НАСЫПНЫ «КЁТЮРАЛМАГЪАНЛА»

Ала къалай тюбешгенлерин айтсанг, анга киши ийнанмаз. Университетни бошап, школгъа ишлерге биринчи келген кюнюнде классха киргенлей, аны кёзлеринден сора жукъ кёрмей къалгъан эди Сафар. Бюгюн да сейир этеди, школну директору аны, аз да сынауу болмагъан тюненеги студентни, кесинден кёпге кичи болмагъан жашланы бла къызланы окъутургъа ийгенине.

Ариу тангнга ахшы къууумла бла чыгъып, алыкъа жылыуун тас этмеген сентябрь кюнюне ышара, атланнган эди ол  эрттенликде школгъа. Анасыны алгъышы ол школ арбазына киргинчи дери биргесине барып туруп, алайда эригенин эслеген эди эсини къыйыры бла Сафар. Артда уа жангы столланы, шинтиклени чайыр, къабыргъаланы тытыр, полланы бояу ийислери унутдуруп къойгъан эдиле аны.

– Сен, Сафар, 11-чи классха бар. Анда сакълайдыла сени.

Директор алай айтды да, башхалагъа кёчдю. Ол Сафарны жюреги къалай ургъанын билсе, аны ары ийгенни къой да, жанына олтуртуп, иги кесекни хапар айтыр эди, анга сабырлыкъ берир ючюн. Устазы эди кеси да Сафарны.

Алдан не айтырын хазырлап келсе да, классха киргенлей, бары да унутулуп, жангы устаз ёсюмлери кеси тенгли, бир бирлени уа андан да бийик болгъан жашлагъа бла къызлагъа къарап тохтады. Ала да андан кёз алмай такъыйкъадан артыкъмыды да сюелдиле. Сора, эсин жыйып, Сафар:

– Олтуругъуз, – деди. – Мени атым Сафар Алиевичди.

Ким эсе да:

– Билебиз, – дегенни эшитдирди.

Къалгъанла тынгыладыла. Сафар стол артына олтурургъа ашыкъмады. Сабийлени асламысын таныса да, класс журналда ариу хат бла жазылгъан тизмени кеси окъургъа сюйдю. Ол атын айтхан жаш не къыз, къобуп, устазгъа намыс этгенин билдиреди.

– Таулуева Фатимат.

Ол кёзлери терк окъуна жюрегине кирген къыз къопду.

– Олтуругъуз, – деди анга Сафар.

Андан арысында аны школгъа хазырланыууна къарап, аз къууанмагъанды Сапият. Ол жашы сюйген иши бла кюрешгени ючюн ыразы эди къадарына. Къачан эсе да эртте, бюгюн ол башха ёмюрча кёрюнеди, къыргъыз, чечен, корей сабийле бла къатыш олтуруп, харфланы санагъаны тюшеди эсине. Ала барысы да, жыйырмадан артыкъ сабий, устазларына ушаргъа сюйгендиле. Алай аллай онг къайда – жете келген юйюр, аш-суу къайгъысындан къутулмагъанды.

Сапият анда алгъа мамукъ жыйгъанды. Исси кюн тюбюнде ишлеген къыйын эди. Бютюнда тау хауагъа юйреннгенлеге. Биринчи жыллада ёлюм да андан кёп болгъан сунады Сапият. Тирилиги ючюн бригадир аны бек багъалагъанды, кёчгюнчю болгъаны ючюн  анга саугъа берирге онгу болмай, амалсызгъа къалып:

– Сапият, сенден иги уруннган жокъду бригадада, алай, кесинг билесе, аны айтып махтаныр онгубуз жокъду не сени, не мени. Сени ишлегенинги башха адамгъа жазып, анга саугъа алдырсам, кёлюнге тиерми?

– Да  нек тиеди, къыйналгъанла кёпдюле.

– Кесинг сайла.

Сапият биргесине ишлеген къызланы бет сыфатларын кёз аллына келтире, бираз мычыды. «Фаризат, къарачайлы Сайхат, чеченли Дайха, Резуан, корейли Сунан…» Оруслу Любадан сора аланы араларында ол айтыр ат къалмады. Аны Азаткъул да ангылагъан эди.

Люба уа унамады.

