Москвадан – душман бийлеп тургъан Гомельге

 Ахкёбекланы Аликошну жашы Исхакъ  60-чы жыллада «Коммунизмге жол» («Заман») газетни энчи корреспонденти болуп ишлегенди.  Аны Уллу Ата журт урушда кишилик, батырлыкъ да этгенини юсюнден а артда, кеч билгенбиз – Къулбайланы Алийни хайырындан.

 Ахкёбекланы Исхакъ Кисловодскде санаторийде шинтикге олтуруп, газет окъуй тургъанлай, къатына биреу келеди да, бетине тюрслеп къарайды. «Мен сизни къайда эсе да кёргенме», - дейди. «Жангылгъан этесиз, мен сизни танымайма», - деп жууаплайды Исхакъ. «Эсиме тюшюрдюм, 1942 жылда сизни, эки нёгеригиз бла бирге, «Дуглас» самолёт бла Белоруссияда немислилени тылына элтип атхан лётчик менме», - деп къууанады ол. Къучакълашдыла, бир бирни тансыкъладыла, саулукъ-эсенлик сордула алгъыннгы фронтовикле.

Ол лётчикге жолукъгъаны Ахкёбек улуну эсин къыркъ экинчи жылгъа къайтарды. Кече узуну кёзюне хазна жукъу кирмеди. Эртте унутулгъан ишле жангыдан кёз аллына келедиле. Чегем ауузунда партизан отрядны командири Залийханланы Жанакъайыт, комсомолну Къабарты-Малкъар обкомуну секретары Атаккуланы Хафисат, ВЛКСМ-ни Ара Комитетини келечиси Николай Осипов, дагъыда аны Москвагъа разведчиклени школуна жибериу иш бла байламлы болгъан кёп башхала, ол санда партияны Къабарты-Малкъар обкомуну биринчи секретары Зубер Кумехов да.

... Исхакъ Хафисатны кабинетине киргенде, юсюне да жамычы жабып, диванда биреулен жатып тура эди. Ол а аны бла бирге педучилищеде окъугъан Токбаев Нахата - зольскечи жаш. Экиси да - комсомол секретарла. Аланы Кумеховха элтдиле.

- Москвагъа барлыкъсыз, партизан къымылдауну ара штабына, - деди обкомну секретары.

Жашланы жюк ташыучу автомашина бла Орджоникидзеге жибердиле, анда алагъа Газзаев деп биреуню да къошуп, Махачкъалагъа, андан ары уа самолёт бла Куйбышевха ашырдыла. Онсегиз адам болуп, комсомолну обкомунда эки кюн турадыла. Москвагъа поезд бла барадыла. ВЛКСМ-ни Ара Комитетини биринчи секретары Михайловну кабинетинде разведшколгъа келгенле бла ушакъ этедиле. Партизан кадрла хазырларгъа школла ачылгъанларыны юсюнден айтадыла. Комсомолну Москва шахар комитетини биринчи секретары Шепилов да анда эди.

Экинчи кюн аланы окъурукъ жерлерине элтдиле. Школ Ленинград шосседе эди. Комиссия олтургъан отоугъа кире баргъанлай, Исхакъ къабыргъада жазыугъа кёз жетдирди. «Немисли разведка къуру къабыргъаланы да сёлешдиреди, аны эсингде тут» деген сёзлени окъуду. Андан экинчи отоугъа кийирдиле. Къабыргъада дагъыда бир жазыу: «Подрывник жаланда бир кере жангылады». «Сен фашистни ёлтюрмесенг, ол сени ёлтюрлюкдю»  деп жазылып эди ючюнчю отоуда.

Разведчикле болургъа окъурукъланы барын да бир залгъа жыйдыла. Аланы кёбюсю къызла эдиле. Москваны орта школларын бошагъанла. Бары да субай санлы, ариу къызла. Сайлап алгъанларын ангыларгъа къыйын тюйюл эди. Школну начальниги Старинов, бу школ къачан эм не мурат бла къуралгъаныны юсюнден къысха хапар айтып, приказны окъуду. Школну юч бёлюмю бар эди да, Ахкёбек улу бла Токбаев разведчикле хазырлагъан биринчи бёлюмге тюшдюле.

