«Акъсакъалны осуяты»

Таурух

Хар айтханы кёз аллына келгенча хапарчы айта да, терен солуй, дагъыда хапарын бардырады. Сёзюн тауусхандан сора бираз тынгылап турду да, дагъыда былай деди: «Арт кезиуде мен былайгъа хар кюн сайын келеме. Сыбызгъымы да согъа, жашау жолуму, къадарымы юсюнден кёп сагъыш этеме. Бийик таула къучагъында орналгъан ариу элде туууп ёсген эдим. Нек тюшдю манга аны къоюп, жашаууму узакъ тыш жерлеринде ётдюрюрге деп. Тохта, сен а къайсысыны жашыса анда»,-деди.

Атамы аты Махмутду. Биз тёрт жаш болабыз. Мен  гитчелериме. Атым Алийди. Юч къарындашым юйдегили болгъандыла. Кеслери энчи жашайдыла. Мен а ата юйюмде турама. Алыкъа юйюр къурамагъанма. Атамы осуятын толтура хаж къылыргъа чыкъгъан эдим.   Былайгъа жетгенде, ауруп, андан ары баралмай къалгъанма. Энди бираз игирек болгъанма, нёгерлерими къайтырларын сакълайма.

Хапарны эшитгенден сора акъсакъал бираз жарыды. Жашны къучагъына къысды. «Атанг эсимдеди. Ол менден гитче эди. Мен а аны тамата къарындашы Хасан бла  татлы тенгле эдик. Ала тирменден ёргерекде жашай эдиле. Сабий заманымда ол юйде кёп айран ичгенме. Аталары, аналары да огъурлу адамла эдиле»,-деди.

-Мени атым Жантуугъанды-деп, къарт хапарны андан ары башлады. –Алай хапарымы андан бардырындан алгъа айтчы, элде Къаракиши  деп  бир огъурсуз  адам  жашаучу эди. Аны  таныймыса? Аны юсюнден не айталлыкъса?     

-Угъай, мен аны танымайма, хапарын а эшитгенме. Мен да туугъунчу болгъан ишди. Уугъа кетип, андан къайтмай къалгъанды деучюдюле. Ёлюгю окъуна табылмагъанды. Алай къулакъдан къулакъгъа жюрюген хапаргъа  кёре уа, Хасан анга не ючюн эсе да дерт жетдирген хапар да барды.

Къаракишини юйдегиси болмагъанды. Аны юсюнден иги хапар жюрюмейди. Сабий хыли этсе окъуна анга: «Ой, сен аман  Къаракишини»,-деп айтадыла. Иги бла аны атын адам сагъынып эшитмегенме.

-Да  сора  мени хапарыма тынгыла. Ол адамны хатасындан манга элимден, журтумдан, халкъымдан да айрылып,  кёп къыйынлыкъла  сынаргъа тюшгенди. Бир къууанч кёрмей, кёзлерим жарымай, жашауум ётдю.

Гитче эгечим бар эди Зухура деп. Суу суратча бир ариу затчыкъ. Экибиз да гитчелей атадан, анадан да ёксюзлей къалып, жууукъларыбызда ёсген эдик. Бираз уллуракъ болгъандан сора ата юйюбюзге къайтабыз. Юй тийресинде  бахчабызны ишлейбиз. Сауулгъан ийнегибиз да бар. Алай эте кечине турабыз.

Кимни эгечи да кесине ариу кёрюне болур. Мен кёп халкъланы ичинде айланнганма, алай Зухурадан ариу тиширыу кёрмегенме. Алай ариулугъу анга жау болду. Бир жол, кеси бла тенг къызла бла суу алыргъа  бара тургъанлай, муну Къаракиши кёрюп къояды. Андан сора келечиле жиберип, къызны тилеп башлайды. Огъурсуз адам эди. Кеси да  атабыз бла тенг киши. Къыз да анга ыразы тюйюлдю, мен да  унамайма.

Бир кере ишден юйге келсем, эгечим босагъада олтуруп, мудах болуп тура эди.

-Сен кетгенлей, Къаракиши келди. Айтханыма бой салмасанг, къарындашынг Жантуугъанны ёлтюрлюкме. Андан сора сени  зор бла аллыкъма, деди. Аман ишни къолгъа алгъан, аны этген да этер. Кесибиз алгъадан   тюз оноу этмесек, ол бизге мында жашау бермез,-деди Зухура.