– Угъай, – деди ол, – не бет бла кёрюнюрюкме халкъгъа, сен тургъанлай, жигитме деп чыкъсам?

– Люба, сен аны ангыламайса – манга бир зат да берлик тюйюлдюле. Къагъыт окъуна. Ол орденнге къайсыбыз да тийишлибиз, жан-къан аямай ишлегенле. Алай тюйюлмюдю? Сени атынг бла келгенликге, ол барыбызны да саугъабызды…

Кючден унатхан эдиле. Сау ай ётюп, саугъасын ала туруп окъуна  аны бетинде не ышарыу, не ёхтемлик болмагъаны тюшеди Сапиятны эсине.

Артда уа ол анда пиринч ёсдюргенди. Суу жилянла топпа-толу болуп, аладан къоркъмаса, ол иш а хычыуун окъуна кёрюнюучю эди къызыуда…Алий а тракторчу болгъанды. «Танкдан тюшюп, тракторгъа миннгенме», – деп кюлюучю эди ол. Бюгюн а урушда алгъан жаралары, алада къалгъан темир кесекле къутуртадыла аны…

Къаракёз Фатимат окъургъа кирип, эки жыл озгъанлай урлагъан эдиле аны Сафарны экиге айланнган къарындашлары. Окъууун а къойдуртмагъандыла таматала. Къызчыкъ туугъанда, анга да кеси къарагъанды Сапият. Келинине не ариу затны алыргъа да къызгъанмагъанын эслеп, къоншула иш да кюлюп тургъандыла анга. Сапият а: «Кимни келиниди?» – деселе, «Алийникиди», – деп айтырыкъдыла да, тизгинли, ариу болса сюеме», – деучю эди.

Ариу жашагъандыла. Сафаргъа эки къызчыкъны ызындан жаш да туугъанда уа, къартланы насыплары андан да кёп къатлы болгъанды.

Алий тёшекден къопмай башлагъанда, Сапиятны къыйналгъанын кёрюп, ишден кетип, юйде тургъанды Фатимат. Ол ауушханда, арбазны, орамны угъай, сау элни да узакъдан, жууукъдан келген машинала толтургъандыла. Эллиле сейир этгендиле аллай бир халкъ жыйылгъанына. Ма алай сюйгендиле жарыкъ бетли, ариу ниетли Сафарны адамла.

Айхай, къадарны андан да уллу сынауу уа Сафаргъа бла Фатиматха артда башланнган эди – аналары Сапият шашханда. Жети жылны ичинде къарагъанды анга Фатимат, къызчыкъларын да болушдуруп, тарыгъыб а киши эшитмегенди. Алай ариу ашыргъанды ол аманатын – къайын анасы Сапиятны.

Ол заманнга къызчыкъла да жетип, бирер жерге окъургъа кирип къууандыргъандыла аталарын бла аналарын. Жашчыгъ а, Омар, къалай эсе да кеси аллына ёсгенча болгъанды. Анасыны къатында тургъаны аны да юйретгенди тюз акъылгъа.

Бу ариу юйюрге, кёзю къыйып, ачыу къалай келгенине сейир этмеген жокъ эди тёгерекде, Фатиматны сау болмаз ауруу алгъанын билгенде. Бийле, ханла, къырал таматала да онг эталмагъан ауруугъа не этерик эди Фатимат? Аны алай ауругъаны къыйын кёрюнюпмю, арып-талыпмы, Алий кеси сюйгенча къайгъыралмагъанына жарсыгъанча кёрюнсе да, ол сюйген кёзлени мутхуз бола баргъанлары аланы бир бирден къачыра баргъанын экиси да ангылагъандыла. Фатимат аны юсюнден кёп сагъыш этгенди. «Хо да, манга къайгъырып, дарман болупму жарарыкъды бу хужулукъ ауруугъа? Бу сабийлеге табынлай этсин менден сора ансы…».

Назиматны тилей келгенлеге болжал салмагъанлары да андан болгъанды – анасы саулукъда жерин тапсын деп. Халимат да кёп сакълатмагъанды. Аланы къууанчларын кёргени кёл алдырып, Фатимат тирирек болгъанча да бир кёрюндю бир кесек заманнга, алай аны эрип баргъанын ким да эслей эди. Алай болмаса, ол барырны орунуна сабийлеми келип турлукъ эдиле анга школдан?