Окъуу башланды. Старинов курсантланы преподавательле бла танышдырды. «Княгиня Волконская», -деп, аны энчи айырып айтды. «Сизге этиканы окъутурукъду», -деп къошду. Волконская аланы жамауат жыйылгъан жерде кеслерин къалай жюрютюрге, ашагъан заманда шишни, къашыкъны къалай тутаргъа керек болгъанына эм кёп башха затлагъа юйретеди. Фадеевни, Эренбургну, Ковпакны, Мазуровну, Белоруссияда партизан биригиуню командири Сабуровну лекцияларына Исхакъ бек сюйюп тынгылайды. Бир кюн а бийик ёсюмлю, уллу санлы адам келди. Аны биргесине - Старинов да. Партизан къымылдауну Ара штабыны начальниги Пантелеймон Кондратьевич Пономаренкону Исхакъ биринчи кере ол кюн кёрген эди.

- Къабарты-Малкъардан мында адам бармыды? – деп сорду Пономаренко.

Токбаев бла Ахкёбек улу ёрге турдула. Пономаренкону къабарты тилде сёлешгенине сейир этдиле.

- Мен бир заманда Зольск районда Сармаково элде жашагъанма, къабарты тилде сёлеширге анда юйреннгенме, - деди Пономаренко, - Калмыковну, Гемуевни да таныучу эдим...

Тушино аэродромну къатында аллай аты бла эл бар эди да, разведчиклени школунда окъугъанладан ючеуленни бир жауунлу кече ары жибердиле. Аладан бири Исхакъ эди. Немислиле парашютла бла диверсантла атханлары белгили болду. Оруслу жашланы юйретип, фзошниклени формаларын кийдирип, алай жибергенлерин айтхан эдиле школда. Ахкёбек улу бла нёгерлери, аладан экисин ёлтюрюп, бирин жесирге алып келдиле. Ол а немисли болуп чыкъды.

Бир кюн Исхакъны школда дневальныйге салдыла. Жанында - кероху. Олтуруп китап окъуй тургъанлай, коридорда бийик ёсюмлю немисли офицерни кёрюп, сермеп керохун чыгъарып: «Хальт!» - деп кьычырды. Аны къычыргъаны бла немисли офицерни Исхакъны онг къолун кероху бла бирге столгъа басханы бир болду. Тауушха школну начальниги чабып чыкъды. Экинчи кюн Старинов, Ахкёбек улун чакъырып: «Бюгюнден ары санга мында окъургъа жарарыкъ тюйюлдю, сени подрывниклени школуна кёчюребиз», - деди. Ол «немисли офицер» айтхылыкъ разведчик Николай Кузнецов болгьанын Исхакъ артда билген эди...

Разведчиклени гитлерчилени тылына жиберир заман да жетди. Къаллай заданияны толтурлукъларын да белгили этдиле. Гомельде немислиле беш минг адамны Германиягъа жиберирге тизмелерин хазырлагъандыла. Ол тизмелени жокъ этерге керек эди. Аны ючеуленнге буюргъандыла: Александр Сергеевге, Александр Поляковха бла Ахкёбекланы Исхакъгъа. Къарангы кече «Дуглас» жашланы Белоруссиягъа жетдирди. Тюбюнде, агъач талада, отла жанадыла. Сергеев бла Поляков бир бири ызындан тунакыгъа ташайдыла. Исхакъ, люкну къатына келип, энишге къарагъанында, анга отланы ортасы бир уллу терен чунгурча кёрюндю. Парашют бла секирирге аланы школда юйретген эдиле, алай нек эсе да Исхакъ бираз кьоркъаракь болду. Аны ол халин эслеген инструктор аркъасындан тюртюп атды. Оршада Константин Заслоновну отрядына жыйышып, ала бир ауукь заманны темир жол депода магнитный миналаны хайырланыргъа юйренип турдула. Исхакъ часовой механизмлери болгъан миналаны кёмюр ташланы ичлерине салыргъа да юйреннген эди.

Гомельге разведчикле совет солдатланы кийимлерин кийип келгендиле. Къолларында ушкоклары бла да. Кесибизни жесирге берирге оноулашханбыз дегенликге, сауутлары бла келмегенлеге ийнанмай эдиле.

Немисли комендатурадан узакъ болмай, подпольщикле, чурукъ жамагъан мастерской къурап, анда ишлеген кибик эте, гитлерчилени тасхаларын билип тургъандыла. Энди «кёкден тюшген» ючеулен тизмеле сакъланнган сейфни чачдырыргъа керек эдиле.

