Слесарьдан башлап, биринчи таула байыкъландырыучу-инженерге дери

Тырныауузда магъадан-молибден комбинат жабылгъанлы жыйырма жыл болады. Кеси заманында ол республиканы индустриясын айнытыуда баш жерни алгъан, къыралны тау магъадан чыгъарыуда эм уллу предприятиясы болгъанды. Кёп жылланы анда ишлеген специалистледен бири Текуланы Рашитди, ол малкъар миллетден биринчи байыкъландырыучу-инженерди.

- Бу усталыкъгъа къадарым келтиргенди. Кёнделенни орта мектебинде окъугъан кезиуюмде минерология бла топография сейир кёрюннгендиле, юйде тамашалыкъ Тызыл ауузда бла Бедикни тийресинде табылгъан ариу ташла жыйылып эдиле. Геолог болургъа мурат этип, школдан сора Тырныауузгъа келгенме, геология-излеучю къауумгъа геофизикни къуллугъунда киргенме. Алай, шахтада ишлеуню жаратмагъанлай, комбинатны автомюлкюне кёчгенме. Алгъа слесарь болгъанма, шофёрланы хазырлагъан курсланы ётгенден сора дежурный автомашинаны жюрютгенме. Андан сора юч жылны аскерде къуллукъ этгенме, - деп эсгереди ол.

Демобилизациядан сора Рашит жангыдан руль артына олтургъанды, аны бла бирге Орджоникидзеде тау-металлургия институтха документлерин хазырлап да тебирегенди. Бир кере комбинатха Москваны къурч эм сплавла институтуну кафедрасыны башчысы, преподавательлери бла студентлери келедиле, аланы бери практикагъа ийген эдиле. Башчылары аны аланы предпритияны объеклерине элтирге иедиле, ушагъыбызны кезиуюнде уа къонакъла аны усталыкъ билим алыргъа кеслерине чакъырадыла. Аны ючюн комбинатдан направление да бериледи, алай бла Москвагъа хазырланыу курслагъа атланады. Аладан сора инстиутутну жер тюбюнде хазналаны байыкъландырыу бёлюмюне къыйынсыз киреди.

Окъуу да тынч дерге боллукъду, нек дегенде белгили, ишлерин теренинден билген профессорладан юйрениу, айхайда, сейир эди. Практиканы кезиуюнде къыралны кёп жерлерине, ол санда Шаркъ Къазахстанда, Украинада комбинатлагъа да баргъанды. Дипломну аллында практикасы уа Тырныауузда ётгенди, анда магъаданны ууатыуну темасын сайлагъанды. Бу сорууну ол кезиуде магъанасы уллу эди – Тырныауузда ол жаны бла корпус ишленирге керек эди. Аны хайырланыугъа бергенлеринден сора, ууакъ этиу бёлюм кетерилгенди – анда бек букъу болгъанды, оборудование да терк-терк сыннганды. «Дробильный бёлюмню бригадири болгъанма, ишлей баргъанда, аз-аздан сынам жыя, усталыгъымы ёсдюргенме, алай бла манга флотация бёлюмню ышаннгандыла, ызы бла ууакъландырыу бёлюмге башчылыкъны этгенме, - дейди ол. - Алай байыкъландырыу фабрикада ишлегенимде бютюн уллу зауукълукъ баш корпусда сменлени бирине таматалыкъ этген кезиуюмде алгъанма. Бизде ишлерин керти да билген адамла - Галина Васильченко, Валентина Саплешина, Тамара Демьянцева эм башхала – ишлегендиле. Ала флотация ишни ичинден ангылагъандыла, кёз бла къарап окъуна магъаданда темирле къаллай бир жыйылгъанларын айталгъандыла. Аладан кёп затха юйреннгенме, бусагъатда, андан бери кёп заман ётгенде да, ол жылланы жылыу бла эсгереме. (Рашит Азретовичге СССР-ни тюрсюнлю темирлени эм иги устасы деген ат берилгенди. – авт.).

Айныгъан кезиуюнде Тырныауузну комбинаты вольфрамны саулай дунияда чыгъарылгъан ёлчемини 12 процентин, Союзда жарашдырылгъаныны уа жартысын бергенди. Иш къыстау баргъаныны хайырындан бийик кёрюмдюлеге жетгенди, алчыланы санында болгъанды. Производство талай кесекден къуралгъанды, аны хар бир кезиуюнде ишни игилендирирча бир затны жангыртыргъа керек болгъанды. Рационализаторлагъа бла изобретательлеге байыкъландырыу фабрикада фахмуларын ачыкъларча онгла кёп эдиле. Теку улу да бир жанында турмагъанды, производствону игилендириу бла кеси неда специалистле-байыкъландырыучула бла бирге кюрешгенди. Рудадан магъаданны бла молибденни чыгъарыуда жангычылыкълары ючюн талай патенти да бар эди. (Рашит Азретович «Изобретатель СССР» белги, жангычылыкълары ючюн ВДНХ-ны доммакъ майдалы бла саугъаланнганды, ол жарашдыргъан затла халкъ мюлкню жетишимлерини кёрмючюне да салыннгандыла. - авт.) Ол таматаны орунбасары, байыкъландырыу фабриканы баш инженери, баш технолог эм комбинатны байыкъландырыучусу  болгъанды. Битеу да бирге приедприятияда 37 жылны ишлегенди.

Производство жабылгъанындан сора гранитни Эльджуртинскде чыгъарыуда кесини ишин ачханды, ол бизде иги кесек барды, щебень, юзмез, гранитден омакъландырыучу плиткала жарашдыргъан «Юг тау-металлургия компаниягъа» башчылыкъ этгенди, автомобиль жолланы эм башха объектлени ишлегенде аланы продукцияларын хайырланыргъа боллукъ эди. Геология излеулени бла тинтиулени бардыргъанды, тау ишлени проектин хазырлагъанды. Лицензияны алгъандан сора бизнес-планлары Экономика министерствода къабыл да кёрюлгенди. Байламлыкъла тохташдырып тебирегендиле, ол санда Сочи бла да, анда уллу къурулуш башланыргъа керек эди. Алай финансла бла проблеманы тамамларгъа онг чыкъмагъанды, алай бла ахшы ниетлери толтурулмай къалгъандыла.

Бусагъатда алгъыннгы производствону мурдорунда жангы комбинатны ишлерге дейдиле, аны бла байламлы шёндю хазырланыу ишле тамамланадыла, ол санда, жолла ишленедиле. Тырныауузда алгъа жыллада уруннган специалистле алай кёп къалмагъандыла, алай бизни оюмубузгъа тынгылайдыла, деп чертеди Рашит. Аны  жыйылыулагъа чакъырадыла, оюмуна тынгылайдыла. Алада вольфрамны чыгъарыу бла байламлы жангы производствону къурулушуну юсюнден айтылады.