Оюмлу башчы, къураучу, къырал адамы

Къырал эм жамауат къуллукъчу Черкесланы Маштайны жашы Георгийни аты республикада, андан тышында да белгилиди. Ма аллай бай жашау сюргенди ол.

Георгий 1938 жылда Къашхатауда туугъанды. Аны атасы Маштай элини, саулай Черек ауузуну да тынгылы адамларындан бири эди. «Жамауатына, таулу халкъгъа, къыралына аныча табыннган, къулланнган хазна алай кёп адам болмаз эди», – дейдиле аны таныгъанла. 

Георгий Маштайны онтёрт сабийини жетинчиси болгъанды. Ол сабийлей Къыргъызстаннга тюшюп, орта школну анда бошагъанды. Юч жыл туруп, аскер къуллугъун тынгылы этип къайтханлай, 1960 жылда, Георгий Къабарты-Малкъар къырал университетни эл мюлк факультетини зоотехния бёлюмюне киргенди.  Аны 1965 жылда тауусханды. Ызы бла, кесини усталыгъына кёре, урунуу жолун Зольск районну «Кичибалыкъ» къумалы совхозунда зоотехник болуп башлагъанды. 

Эл бла да иги шагъырей болуп, мюлкде эки жыл ишлегенден сора, жаш зоотехникни къураучу хунерин эслеп, республиканы таматалары аны Бахсан (бусагъатда Элбрус) районда «Эльбрус» совхозгъа директор этгендиле. Ол уллу ышаныулукъ эди. Георгий да анга ол ишни буюргъанланы жерге къаратмагъанды – аны кечеси, кюню да иш юсюнде озгъандыла. «Эльбрус» атлы ара мюлк ол заманда къыралда къумалы малланы жайыу жаны бла сынам майдан болгъаны белгилиди. Ол сагъышла башын алгъан Георгий малланы къумаларын игилендириуню юсюнден илму иш – кандидат диссертациясын жазып башлагъан эди. Аны жигерлиги, ишин сюйгени, анга саулай берилгени, бийик жетишимлеге итиннгени бюгюн да юлгюге тутарча шартладыла. Ол къураучу хунерини хайырындан «Эльбрус» къумалы совхозну кёрюмдюлерин битеу республикада, андан тышында да бийикге чыгъаргъан эди. Ол анда ишлеген толу болмагъан он жылгъа уллу малланы саны тёрт кереге, ууакъ малланы да жети кереге кёбейген эди.

Бу жетишимле ючюн къырал аны Сыйлылыкъны белгиси эмда Урунууну Къызыл Байракъ орденлери бла саугъалагъанды. Совхозну коллективине уа партияны Ара Комитетини Къызыл Байрагъы берилгенди, ол мюлкде уруннган тогъуз адам а тутхан ишлеринде болдургъан жетишимлери ючюн орденлеге бла майдаллагъа тийишли болгъанды. Ол шарт мюлкню башчысыны оноу эте билгени бла, аны адамларына къайгъырыуу бла байламлыды. Мюлк тамата, совхозчула да бир бирлерин билип ишлегендиле. Совхозну хар бёлюмюнде да ангылау, жарашыулукъ болгъанды. Ара мюлкню айнытыуну къайгъысын бары да бирча кёргендиле.

Къолайы уллудан-уллу бола баргъан, жетишимли, кесини къыйыны кирген мюлкден кетип, жангы ишни къурагъан кимге да тынч болмагъаны туурады. Алай а къайда да башламчылыкъ этиу, иш къурау, баям, Георгийге къадары, жазыуу бла келген шарт эди. 1977 жылда аны ол жыл жангыдан къурала тургъан «Птицепром» трестге ётдюргендиле. Жангы мюлкню аягъы юсюне салыу къайда да алай тынч тюйюлдю. Былайда да алай болгъанды. Трест дегенинг кёп бёлюмлю биригиудю. Ол заманлада аллай къуллукъгъа сала туруп, Москвадан келишим изленнгенди. Ол жумуш бла чакъыргъанларында, Георгий къанатлычылыкъ иш бла шагъырей болмагъанын айтып, ишни эсебине юйренир ючюн, аны бир къанатлы фабрикагъа иерлерин тилегенди. Юч кюн айланнганды ол анда, ишни къылыгъына тюшюне. 

