«Таза суу саулукъну мурдоруду»

Жай жетип келеди. Орамда,парклада бардыргъан заманыбыз кёбейеди, юйден чыкъмасакъ да, суусапланы алгъындан эсе кёбюрек ичебиз. Аланы къайсы хайырлыды? Бу соруугъа жууап излей, Огъары Малкъарны больницасыны баш врачы Чаналаны Аслижаннга тюбегенбиз.

- Таулула чайны бек сюйгенлери белгилиди. Азиядан сора аш – сууубуз тюрленнгени баямды. Чайны хайырыны – хатасыны юсюнден айтсагъыз эди.                                         

-Биринчиден, жаланда Россейде угъай, тыш къыраллада да чайны бек сюедиле.Ол эрттенликде эртте турургъа болушады,  арыгъанынгы  кетереди,  къан тамырланы кючлендиреди. Дайым  аны ичиучю  адамла  иги  эслери  бла  айырмалыдыла.  Алимле айтханнга кёре, чайда  эсни  кючлендирген затла бардыла. Артыкъда жашил чай игиди. Анда С витамин кёпдю, къара чайдан эсе. Ол суусапны иги кетереди, аны бла бирге адамны  чархында    сууну  кёплюгюн-азлыгъын  кереклиси  чакълы  бирде  тутады. Бир-бир специалистле жашил чай терини къартайтмайды, дейдиле.

Алай хайыры бла бирге чайны хатасы да барды: чай, кофеча, нерваланы эм жюрекни къозгъайды. Жукъусуз эсегиз,  нерваларыгъыз,  жюрегигиз  ауруй эселе, кюннге тёрт – беш пиаладан кёп ичмегиз.

-Бек сейир этгенме бир жол: къан басымым кётюрюлюп, дарманла да болушмагъан кезиуде, бир айны не чай, не кофе ичмей турама да, къан басымым да мардагъа келип, жукъум да терен болгъан эди.

- Чай бла кофе ишлеген кезиуде тирилик  бергенликге, тиргизилтгенликге, ала адамны санын – чархын кеси аллына ишлерге къоймайдыла. Тынчайыргъа, шошайыргъа итиннген адам, бютюнда жукълаялмагъан, чайны, кофени да унутургъа керекди.

- Сабийлеге сабий садлада кисель бередиле. Бу не суусапды?                                           -  Юйде этилген керти кисель бек саулукълу ичгиди. Ол ашны эритирге  болушады,  къарынны  эм  чегилени   тышларын къоруулайды,   гастритден эм язвадан къутхарады. Андан  сора  да,  жемишледен  бла  наныкъладан этилген кисель чархыбызны витаминле бла иги жалчытады.

Алай тюкенледе хазыр кисельлени хайырлы затлары кёпдюле деп айталлыкъ тюйюлбюз.  Алагъа асламысында соя къудоруну, жемишлени  бла наныкъланы орунларына  уа  бир-бирде  татымлы  затла эм бояула къошадыла.

-Тау элледе бахчаларында алма тереклери болмагъан хазна адам жокъду. Подвалда алмала, кертмеле кёпге сакъланадыла. Юйде компот этеме деген ары не зат тапса да, къошарыкъды: алма, кертме, къургъакъсытылгъан жемишле. Аллай компотла, баям, иммунитетни кючлендире болурла?

-Хау, бусагъатда ковидге къажау сюеллик – адамны иммунитетиди. Аны кючлендирир ючюн витаминле ичерге керекди, ашыбыз – сууубуз да витаминледен бай болсала  игиди. Компотланы  иги  кесек  клетчаткалары  эм  пектинлери  бардыла.  Бу  затла  адамны  къанында  заранлы  холесте-ринни  азайтадыла  эм  ашны  эритирге  болушадыла. Алай  биширген  заманда  жемишле эм наныкъла витаминлерини отуз процентин тас этедиле, аны ючюн бираз къайнатсагъыз болады.

- Сатылгъан квасны хайыры бармыды огъесе аны да юйде этерге юйренсек игимиди?

- Ачытхысы  кёп  болгъаны  ючюн квас В  къауумлу витаминледен, органикалы  кислоталадан  байды,  ала  уа  аурууланы  къозгъаучу  микробланы  айныргъа  къоймайдыла  эм  чегилени  тазалайдыла. В къауумлу витаминле  болмасала,  адам  тёзюмсюз  болады, терк арыйды, терк ачыуланады,  чачы  тюшеди,  шыкырна  болады,  битиуле  къыйнайдыла  эм  чархын,  тюз  туталмай,  гуппур  болады. Аны бла бирге органикалы кислотала адамны чархында сууну кетермей  тутадыла,  алай  эсе,  квас,  башхала бла  тенглешдиргенде,  суусапны иги кеседи.

