Къайда болсала да, туугъан жерлерин унутмагъандыла

Моллаланы Гарттайны жашы Ибрахим хажи тау элледен биринчи хаж къылыргъа баргъанланы къауумундан эди. Ол Холамгъа ислам динни жайгъан миссионер къуллугъун толтура келген эди Малкъардан дейдиле. Холамда ол Чабдарланы къызлары бла юйюр къурап жашагъанды, Холамны, Бызынгыны сабийлерин дин жаны бла окъутханды. Белгили Чабдарланы Сюлемен хажини (1851-1927) устазы болгъанды. Ол дагъыда кёп иги иши бла белгилиди: Шалушканы къатында жер алып, Моллаланы хуторну къурагъанды (бусагъатда – Звездный, Нальчик-20), къумалы малла жайгъанды. Нальчикде къонакъ юй ачып, элден келгенлени кече анда къалдыргъанды. Аны юч жашыны да - Исхакъны, Якубну, Магометни Нальчикде бусагъатда Кешоков атлы орамда юйлери болгъанды.

Моллаланы Якуб, Ибрагимни тамата жашы, 1863 жылда Холамда туугъанды. Мюлк жюрютюуде жетишимли болуп, жангы власть келгенде, къыйналыр ючюн къалмагъанды. Аны эки жюзден артыкъ сауулгъан малы, фермасы, 20–30 жалчысы болгъанды деп айтылады архив къагъытлада. 1932 жылда, жангы властьха къажау агитация этгенди деп, аны тутуп, беш жылгъа Къазахстаннга жибергендиле.

Моллаланы Ибрагимни  жашы Исхакъ кеси заманында бек белгили адам эди – уллу мюлк иеси, жарыкъландырыучу, Тау сёз сюдню депутатына къайтып-къайтып айырылгъан таулу киши. Исхакъ 1870 (1866) жылда Холамда туугъанды. Эл медирседе, ызы бла Стамбулну бек уллу межгити Султанияда окъугъанды. Анда сыйлы Къурандан, медицинадан, математикадан, географиядан, астрономиядан эм башха жаны бла да билим алгъанды.

Архив къагъытлада 1905 жылда мюлк жюрютген адамланы араларында Моллаланы Исхакъ Шалушкада 118 десятина (бизни санауда 128,62 гектар) жер сатып алгъаны, Къашхатау жанында да аны бегендеге алыннган 525 десятинасы болгъаны айтылады. Октябрь революциядан сора аны, аламат мюлк жюрютюучюню, Малкъарны Жер жаны бла иш жюрютген комитетине айыргъандыла. Ол жашагъан жеринде техникум ачып, эл мюлк устала юйретгенди, къумалы малла жайгъанды. Алай а жангы власть не бла хайырлы болсала да, къолайлыланы сыйламагъанды. Къоркъуу тюшгенде, 1919 жылда Исхакъ юйюрю бла Бакугъа кёчюп кетгенди. Аны Шалушкада юйлери, маллары да къалгъандыла.

Азербайджанда ол 1938 жылгъа дери жашагъанды. Алай а анда да тапмагъанды тынчлыкъ. Ол 1942 жылда Дербентде ауушханды. Аны жюзюмчюлюкню, бал чибинчиликни юслеринден да илму ишлери къалгъандыла.

Исхакъны Таусолтан, Исмайыл, Хаджимурат деп, юч айтхылыкъ жашы болгъанды. Аланы къадарлары сейирди. Таусолтан Дагъыстанда жашагъанды. Ол Киевни коммерция университетинде окъугъанды, Новочеркасскде халкъ мюлкню институтунда агроном билим алгъанды. Жерчилик бла кюрешгенди. Ол жаны бла Дагъыстанда акъ хобустаны ёсдюрюуню, андан бийик тирлик алыуну юсюнден кандидат диссертациясын къоруулагъанды. Уллу Ата журт урушха къатышханды.

Хобустаны ол чыгъаргъан тюрлюсюн ВДНХ-да кёргюзтюп, Англияда, Германияда, Голландияда да ёсдюрюп тургъандыла. Ол бахча битимлени иги тирликлерин алыугъа атап, бир къауум мурдорлу иш да жазгъанды. Аны китаплары бла бюгюн да хайырланадыла ол жаны бла кюрешген алимле.

