Жюреклеге жол таба билген огъурлу Азиза

Урунууну ызында

Аттоланы  Адрахманны  къызы Азиза алгъаракълада кесини  80- жыллыгъын белгилегенди. Бирле: «Сора аны не айтыр кереклиси барды»,-дерге да болурла. Мен а алай сунмайма. Уллайгъан тиширыуларыбызны юслеринден жазып, билдирип турургъа тийишлиди.   Ала  кеслерини жашауларында кёп кёргендиле, ачлыкъны, жаланнгачлыкъны, урушну, кёчгюнчюлюкню, башха къыйынлыкъланы да сынагъандыла.

Азиза да  гитчелигинден окъуна ишлеп башлагъанды.  Кёп таулу тиширыулача, ол да  танг аласында туруп, чалгъы чалгъанды, дырын жыйгъанды, маллагъа къарагъанды. Кесини да алты  классдан сора окъур амалы болмагъанды. Аттоланы юйюрлери уллу эди. Ачдан, жаланнгачдан ёлмез ючюн ишлерге керек болгъанды.

Бызынгыда  Аттоланы Адрахманны юйюрюча уллу, кёп сабийли  юйюрле аслам болгъандыла. Ала бары да башларын кеси къыйынлары  бла ишлеп тутхандыла. Аттоланы юйюрлери уа юлгюлюледен бири эди. Азиза, аны эгечлери, къарындашлары да къара ишден не заманда да артха турмагъандыла.    

Уруш  къыстау  эди. Бир къыйынлыкъны унутхунчу, экинчиси жетеди. Малкъар халкъны жашлары, ол санда Аттоланы Адрахман да, Уллу Ата журт урушну къазауатында жанларын-къанларын аямай, ёлюмню кёзюне къарагъанларында, аланы сабийлерин, юйюрлерин, аналарын, къартларын туугъан жерлеринден зор бла кёчюредиле.  Аттоланы  юйюрлери да сюргюннге  атланадыла.

Къыйынлыкълагъа хорлатмай

Биринчи жыллада ачлыкъ, жаланнгачлыкъ да бу юйюрню къыйнар, сынар ючюн да къалмагъанды. Азизаны тамата эгечлерини сюеклери алыкъа да иги къатхынчы, иничке билекчиклери бла колхоз талада чюгюндюрню кырдыгын  артыргъа танг атмай атланыучу эдиле. Анга беш жыл болгъанда уа, ол да ала бла барып тургъанды.

-Не сынамадыкъ, не кёрмедик биз, аналарыбыз, аталарыбыз, тамата эгечлерибиз, къарындашларыбыз да. Кёпле тифден ауруп да ёлген эдиле, аланы араларында мени эгечим да болгъанды. Сау къалгъанланы уа башларында чачлары къалмай эди. Ундурукъдан къопсала, аууп кете эдиле. Кёпле, ол санда биз да, бир ненча кюнню ашамай да тургъанбыз.

Атам а уруш бошалып 1946 жылда къайтады. Бизни уа кёп излегенди. Артда  Алма-Атагъа, ызы бла Фрунзеге барып, анда жууукъларыбызны табып, аладан хапар соруп, аланы да биз жашагъан  Ишкел элге жибередиле. Анда тенгиз жагъасында орналгъан элде  тапханды бизни атабыз,-деп  эсгереди Азиза.

Хар зат тюзеледи

Кюнле бир бирлерин алышындыра барадыла.  Мамукъда ишлегенлеге асламыракъ тёлегенлерин эшитип, аталары, аналары да  ары барадыла. Ала бла бирге  уа алтыжыллыкъ Азизачыкъ да. Анда да урунургъа юйреннген, ишден къоркъа билмеген къызчыкъ къолундан келгенича анасына болушургъа кюрешгенди.

-Атабыз,  харип, келгенден сора бизни  жашауубуз да аз-маз  игиге айланнганды. Энди ачлыкъ, жаланнгачлыкъны сынамай эдик. Ол элде юйчюк да ишлегенди, мал да тутаргъа кюрешгенбиз. Ийнеклени уа мен  жети жылымдан башлап саугъанма. Сёзсюз, къыйын эди.

Бир жол а  ийнек, аягъын кётюрюп, челек толмагъан сютню тёкген эди. Мен ол кюн аллай бир жилягъан эдим... Анам бла атам а: «Ой, хомух, тапханса не затха жиляргъа!»-деп шошайта эдиле. Ол кюнню бир да унутмайма. Атабыз келген бла жашауубузгъа  жарыкълыкъ, монглукъ да къайтхан эдиле»  -дейди, узакъ 1947-1948 жылланы эсге тюшюре, таулу тиширыу.                       