Сёзюн бошап, эгечим кёзюме къарап тохтады. «Да  алай эсе, аны мен алгъаракъ ёлтюрейим. Сора бизге киши да чырмау этмей жашарбыз»,-дедим. Эгечим  аны унамады. «Мурдарла болуп элге къалай чыгъарбыз. Огъурлу, атыбызны атын кирге къалай бояйыкъ»,-деп. Аналыкъ, эгечлик да эте эди ол манга. Мен да аны айтханын жерге салмагъанма бир заманда.

Танг аласына дери не этерге, къалай этерге оноулашып турдукъ. Ол кюнледе къоншу элден хаж къылыргъа адамла барлыкъ эдиле да, алагъа  къошулуп, бу тийреледен узакъ кетер акъыл этдик.

Зухура жол азыкъ хазырлады. Мен а кийим  болгъанын, жатар жерлени артмакълагъа жыйып эшегибизге жюкледим. Кече ортасында, энди адамла  тынчайдыла дегенден сора, эгечиме эр киши кийимле кийдирип, жолгъа чыкъдыкъ. Сора Мекка-Мадинагъа  барлыкълагъа тюбеп, алагъа къошулдукъ.

Жолну къыйынлыгъыны  несин айтаса, кесинг да сынагъан болурса. Арбазындан чыкъгъанынг окъуна жунчуйса. Бизни жолубуз а узакъ эди. Кёп эллени, журтланы артда къойдукъ. Ненча черекни артда къойдукъ. Арталлыда тиллерин ангыламагъан миллетлени жери бла ётдюк.  Ач, суусап болургъа да тюшдю. Алай эте, Тюркню жерине жетдик. Уллу эл тийресинде тохтадыкъ. Ата журтубузгъа ушагъан  тауу, тёшю, да бар. Таза черегин а бютюнда бек жаратдыкъ.

Эгечим бла оноулашып, алайда къалыр акъыл этдик. Экинчи кюн бизни жолубуз алайда тохтагъанын нёгерлерибизге билдирдик. Ала жолларына кетдиле. Биз а бир фатар тутуп, ол элде къалдыкъ. Фатарны иелери эки къаратон къартла эдиле. Кеслери да бир огъурлу адамла. Бизге сейирлик иги бола эдиле. Зухура да юй жумушну алагъа жетдирмей башлады. Аш-суу этеди, юйге къарайды. Мен да бир бай  кишиге жылкъычы болуп ишге кирдим.

Аз-аздан элни адамы бла шагъырей бола  тебиредим. Шуёхла да чыгъадыла. Къоншум Камал бла иги досла болабыз. Терк-терк бир бирге бара турабыз. Тийрени къызлары  Зухура бла танышадыла.

Элни адамы аман тюйюл эди. Жарлы къайда да жарлыды. Битеу да къайгъысы-юйюн, юйюрюн кечиндирген. Сабандамы, малдамы болады, танг аласы бла юйюнден чыгъады, сау кюн белин кётюрмей ишлейди. Къол къыйыны бла жашаргъа кюрешеди. Жарлыны  къадары алай болур.

Алай кюнлерин кётюралмагъанла да,  гыржындан эсиргенле да табыладыла.

Узакъ жерледен келип эгеч бла къарындаш  бизде тохтагъандыла деген хапар элде жайылды. Зухураны ариулугъун  сейирсинип айтадыла. Мен къолунда ишлеген бай киши да аны эшитди. Бир жол айтады: «Эгечинги да келтир. Юйде сабийге къарасын. Анга да хакъ тёлерме. Экигиз да хайыр этсегиз, теркирек юй-журт къурарсыз кесигизге. Ёмюрюнг биреуню юйюндеми кетерикди»,-деп. Ингирде оноулашдыкъ да, экинчи кюн Зухура да ары ишге чыкъды. Кесин жарашдырып ишлеп тебирейди.

Эки-юч ыйыкъмы озгъан болур эди, бир ингирде эгечим айтады: «Бир Къаракишиден къутулабыз деп, журтубузну къоюп, узакъ элине келдик. Болсада умутубуз болмады. Андан да къарасыны уясына кирип къалдыкъ. Бу манга хата этмей къоярыкъ тюйюлдю. Былайдан да теркирек кетейик».

-Аллах юйюнгю къурутсун –дедим.  Къайда да бизге тынчлыкъ жокъ кёреме. Алай эсе, тамбланы бир тёз. Жылкъыдан бир къауум атны айырып, къоншу элге элтирге керекме. Ол жумушну тындырып келгенлей, хакъымы да алырма, сора экинчи кюн былайдан кетербиз.