Исхакъны ортанчы жашы Исмайыл а Санкт-Петербургда тау институтну бошап, геолог билим алгъан биринчи таулуду. Бакуда нефть чыкъгъан жер ачханды. Анга бюгюн да «Моллаевский» дейдиле. Алай а аны 1937 жылда, Совет властьны жаууду деп, тутуп, 1938 жылда сюд этип, жокъ этедиле. Юй бийчесин а, врач-акушер Раиса Тхостованы, эки сабийи бла Нижнеамурскда лагерьге ийгендиле. Не да этип, аппалары Исхакъ, аны къарындашы Магомет да кюрешип, сабийлени артха алгъандыла, ала аналарын беш жыл сакълагъандыла. Къызчыгъы анасыны анасында, жашчыгъы уа аппасы бла бирге Дербентде.

Исхакъны кичи жашы Хаджимурат а Санкт-Петербургда архитекторгъа окъугъанды. Нарсанада архитектор болуп ишлегенди. Уллу Ата журт урушха къатышханды. Жигитлиги ючюн Къызыл Жулдузну орденине, «Кавказны къоруулагъаны ючюн» майдалгъа, башха майдаллагъа да тийишли болгъанды.

Моллаланы Ибрагимни кичи жашы Магомет эл мюлк жаны бла белгили рационализаторланы тизмелерини аллында турады. Ол 1882 жылда Холамда туугъанды. 1911 жылда Харьковда технология институтну бошап, биринчи таулу инженер болгъанды. Бакугъа къайтып, бир къауум заманны анда Шимал-Кавказ темир жолда баш инженер болуп ишлегенди. 1923 жылда уа аны Азербайджанны эл мюлкюню Баш Советине айыргъандыла. Алай 1937 жылда аны властьны жаууна санап, тутуп, Красноярск крайда лагерьледен бирине жибергендиле. Ол андан 1943 жылда Бакугъа къайтханды. Ол къайтхан жылында мамукъ жыйгъан машина ишлегенди. Аны бек белгили ишлеринден бири олду.

1944 жылда малкъар халкъны кёчюргенлеринде, миллетге айтылгъан жалгъан даугъа тёзалмай, ол иш терс болгъанын айтып, Сталиннге бла Азербайджанны Ара комитетини биринчи секретары М. Багировха къагъыт жазгъанды. Аны алгъанлай, Бакуда жашагъан таулуланы да халкъларыны ызындан ийгендиле. Моллалары Талды-Курганнга тюшгендиле. Магомет анда ол жыл окъуна ауушханды. Аны Давлетгирей бла Мурат деп, эки жашы болгъанды.

Моллаланы Давлетгирей Къазахстан Республиканы сыйлы тренери, Къазахстанда бокс школну мурдорун салгъанды. Ол юйретген жашла Максут Омаров, Геннадий Рожков, Виктор Каримов, Жаболаны Серго эм башхала СССР-ни боксдан чемпионлары болгъандыла.

Аладан жаланда бирин алсакъ, Геннадий Рожков Къазахстанны – жети кере, Орта Азияны бла Къазахстанны спартакиадаларында – тёрт кере чемпион болгъанды, башха эришиуледе да хорлагъанды. Боксчу, бу жетишимлени тренери Моллаланы Давлетгирейни хайырындан этгенин белгилеп: «Ол мени арымай-талмай жарау этерге, жангы онгла излерге юйретгенди», – дегенди интервьюсунда.

Молла улуну юсюнден: «Высланный во время войны в Казахстан с Кавказа как балкарец по национальности…» – деп айтылады. Кёчгюнчю миллетлеге артха, ата журтха, жол чыкъгъанда, Давлетгирей Бакугъа къайтханды, алай къазах тенглери артха чакъырып, 1958 жылда ары къайтып, «Динамо» спорт биригиуде ишлеп тургъанды, Алма-Атада жашагъанды.

Анда боксну федерациясы 1941 жылда къуралгъанлыкъгъа, СССР-ни федерациясына уа ол 1959 жылда киргенди. Ол ишде Давлетгирейни къыйынын бюгюн да эсгередиле.

Мурат а гимнастикадан тренер болуп тургъанды.

Журтундан ажашханны жолу кюрешледе ётгени хакъды. Бу асыл адамланы къадарлары анга шагъатлыкъ этеди. Къайда болсала да, ала халкъларын, чыкъгъан жерлерин, адамлыкъ даражаларын унутмагъандыла.