Тап кезиуню марап туруп, кече кьарангысында разведчикле сейф болгъан юйге жууукълашдыла. Эки нёгерин эшик аллында кьоюп, Исхакъ магнитный минаны терк окъуна сейфге жабышдырып чыкъды. Танг аласында немислиле хахай-тухай болдула, агъач юйню къарап-къарагъынчы от алгъан эди. Гитлерчи солдатла, ары-бери чабып, юйлеге да кирип, орамлада алларына тюшген адамланы да бир жерге жыядыла. Ахкёбек улуну бла нёгерлерин да сюрдюле ары. Сора, адамланы тизгин сюеп, алларында, аякъларын да кенг салып, гестапочу офицер тохтады. «Юйню ким кюйдюргенин айтмасагъыз, хар онунчугъузну ёлтюрген этерикбиз», - деди. Бираз сакълап туруп, алай эсе деп, офицер тизгин сюелгенлени, къыйырдан тутуп, керох бурну бла санап башлады. Онунчуну тюз мангылайына урду керох бла. Жангыдан санап тебиреди: бир, эки, юч, тёрт... Исхакъны къатында сюелген бир къарт къатын аны онг жанына ётюп тохтады. Санап келген гитлерчи, Ахкёбек улун тогъузунчу этип, къарт къатынны мангылайындан урду. Насыпха, Исхакъ да, эки нёгери да онунчула болмай кьалдыла...

Буюрулгъан жумушну толтуруп, разведчикле Москвагъа къайтдыла. Энди алагъа башха иш чыкъгъанды. Отуз адамдан группа къурап, Север Кавказгъа жиберирге оноу болгъанды. Аладан онекиси Нальчикге къутулургъа керек эдиле. Къабарты-Малкъар саулай да немислилени къолларында болгьан заман эди. Группаны хазырлагъан полковник Мамсуров Нальчикге барлыкъ къауумну таматасы майор Хижнякча пашот урулгьан пакет берип: «Ары жетгинчи ачмагъыз», - деп эсгертди.

Къайда самолёт бла уча, къайда поезд бла келе, 1942 жылда биринчи декабрьде Хижнякны къаууму Орджоникидзеге жыйышды. Андан атла бла, агъач ичлеринде таш  жолла бла онеки атлы Вольные Ауулгъа жетдиле. Кече къалгьан юйлеринде Хижняк Мамсуров берген пакетни ачды. Аны ичинде къагъытда тогъуз адамны тукъумлары, атлары, аталарыны атлары жазылып эдиле. Фашистлеге сатылгъынчы къайда ишлегенлери да. Буйрукь - тогьузусун да ёлтюрюрге - Туугьан журтларын сатханлары ючюн. Алай ол буйрукъну толтурургьа разведчиклени онглары болмады. Немис-фашист аскерлени Север Кавказдан артха ашыгъышлы кетип баргъан заманлары эди. Ёлтюрюрге заочно сюд этилген сатхычладан бири да табылмады. Ала мындан немислилени кеслеринден алгъа окъуна къачхан эдиле.

Андан арысында, 37-чи аскерге къошулуп, аны бёлюмлери бла бирге барыргъа эм Дон сууну кёпюрюн чачдырыргъа деп, буйрукъ алай эди. Экинчи гвардиячы жаяу аскер дивизияны аскерчилери эм Къабарты-Малкъарны партизанлары бла бирге 1943 жылда тёртюнчю январьны эрттенлигинде разведчикле Нальчикге кирдиле. Шахарны къыйырында Мариан Кеневич (комсомолну Къабарты-Малкъар обкомуну биринчи секретары болуп ишлеучю эди) женгил жаралы болду, Исхакъ терк окъуна аны жарасын байлап, бизни солдатларыбыз бла кетди. Нёгерлери бла бирге. Малкагъа жетгенлеринде, Ахкёбек улуну бла Токбаевни андан ары иймедиле. Нальчикге къайтарып, Кумеховну кабинетине кийирдиле.

- Сизни юсюгюзден келишгенбиз, - деди обкомну секретары, - экигиз да мында къаласыз, республиканы тозурагъан халкъ мюлкюн аягъы юсюне салыргъа керекди.

Ол кезиуде кабинетге Мамсуров кирип келди. «Хау, алайды, сизни мында къояргъа оноулашханбыз», -деди...

Кёп жылланы ичинде Исхакъ тюрлю-тюрлю къуллукълада ишлей келгенди. Комсомолну Чегем райкомуну секретары, район газетни редактору да болгъанды. Жыйырма жыл чакълы Чегем райисполкомну председателини заместителини къуллугъунда ишлегенди, районда ветеран организациягъа башчылыкь этгенди.

Аскер саугъаларына - Ата журт урушну экинчи даражалы орденине, «Ата журт урушну партизанына», «Кавказны къоруулагъаны ючюн» майдалларына мамыр жашауда «Сыйлылыкъны Белгиси» орден, КъМАССР-ни Баш Советини Президиумуну Сыйлы грамоталары къошулгъандыла.