«Къобуз тартыула манга, ёсе келип, уядан женгил учхан чыпчыкълачадыла»

Къобуз сокъгъанланы республикалы фестивалында, анга къатышханланы асламысы бир тартыуну къайтарып тургъанларына тынгылай, эригиригинг келген кезиуде сахнагъа бир ариу тиширыу чыгъады. Ол бармакълары бла инструментини тюеклерин бир кере басханлай окъуна белгили эди аны бу хунерде кесини энчи ызы болгъаны.

Алай бла редакцияны бюгюннгю къонагъы, Элбрус посёлканы Маданият юйюню Къудайланы Мухтар атлы тепсеу ансамблини къобузчусу Чеченланы Якубну къызы Светлана (халкъ а аны Асият деп таныйды) залны сейирлик макъамгъа бёлеген эди. Аны ол талпыныууну, чыгъармачылыкъгъа, жашаугъа да кёз къарамыны юсюнден ушакъ этгенбиз.

- Светлана, музыканы аламат дуниясы сизни къалай бла бийлегенди? Кимледиле устазларыгъыз?

- Сабийлигимде бизни бла къоншуда Байдаланы Аминат (Къочхарланы къызлары) жашаучу эди. Бир кюн орамгъа чыгъама да, къулагъыма бир ариу макъам эшитиледи. Иги тынгыласам, ол таууш къоншуларыбыздан келгенин ангылап, ары барама. Тиширыу эки къызчыкъны юйрете тургъанын да кёреме. Алагъа дерс берип, юйлерине ашырады. Мен да тилейме анга юйрет деп. Ол а: «Бир ыйыкъдан бери кюрешеме кёргюзтюп, ала окъуна иги тюшюналмай турадыла, къой, болаллыкъ тюйюлсе»,- дейди.

Къаты болама. Нек эсе да жюрегим, ол манга бир кере ангылатса, мен аны этмей къоярыкъ тюйюлме дей эди. Алай бла бир къысха тартыуну билдиреди. Артда, жарсыугъа, ол мени юйретип турурча тап тюшмей къалады. Ансы кеси уа аты айтылгъан, фахмулу адам болгъанды.

- Биз билгенликден, анагъыз да къобуз сокъгъанды?

- Юйюрюбюзню юсюнден айтсам, атабыз Якуб ариу жырлагъанды, кеси да айтыучу эди аланы. Ол манга жаш заманымда, согъаллыкъ эсенг,бир кёрчю деп, ауузу бла айтып, Хажиметни тартыуун да юйретген эди. Ма алай эте, хар эшитгеними къайтара, тюшюннгенме къобузгъа.

Ноталаны билмейме, музыка билимим да жокъду. Инструмент къоллу болур эсем деп, юйде хар айтханларын тынгылы этип тургъанма. Биринчи кере Жанхотияны тюкенинден аны сатып алгъанларында сынагъан къууанчымы бир сёз бла айтып ангылатыргъа къыйынды.

Анам а, хау, сокъгъанды къобуз. Алай кёчгюнчюлюкге дери. Андан сора уа аны къолуна хазна алмагъанды. Къазахстанда ол беш сабийин, баш иесин да асырагъан эди.

Биз а атабызны, анабызны да экинчи юйюрюбюз. Анда атабызны да, юйдегиси ауушуп, эки къызы бла бир жашы бар эдиле ол кезиуде. Ёксюзлени да жапсара, ала жангы юйюр къурайдыла. Анга дагъыда тёрт сабий къошулуп, артда Кёнделенде жашагъанбыз.

- Кесигиз да макъамла къурайсыз. Аланы жарашдырыргъа уа не кёллендиреди?

- Былай олтуруп тургъанымлай окъуна келип къаладыла ала – сейирлик тауушла. Билемисиз, къобуз тартыула манга уяда айный кетип, артда женгил къанат керирге талпыннган чыпчыкълача кёрюнедиле. Ариулукъгъа сюйюннгенинг а жарыкъ макъамла къураргъа чакъырады.

Бюгюнлюкде бир къауум тартыуну авторума. Аланы санында къызла, жашла энчи тепсерчалары да бардыла. Той чыгъарма уа женгиллиги бла айырмалыды.

- Алгъаракъда озгъан фестивальда кёнделенчи Атаккуланы Ахматны тартыуун эшитдиргенсиз...

- Ол да манга аны ауузу бла айтып юйретген эди бир къурманлыкъда болгъаныбызда. Анга алайда окъуна тюшюннген эдим. Атакку улу кеси да аламат тепсеген, жырлагъан адам эди. Отарланы Омар атлы конкурслагъа да кёп кере къатышып, халкъны эсинде къалгъанды.

Бюгюнлюкде бу тартыуну, менден сора, биреу согъады деп билмейме. Андан сора да, Къанукъаланы Аминатны макъамларын башхаладан эшитмегенме.

- Бюгюнлюкде ала эрттегилилеге, энчилеге саналадыла. Айхайда, аллай тартыуланы тас этиу маданият, тарых жаны бла да кёп затыбызгъа заран салады. Ызыгъыздан юйретген адамыгъыз а жокъмуду?

