«Алгъыш этерге жарамайды дегенле да чыгъа башлагъандыла»

Бюгюннгю ушакъ нёгерим Батчаланы Юсуфну жашы Мухамматды -  Къарачай-Черкес Республиканы муфтийини орунбасары эмда  Ислам институтну ректору. Ол малкъарлылада бла къарачайлылада тюбей тургъан проблемаланы кётюреди, аланы болгъанларына таза да жарсып, оюмларын айтады.

«Аллай жашаугъа келгенбиз: жашла  къартланы оноуларына бойсундургъан. Аны бек аманы уа  адамла жаратмагъан адетлени дин жаны бла этилгеннге санагъанлары. Миллетибизни осал адетлерибиз болмагъандыла, бек къыйын заманлада да адамларыбыз бетлерин жоймагъандыла. Таматаларыбыз не заманда да сыйгъа-намысха кючлю болгъандыла, иги адетлени  алгъа салып, багъалап келгендиле. Да сора, миллетни ашхы адетлерин къояргъа жараймыды?

Аланы тутаргъа, ёсюп келген тёлюле да алагъа табынырча этерге барыбызгъа да  борч  болургъа керекди. Бек ариу адетлерибизден бири -  уллуну намысын кёрудю, анга сый бериудю, аны къатында  уллу сёлешмеудю, оноу этмеудю, жол бериудю, жууап къайтармауду. Бу жорукъланы биз сабийликден кёрюп келгенбиз, ол бизни къаныбызгъа сингнгенди. Бизни таматаларыбыз а бизден да къаты тутхандыла аланы.

Бусагъатда уа не уллу, не гитче жокъ, эр киши,тиширыуду деп  жокъ. Кимни акъылына не келсе, аны айтады эмда этеди. Бек ачыу тийгени недеди десегиз, кесини аманлыгъын, адепсизлигин динни сылтауу бла ариуларгъа кюрешгенлери. Таматала тургъанлай, акъылбалыкъ энди болгъанла, алгъа чыгъып, оноу этедиле. Хау , бусагъатдагъы жаш тёлю сёзге устады,  алай аны кёргюзтюуню жери, заманы да барды. Тамата тургъанлай, жаш адамны оноу этгени бир да ушагъыусуз кёрюнеди.

Кимни болса да аман затын  алып, кесибизникилени уа кетере баргъаныбыз бек жарсыулуду. Ата-бабаладан келген адет-тёрелерибизни теплеу, эзиу тюйюлмюдю ол? Аланы тас этерге жокъду эркинлигибиз.
Дагъыда бир адетибизге къарайыкъ. Бизде ёмюрде къайын атагъа бла анагъа къайырылгъанны къой, кёзлерин кётюрюп сёлешген окъуна айыпха саналгъанды. Бусагъатда уа? Къайын атагъа бла анагъа сёз, оноу да жетмейди.
Къыз тыш жерде, къайынла бла кесин къалай жюрютюрге керегин да айтып юйретирге керек болгъаны унутулгъанча кёрюнеди. Ата-анагъа бермеген намысны, сабий бир кишиге да берлик тюйюлдю.

Алгъын заманда къартны къатында тютюн ичген болмагъанды, къайда бар эди аллай адет? Неда къартны къатында аман сёлешген, неда тамата бла стол артында олтуруп азыкъ ашагъан къачан бар эди? Бусагъатда уа кёрюп турабыз бир-бирлени, аякъларын да бир-бири юсюне салып, аталарына бла аналарына  эркин-эркин сёлешгенлерин.

