы халкълагъа уллу къылычла керекдиле дегенди, Абуталиб а аз санлы халкъланы уллу шуёхлары болса игиди, дегенди. Бу сёзлеге багъа бичмейме, алай  мени оюмума кёре уа, бизнича халкълагъа бирлик жетмейди. Къуру жазыучу къауумубузну алсакъ окъуна, махтанырча биригиулюгюбюз жокъду. Алайды да, бир бирибизге жууукълукъгъа итинмесек,  ёмюрлюк къыйматларыбызны сакъламасакъ, кеси кесибизге жау болурбуз.

- Сен чыгъармачылыкъ иш бла 60-чы жылладан бери арымай-талмай кюрешгенлей келесе, аны себепли  санга бу сорууну берирге эркинбиз: поэтни гыржыны къыйынмыды?

- Бал къалач тюйюлдю! Алай поэтни поэт этген кёп зат барды. Сёзсюз, бек алгъа Аллахдан келген фахму, хунер.  Бирле алтын орталыкъ деген ангыламны къолгъа алып, аны жорукъларына кёре ишлерге кюрешедиле. Аллай кёз къарам поэзияны жаууду. Жазыучулукъгъа толусунлай, кеченг- кюнюнг болмай, кесинги аямай берирге керексе неда аны бла ахырысы бла да кюрешмезге. Хау, ол а бек къыйынды.

Алай не сейир, не аламат  ишлерин жарты-къурту этерге сюйгенле къажыкъмаулукълары бла бийикликлени алыргъа итинедиле. Аны бла байламлы поэт Лев Озеровну айтханы эсиме тюшеди: «Фахмулулагъа болушургъа керекди, хунерсизле уа кеслери да амал табып чыгъарыкъдыла».

- Ахмат, назмуларынгы араларында ата-ананга атагъанларынг да асламдыла. Чыгъармачылыгъынгда бу темагъа энчи магъана бериледи.  Баям, сен ол тизгинлеринг бла жюрек таралыуларынгы, тансыгъынгы алыргъа итинесе?

- Хау, атасы, анасы саула – насыплыладыла. Атам Солтан ЛУГ- да, ызы бла рабфакда окъуп чыкъгъанладанды.  Анга аталгъан «Атам, сен кесинги къоюп кетгенсе менде» деген назмуму  энчи чертирге сюе эдим. Ол бичген багъа,  аны оюмлары манга, юйюрню жангыз жашына,  эмда магъаналы эдиле. Кёп акъыллы сёзлери эсимде къалгъандыла. Сёз ючюн, КъМКъУ-да окъуй тургъанымлай, университетни  эркин тутушуудан чемпионатында алчы жерни алгъанымда, грамотамы кёрюп, ол бек къууанады. Мен а юйде да  кесими эрлигими энтта бир кере кёргюзтейим деп, арбазгъа чыгъып, уллу тюккючлени жарып тебирейме, балтамы да ойнатып. Къарыууму салып ургъанымлай, къолумдагъыны сабыны боюну сынады.

Атам а бармагъы бла къатыма келчи деп кёргюзтеди да, былай айтады: «Къарыу недеди билемисе – ол сынарыкъны сындырмай, бузуллукъну бузмай ишлей билиудеди». Бу сёзле мени ол заманда сагъышха къалдыргъан эдиле. Андан сора, кече белинде балтаны да ишлеп, аны жерине тапчыкъ сюеп, эрттен бла уа окъууума шош болуп кетдим.

«Кюнню кёреме» деген китабыма алгъан биринчи гонорарымдан атама тери чурукъла, анама уа ариу ал бота алгъан эдим. Къалай жарыгъан эдиле къартла ол саугъаларына, аны бла мени да къууандыра. Ол жарыкълыкъ бла жылыулукъ энтта да жюрегимдедиле.

- Жоралаулагъа жетген эсек, сен бир назмунгда тиширыусуз юй жарымайды, жырламайды, деп жазгъанса. Анга ушагъан тизгинлеге китапларынгда терк-терк тюбейбиз. Бюгюнлюкде аны юйюр жашауда магъанасы?

- Тиширыуну даражасы, аны сыйы-намысы не заманда да бийикде болургъа тийишлиди. Аны бла мен бир жангы зат ачаргъа излемейме. Алай таулу аналаны, эгечлени, къызланы  энчиликлери болгъанларын  чертирге сюеме. Кёчгюнчюлюк жыллада ала сакълагъандыла сабийлерибизни, къартларыбызны, юйюр от жагъабызны да.

Бюгюнлюкде да, керек болса, билеклик этерге хазырдыла.  Мен Акъ-Сууда эки тиширыуну юлгюге келтирирге сюеме. Ала юй бийчеледиле, аналадыла. Эрлери уа къара иш бла кюрешген огъурлу адамла. Алай ол кишилени жыйылгъан жерде кёрсенг, юслерини-башларыны тазалыкъларына, тизгинлиликлерине, сабийлерини низамлылыкъларына  сейирге къаласа. Аны барысын да тиширыуларыны къоллары этедиле. Мен аладан бирине назму окъуна такъгъанма, хурмет этгеними белгисине.

Эртте заманлада  шимал-кавказ халкълада анасына, эгечине, саулай да тиширыулагъа эр киши не  кёзден къарагъанына кёре аны акъылына багъа бичгендиле. Атам, жыл саны жетгенине да къарамай, бизге хоншу къызчыкъла кирселе окъуна, алагъа ёрге туруп тюбегенди.  Тиширыу алгъын, бусагъатда да  жашаууну тутуругъуду, юйюрню  башланнганыды.

- Биз билгенден, насыплы атаса, аппаса. Жашларынгы, туудукъларынгы араларында сени ызынгдан жашауларын адабият бла байлагъанла уа бармыдыла?

- Угъай. Камал химикди, Жамал экономистди, Алим а юристликни сайлагъанды.  Алай кертисин айтханда, дипломларындан эсе  манга аланы адамлыкъ ышанлары магъаналыды. Хау, бусагъатда тёлю башхады, аланы кеслерини оюмлары, акъыллары барды.  Алай жашла бизни бла кенгешмегенлей, бир жумушларын да этмейдиле, керек заманда бирден ёрге къобуп билеклик да этедиле. Жашладан туугъанла барысы да уа ёхтемимдиле, жарыгъымдыла.