Бусагъатда  тюкенледе  кёпдюле  шешалада  газланнган  квасла.  Аллай  квас  химия  составы  бла  газланнган  татлы  суудан  айырмалы  тюйюлдю  –  анда бал туз кёпдю, бояула эм консервантла да аз тюйюлдюле. Керти квасда кёмюкчюкле боладыла – ол шарт ичги ачый  баргъанын  кёргюзтеди.  Консервантлары болмагъан «керти» квас кёп сакъланады.

- Жайда юйде жемишледен суула да этебиз.Баям, ала да быйыл ковидге къажау ишибизде магъаналы болурла, сиз эсгерген иммунитетни кючлендирирге.

- Жемишле  витаминле  эм  микроэлементле  бла  байдыла.  Суусапны  иги  кетередиле.  Жайда  ичерге  бек  иги  жемиш суу – апельсинни суууду. Анда С витамин кёпдю, ол а  терини ультрафиолет таякъладан къоруулайды. Сора быхыны эм тюклю шапталны  суулары: экисинде да терини клеткаларына жарагъан эм терини  къургъакълыкъдан къоруулагъан бетакаротин кёпдю.

Болсада, эсде тутаргъа керекди: жемиш  сууланы  асламысында  бал  туз  кёп  болуучуду.  Алайды да, стакан апельсин сууда тёрт рафинад  кесекчик,  токъсан  килокалорий  барды. Андан  сора  да,  битеу  жемиш  суула  тишлени  душманларыдыла.  Бал  туз  эм  жемиш  кислотала  бла   тишлени  тозуратадыла.  Алайды да, жемиш суу ичгенден сора ауузугъузну суу бла чайкъасагъыз,  хата боллукъ тюйюлдю.

  - Гара суула уа? Бусагъатда «Бабугент» эм башха суула битеу гипермаркетледе сатыладыла.

-Бал тузу болмагъаны себепли гара суула суусапны терк кеседиле, бизге артыкъ калорияла да бермейдиле,  микроэлементле бла байдыла. Алай  минераллары  аз  болгъан  сууну  окъуна  ичерден  алгъа  этикеткасы бла шагъырейленигиз. Сиз гипертоник  эсегиз,  натрийи    болгъан  сууну  кёп  ичмегиз,  кёп  ичсегиз,  къан  тамырланы  басымлары    кётюрюлюрге  боллукъдула.  Бюйреклери  эм  ётю  ауругъанла,  кальций  болгъан  сууну  оздуруп ичмесинле, ол микроэлемент бир-бирде ташланы къуралгъанларыны сылтауу болады. Аш орунлары къыйнагъанла уа  сульфатла ични ётдюрюрге боллукъларын эслеринде тутаргъа керекдиле.

Бек игиси: сиз жашагъан жерден узакъ болмай кезлеуле бар эселе, ары барып юч – тёрт кюннге жетерча суу алып, аны ичигиз. Шахарда крандан келген сууну бусагъатда тазалагъан системала бардыла, аланы беш жылгъа бир кере алышындырыргъа керекди. Ала тазалагъан суу ахырысы бла да чайникледе ыз къоймайды. Тазаланмагъан суу къайнагъан чайникни ичин ариулагъан бек къыйынды. Жарсыугъа, Россейде алыкъа ичген сууубузну тазалыгъына тийишли эс бурмайдыла.

- Тыш къыралланы бир - бирлеринде туристлеге: «Крандан сууну ичигиз, аны тазалыгъын билебиз, тюкенледе шешалада уа не зат сатылгъанын билмейбиз», - дейдиле. Сёз ючюн, Венада суу битеу да Европада бек таза суугъа саналады, анда битеу халкъ да крандан келген сууну ичеди. Алай Стамбулда уа крандан келгенни ичерге жарамайды.

- Бизни республикада арт жыллада сууну проблемасын кёп сюзедиле. Элледе, шахарлада жангы быргъыла салынадыла. Алай алыкъа бу проблема толусунлай жалчытылынмагъанды. Таза суу – саулукъну мурдоруду.