Уллуну намысын кёрмеген, гитчеге жазыкъсынмагъан, башхагъа аманлыкъ этген,  хылы-мылы затла айтхан адетлерибизге диннге арталлыда келишмейдиле.   Окъугъанынг, ишлегенинг да адамгъа аманлыкъ этерге жарай эселе, сени намазынг санга дурус тюйюлдю, дегенди Уллу  Аллах. Билиминги тюз ишлете билмеген эсенг, кесинге заран боллукъду  ол, деп айтылады Къуранда.
Бизни таматаларыбыз бизге адамгъа игилик келтирлик, адеп-къылыкъгъа чюйре келмезлик затланы юйретгендиле. Ала айтхан жорукъланы сакълай  барыргъа  нек жарамайды?
Неда къайгъы сёзге бара эсенг, биреуню бушууу бар эсе, ол къайгъыны алыгъыз. Келгенле, бир иги къууумгъа  келген кибик, лахор этип, алайсыз да ёлюгю болгъан къыйналып тургъанда,  аны башын нек ауара этерге керекди? Ол юч кюнню, бушууу болгъан юйюрню къайгъысын алыгъыз, деп айтылады ёмюрледен келген адетлерибизде. Ол ёлюкню да бек къыйын кюнлери ол юч кюндю, анга да тилекле тилегиз, деп айтылады Къуранда.
Юч кюнню ёлюгю болгъан юйде къабакъ эшик ачылгъанлай тургъанды биз кёре келген жашауда. Бизни  ата-бабаларыбыздан келген адетибизди ол. Дагъыда, биз билгенден, ёлгенни къаршылары дууа тутдургъанда, къолларын энишге ийип болгъандыла,  келгенле аны бла билип болгъандыла кимге къайгъы сёз  берирге кереклисин. Бусагъатда уа угъай, сен къолларынгы ёрге этип, дууа тутдурургъа керексе, дейдиле.

Башхаладан бир затны бизни адетлерибизге жагъаргъа излемейик да, кесибизни ариу адетлерибизни, ата-бабаларыбыздан келген тёрени этейик. Миллетде келген адет диннге къажау бармай эсе, миллетде болгъаныча этерге керек болады. Жыйылгъан жерде аракъы ичмей эселе, хауле затла болмай эселе, иги адетле эселе, ала сакъланыргъа керекдиле.
Къууанчда алгъыш этерге жарамайды дегенле да чыгъа башлагъандыла.  Алгъыш – ол тилекди. Аракъы бла этме алгъыш,  алай  тилекни не кёп да айт. Къайда жазылады алгъыш этерге жарамайды деп?  Динни юсюнден болмагъан хапарланы жаяргъа кимни эркинлиги барды?  Кимни акъылына не келсе, кесинден аны къошады. Бизни ариу алгъышларыбызгъа жетген не барды? Ала къабыл болсунла.

Биреу аууз ачдырыргъа чакъырады жамауатны, келдиле ашадыла, тойдула, ол аууз ачдыргъаннга алгъыш этип ыразылыгъынгы билдирирге керекмиди? Биреу санга ушхууур салгъан эсе,  анга Аллахдан игилик, берекет , узакъ ёмюр тиле.  Ансы, рестораннга келгенча, ашады,  сакъалын сылады да кетди. Алай болмайды да.  Ол себепден, жорукъларыбызны сакълагъанладан Уллу Аллах бизни этсин, хурметли жамауат. Динибизни керти халда ангылаулукъну Аллах берсин.

Эмиратлада жыйын бла  бара тургъанда, къатымда бир абадан адамны сол жанына сюелеме. Ол аны эслейди, алай  ангыламай: «Нек этдинг алай»,- деп сорады. «Бизде таматаны онг жанына саладыла, адетибиз алайды», - дейме. Ол а, бизни бла бара тургъанланы тохтатып: «Дин быладады. Бизни динибиз жаланда тилибизди, былада уа дин жашауларында хар такъыйкъаны алады», -дейди.
Бир аз затчыкъ ючюн айтады ол аны. Ол бизде ёмюрде жюрюген зат тюйюлмюдю, тамата онг жанында баргъан? Ол да дин бла келген  адетди, жамауат. Хар ариу дин адет бизде жюрюйдю, да сора биз тышындан бизге келишмеген адетлени нек кийиребиз кесибизге? Болгъан затыбызны кесибиз сыйлайыкъ.Къартны сыйын кёрген аманмыды? Не жашланы жаш орунунда  тутханны не хатасы барды? Тиширыу жолда баргъан сагъатда, жыл саны келген уллайгъан тиширыу эсе да, эр киши ётгюнчю, ол аны  жолун кесмегенди.