Аланы мудах сагъышларын чачаргъа кюрешсе да Фатимат, биргелерине чай иче, хапар айта, ала кетгенден сора уа тюше эди аны кече- кюн да ызындан болгъан аурууну тёзюмсюзлюгюне.

Кюннге бир ненча кере келип, укол этип башлагъанларында, ол Омарны къатына олтуртуп, анга ёлюмню бла жашауну юсюнден кёп хапар айтханды. Алай болмаса, анасы дуниясын алышханда, жарлы сабийге не кюн келлигин ким биледи?

Сафаргъа къабыргъаларын жарашдырыргъа кюсегенле да чыкъгъандыла олсагъат – къарт къызла, эрге барып, насып тапмай къайтханла, сабийлиле, сабийсизле…

Ол умутла сагъышларын алгъанда, алагъа жол излей, санай эди Сафар къайгъыларын экиге айланнган эгечине:

– Тейри, къызла бош болуп, чабып келип, аш этип кетмеселе, олтурабыз Омар бла мен, чайгъа къарап. Айхай, аланы да къагъанакълары, сени юйюнгден чыкъмай да къалай турсунла?

– Къой, Сафар, бу хапарынгы. Билип турама неге къарынынг ауругъанын. Эшитгенме ол уялмагъан Аслийжанны, Къаншау къатыныны, хапарын. Бу тийрени бек сюе кёреме – алгъа къоншунга барды. Ол ауушханлай, санга жол ызлап башлады…

– Аны юсюнден айтмайма.

– А-а, шорпамы керекди? Этни суугъа ат да, бишир, картоф артып къош. Ма санга шорпа! Ата-бабаларыбыз аны бла жашагъандыла да, бек тарыгъа болур эдиле, ачдан ёлебиз деп...

Сайлауу Аслийжанда нек тохтагъанын кеси да билмейди Сафар. Юйюне аны келтиргенде, дагъыда къажаула чыкъгъандыла, алай алагъа андан не? Насыпны кётюралмагъанла азмыдыла?

Алай сунуп тургъанды Сафар.

Аслийжан Фатиматха ушамайды – театрны, шахарны, кафелени, ресторанланы сюеди. Фатимат бла алай барып олтургъанма деп билмейди Сафар, эртте, ол анга келгинчи окъуна. Да не этериксе, хар кимни кеси къылыгъы. Жангы къатынын ары да элтеди, бери да келтиреди, жаяу айландырмайды. Къызла уа къатышмайдыла, аталарындан ёнгелеселе да, айтханын жерге салмайдыла. Алгъыннгы сюймекликлери уа, ёпкелеген этгенча, тереннге къачханды. Ала сюйюп келгенликге ата юйлерине, Аслийжанны сууукъ къарамы абындыра эди арбазгъа атлагъанны. Аналарыны табагъына, къашына узалсала окъуна, элгенип анга къарагъандыла ала…

Сафарны къатында ариу айтханлыкъгъа, ол болмаса, Омаргъа да кёз-къаш бермегенди Аслийжан. Баям, аны ол кёзбаулугъу къачыргъанды жаш адамны андан, ансы ол къууаннган эди аны жарыкълыгъына биринчи кюнледе. Артда уа… Атасына да зат айтыргъа болмай, юйден искилтин болуп айланында да, къайдады бу деп излемегенди Сафар. Баям, къызларына ышаннгандан.

Школдан сёлешип, жашы больницагъа тюшгенин айтханларында уа, армау болуп, кёп тургъанды ол ачы сёзлеге тюшюналмай. Аслийжанны бетинде бир тюрлю бир сезим болмагъанын да ол Омаргъа къыйын операция этилген кюн кёргенди. Сора сокъураннганды этген ишине. Бек сокъураннганды, бу болумну сылтауун кесинде излеп. Алай… кеч эди. Бек кеч.

Эрттенликде, арбаздан да чыкъгъынчы, машинасына олтургъанлай, ауушханды Сафар. Аслийжан, аны жик дууасына дери да сакъламай, юйюне къайтханды.

Ёлюм бетине къарап къайтхан Омар кесини отоуунда анасыны суратыны къатына атасыны суратын да такъгъанды. Энди кече сайын ол ала бла сёлешеди.