Ызы бла республикагъа къайтып, къанатлычылыкъ жаны бла проектлени бардыргъанды. Алагъа кёре, Нартанда бла Орус Бахсанда къанатлы фабрикала ишленнгендиле. Алай бла республикада ол ишни мурдору къуралгъанды. 

Ызы бла Черкес улуну эл мюлк министрни орунбасары этгендиле. Болсада Георгий кабинетледе олтурургъа, къагъыт иш бла кюреширге итиннгенледен тюйюл эди. Къуллукъчу даража алгъандан сора, эки жыл да озгъунчу, ол Партияны Къабарты-Малкъар обкомуну биринчи секретары Тимбора  Мальбаховха барып, аны артха – «Птицепромгъа» къайтарырларын тилегенди. 

1991 жыл, къырал къурамыбыз тюрленип, саулай халкъгъа да къыйын кезиу болгъаны белгилиди. Ма ол заманда КъМАССР-ни Баш Советини сессиясында Черкесланы Георгийни республиканы Министрлерини Советини Председателине тийишли кёргендиле. 

Къырал тюрлениулени заманында малкъар халкъгъа этилген азапны юсюнден жашырмай айтырча болгъанды. Георгий да, ол болум бла хайырланып, малкъар халкъны толусу бла реабилитация этиуге онг чыкъгъанда, ол затха кюч салгъанды. Ол кезиуню юсюнден  былай эсгере эди: «Малкъар халкъны толу реабилитациялауну юсюнден РФ-ни Правительствосуну 546-чы номерли Бегими къабыл этилгенлей, комиссия къуралгъанды. Ары республиканы Министрлерини Советинде юрист бёлюмню таматасы Дугуланы Фатима, Къырал планны председателини ол замандагъы экинчиси Гочаланы Музафар, бизни министерстволадан да адамла, жамауат биригиулени келечилери, юристле, экономистле да киргендиле. 

Ол Бегимни кеси къолум бла жазгъанма, анга кесим къол салгъанма. Бизни республиканы ол замандагъы министрлери Мухамед Сохов, Хасанбий Шеожев, Хаути Сохроков, Юрий Альтудов ол ишге онг кёз бла къарагъанларын да айтыргъа керекди. Жаланда бир жылны ичинде 37 минг ишге къаралып, ол адамлагъа реабилитация этилгенди. Ол заманда Ич ишлени министрини экинчиси Эндрейланы Магъазали бизге бек болушханды. Алай бла Совет Союзда эм Россейде да кёчгюнчюлюкню сынагъан халкъланы ичинде малкъарлыла биринчи болуп акъланнгандыла». 

Солуугъа кетгенден сора, Черкес улу РФ-ни Пенсиячыларыны союзуну Къабарты-Малкъар бёлюмюне башчылыкъ этгенди. Жашаулары келген адамланы юслеринден къайгъырыуну, аланы ыразы этиуню кесини борчуна санагъанды. Дагъыда ол, республикада тынчлыкъ, ырахатлыкъ, жарашыулукъ болур ючюн, жамауат къымылдаулагъа тири къатышып тургъанды. 

Жашау жолунда этген жетишимлери ючюн къырал анга даража да бергенди. Ол КъМР-ни Эл мюлкюню сыйлы къуллукъчусу, Россейни Табийгъат илмуларыны академиясыны академиги, Уучуланы Россей союзуну сыйлы келечиси эди. Алда айтылгъан орденлеге Халкъланы Шуёхлукъларыны эмда «Ахьдз-Апша» деген орденле, «Урунууда жигерлиги ючюн» майдал да къошулгъандыла. Аны 1994 жылда КъМР-ден РФ-ни Федерал Жыйылыууну Федерация  Советине келечиге айыргъандыла. 

Черкесланы Маштайны жашы Георгий – оюмлу башчы, къураучу – туугъан жерин, халкъын да бек сюйгенди. Жашауун аны айнытыугъа, аны халкъыны жашауун бийик даражагъа чыгъарыугъа атагъанды. Алай бла жамауатыны тарыхында энчи ыз къойгъанды. Ол дуниясын 2015 жылда алышханды.