Къайтыуну насыбы

1957 жылда уа кёп кёчгюнчюле бла бирге  Аттоланы юйюр да  Кавказгъа  къайтады. Алай Бызынгыгъа угъай, Зарагижге. Адрахман  узакъ, тау элге барыргъа  унамагъанды. Бютюнда ол заманда ары жол да жокъ эди. Юйлеринден да зат къалмагъанды деп ала Зарагижде тохтайдыла. Анда къабартылыла Аттоланы юйюрлерине бек жарыкъ, бек аламат тюбегендиле, кеслери юй ишлегинчи деп, жашау журт да бергендиле. Бир кесек  тирилгенден сора уа Адрахман жашлары, къызлары бла юй да ишлегенди.

Огъурлу, адетли юйюрде ёсген, не къыйын ишден да къоркъа билмеген къызны  Ахкёбекланы  Жамотну жашы Хамит эслейди. Алай бла, тау адетдеча, некях этип, бир кесекден а  Азизаны юйюне  той этип келтиреди. Тойла алгъын бир кюн бла тохтап къалмай эдиле. Азиза ау тюбюнде  айгъа жууукъ заманны тургъанды. Той-оюн да  аллай бир кюн баргъанды. Аланы къурманлыкъларыны юсюнден  бюгюн да  эсгередиле. Ол кюнден бери  элли алты жыл озгъанды. Аллай бир заманны ичинде  жашау да кёп тюрлю  болады. Битеу ол затлагъа да къарамай, Ахкёбеклары бир бирни ангылап, къууанч, къыйынлыкъ кюнде да бир бирге билеклик эте келедиле. 

Сыйгъа-намысха тийишли

Ахкёбекланы юйюр таматалары уа ала Хасаниягъа кёчгенлеринде, «Акъ-Суу» совхозда   жюк ташыгъан   машинаны шофёру болуп  къыркъ жылдан артыкъ заманны  бет жарыкълы уруннганды. Элде  ол заманда кёп юй ишлей эдиле, алагъа  машина бла жюклерин ташыргъа болушханды. Бюгюнлюкде да аны  атын уллу  ыспас бла эсгередиле.

Аны  ючюн  Хамитни  совхозну оноучуларындан, республиканы  Эл мюлк министерствосуну атындан да  кёп белгилери, саугъалары да бардыла, ол тылда да ишлегенди, къырал аны ол къыйынын  эслемей къоймагъанды, тылда уруннганы ючюн майдал бергенди. Не заманда да тюз ниетли, ауур акъыллы, сёзню кёп айтып кюрешмеген адамды Хамит. Аны ол ахшы къылыкълары ючюн  къоншула, жууукъла да бек сюедиле, хурмет эте, сый-намыс бередиле.

Туудукъланы тёгерегинде

 Азиза  кёп къыйынлыкъ кёрген эсе да, бюгюнлюкде жарыкълыгъын тас этмегенди. Сабийлерини барына да баш иеси бла бирге  бийик эм энчи билим алдыргъанды. Бюгюнлюкде аны къызлары  Светадан, Галинадан, жашлары Русландан беш туудугъу бардыла, аладан туугъанла да алтыдыла. Жашы Аслан а юйдегили болмай ауушханды.

Туудукъла ынналарын, аппаларын жокъламай, арада кюн озмайды. Келедиле, телефон бла сёлешип, хапар биледиле. Аладыла бу эки къартны да кёз гинжилери. Къызлары Галина уа къатларында жашайды, ол анасына, атасына да кёз-къулакъ болады.

Азизаны бла Хамитни юйю, таулулада айтылыучусуча, киргинчли юйдю. Ала къонакъсыз хазна бир заманда да болмагъандыла, бюгюнлюкде да хал алайды. Къонакъ, жууукъ, тенг, таныш да  жарыкъ бетли, берекетли юйюрге  келирге сюйюучюдю. Азиза  кесини  сексен жыллыгъына да къарамай, тириди, элде къайгъы сёз болуп, барып, алада бушуу этмей къоймайды. Юйге адам кирсе уа, олсагъат аш-суу къайгъы этип башлар. «Сен олтуруп тур, биз, жаш адамла этербиз жумушну, -десек да тынчаялмайды»,- дейди  туудугъу Марина .

Балхамча сёзлери

Азиза, айтханыбызча, кёпню биледи, элде кёплени таныйды, аны ючюн болур сабийлерини, жууукъларыны да  аллына акъыллы, тюз  оноу излеп  келгенлей тургъанлары. Ол хар кимге да  жол таба билген тиширыуду. Болсада  бир адамгъа да акъыл юйретмейди, ол неда башха ишни юсюнден жаланда кесини оюмун  айтады. «Аны магъанасын а хар кимге да кесине ангылама къояргъа тийишлиди», - дейди огъурлу ынна.

Бу адепли, уллу юйюр бирге терк-терк жыйылады. Ол заманда Ахкёбекланы арбазы бютюн кенг, бютюн жарыкъ, кёп ауазлы  болады.  Сёзсюз, Азизаны 80-жыллыгъына да  къызлары, жашы, аладан туугъанла, туудукъла, эгечле, къарындашла да  келликдиле, юй бийчени,  ананы, ыннаны, жууукъну алгъышларыкъдыла. Биз да, алагъа къошула: «Узакъ ёмюрлю бол, Азиза!»- дейбиз.