- Бюгюнлюкде Согаланы Зейтунну юсюнден таукел айталлыкъма. Тырныауузну Культура юйюнде ишлегенимде, ол ары тепсерге жюрюгенди. Солугъан кезиуюнде, къатыма келип, къобузда согъаргъа сюйгенин айтып, тынгылап, мен да юйрете, аны термилгенин ангылайма. Артда ол Къарачай шахарда Искусстволаны институтунда да окъуп келгенди. Шёндю мени бла бир ансамбльде ишлейди.

- Сиз Кёнделенни музыка школунда да юйретгенсиз сабийлени. Ол жаны бла уллу сынамыгъыз барды. Ата-анала сюйюп жиберемидиле аланы?

- Бу мектепде оналты жыл ишлеп кетгенме. Ары келириме, жаш тёлюню юйретириме уа элни ол замандагъы администрациясыны башчысы Шекерланы Хамит себеплик этгенди. Ноталаны билмегеним себепли, ол Культура министерствогъа барып, ала комиссия къурап, ишлеяллыгъымы кёрюп, школгъа алай алгъан эдиле, сау болсунла. Алай бла балаланы тепсерге, музыкагъа да юйретгенбиз.

Болсада къобузну юсюнден айтсакъ, бусагъатда инструментни багъалыгъы кёплеге чырмау болады. Бюгюнлюкде дагъыда Сотталаны Абдурахманны фахмусун, итиниулюгюн черталлыкъма. Ол алыкъа сегизинчи классдады. Эрикмей, юйренип турса, умутландыргъан жашчыкъды.

- Сиз жаш тёлюню бу хунерге тюшюндюрюуде жаланда бизни республикада угъай, Тюркде да къыйын салгъансыз.

- Ары Къудайланы Мухтар бла фестивальлагъа барып, кёп шахарларында, сёз ючюн, Стамбулда, Бурсада, Чинаржикде, Анкарада, Конияда, Афионда бола тургъанбыз. Бизни билгенлеринден сора Башюйюкде къарачайлыланы-малкъарлыланы диаспораларыны таматасы Жабаланы Алий анда сабийлени къобуз согъаргъа юйретирге чакъыргъан эди. Хар жылдан бир ай, бирде андан да асламыракъ заманны туруп, алай ишлегенме. Элбрус посёлканы ол заманда башчысы Курданланы Узейир сен этген жумуш халкъгъа керек эсе, хайырлы эсе деп, жол хакъ бла болушуп, ары алай жиберип тургъанды.

Тюркде эрттегилилерибиз ары алып кетген тартыуларыбызны табып, бери да келтиргенме. Ала жангыз да бир тюекчик бла согъадыла, анга юйреннген къыйын тюйюлдю. Манга жаланда макъамны, аны ич магъанасын, ол тынгылагъаннга нени билдирирге сюйгенин ангыларгъа керекди.

Аланы «Осман паша» деген жырларына да тартыу къурагъанма. Мухтар айтхан эди аны манга. Ол кеси уа бу макъамгъа тепсеу салгъанды. Аны бла Яловада фестивальгъа къатышып, биринчи жерни алгъан эдик. Бу чыгъармагъа ала уллу магъана бередиле. Аны себепли бизге да ёрге сюелип тынгылагъан эдиле.

Мени хунерими ёсюуюнде, айныуунда Къудай улуну къыйыны уллуду. Анычала, жарсыугъа, кёп тюйюлдюле. Бирге онеки жылдан аслам заманны ишлей, аны билимине, усталыгъына хурмет бере, сейирсиннгенлей тургъанма.

- Сёз ючюн, адабиятда жашау кертилик суратлана эсе, тартыула уа нени ачыкълайдыла?

- Халкъ тартыуланы керти, ариу адамла къурагъандыла. Билемисиз, аланы уллуду магъаналары. Ала жокъ болсала, биз кесибизни тас этерикбиз. Аны себепли эрттеден сакъланнганланы жангыртыргъа, бюгюнлюкдегилени да жаш тёлюге юйретирге борчлубуз. Нек дегенде хар макъам да кеси заманыны кюзгюсюдю. Ол не кезиуде жазылгъанына кёреди аны магъанасы да.

- Тёгерекде бола тургъан затладан а сизни не къыйнайды?

- Жаш тёлюню ишлемегени. Тамблагъы кюннге ышаныу тутхучлу болмагъаны. Сора уруш баргъан жерлени кёрсенг да, къыйналаса.

- Кесигиз а жарыкъ адаммысыз?

- Алайсыз къыйын боллукъ эди къобузну къолумда тутхан.

- Бош заманыгъыз а болуучумуду?

- Аны юйюрюм бла оздурургъа сюеме. Эки жаш бла эки да къызны аналарыма. Аллахха шукур, онеки туудукъ да ёсе турадыла. Гитче къыз Фатима музыка школну тауусханды, къобузда да согъады. Ким биледи, туудукъла да юйренир эселе.

- «Алтын майдан – Кърым», «Урмай-Залида» дегенча халкъла аралы фестивальлада биринчи жерлеге тийишли болгъансыз. Сизни юсюгюзден татарлыланы газетлеринде да жазылгъанды. Мындан арысында чыгъармачылыкъ жаны бла умутларыгъыз да болурла?

- Чувашияда конкурсда кесим къурагъан тартыуланы эшитдирген эдим да, халкъ аланы жаратханы бютюн кёллендиргенди. Бусагъатда бир къауум макъам жарашдыра турама. Аланы тап халгъа келтирип, бирсиле да юйренирча эталсам, муратым толгъаннга санарыкъма.