«Бир инсаннга табыныуну эм аны хатасыны юсюнден»

     Малкъар халкъны Жангырыууну кюнюне

 Малкъар халкъны кёчгюнчюлюкден артха, туугъан жерине, къайтарыу 1956 жылда 25-чи февральда КПСС-ни XX съездини жабыкъ жыйылыуунда КПСС-ни Ара Комитетини биринчи секретары Н.С.Хрущёвну «Бир инсаннга табыныуну эм аны хатасыны юсюнден» докладындан башланнганды. Халкъыбызны Жангырыууну кюнюню аллында аны бир юзюгюн къатлауну дурус кёргенбиз.

 …Урушну ал кезиую артыкъда къыйын болгъанды, нек дегенде 1937-1941 жыллада жалгъан дау бла, ол санда Сталинни ишеклиги бла, аскерни кёп командирлери бла политработниклери ёлтюрюлгендиле. Алай бла, бизни Ата журтубузгъа урушну ал кезиуюнде тюшген уллу къоркъуулукъ кёбюсюнде Сталинни партиягъа эм къыралгъа тап оноу этмегени бла байламлыды.

Жолдашла! Бир бёлек башха шартлагъа да къарайыкъ, Совет Союз кёп миллетли къырал къаллай болургъа кереклисини ахшы юлгюсюне саналады. Кертиси бла да, бизни деменгили Ата журтубузда жашагъан халкъланы араларында шуёхлукъ кючлюдю, ала бары да тенг эркинликле бла жалчытылгъандыла.

Совет къыралны миллет политикасыны  баш ленинчи жорукъларына уллу бузукълукъ этиуню башламчысы  Сталин кеси болгъанды.

Сёз сау халкъланы, ол санда коммунистлени, комсомолчуланы да, бир тюрлю хаталары болмай тургъанлай, туугъан жерлеринден зор бла кёчюрюлгенлерини юсюнден барады. Халкъланы кёчюрюуню уруш бла байламлыгъы жокъ эди. Сёз ючюн, 1943 жылда, Уллу Ата журт урушну фронтларында Совет Союзну хорламлары ачыкъ кёрюнюп башлагъанларында, битеу къарачайлыланы жашагъан жерлеринден къыстаргъа  оноу этилгенди эмда ол оноу жашауда бардырылгъанды.

Ол жыл,  1943 жылны декабрь айыны ахырында, Къалмукъ автоном республиканы битеу халкъына да аллай кюн келгенди. 1944 жылда  февральда битеу чеченлиле бла ингушлула кёчюрюлгендиле, Чечен-Ингуш автоном республика уа кетерилгенди. 1944 жылда мартда Къабарты-Малкъар автоном республиканы тийресинден битеу малкъарлыла узакъ жерлеге  кёчюрюлгендиле, республика кеси уа Къабарты автоном республикагъа тюрлендирилгенди.

Украинлыланы къадарлары да алай болургъа боллукъ эди, алай ала бек кёп болгъанлары себепли кёчюрюр жер табылмагъанды. Алай болмаса, ол аланы да кёчюрлюк эди (залда кюлкю, адамланы къымылдаулары).

Жаланда марксчы-ленинчи  угъай да, тюз акъылы болгъан жангыз бир адам да башына сыйындыраллыкъ тюйюлдю аллай ишни. Бир-бир адамланы неда къауумланы властьха  къажау ишлери ючюн жууаплылыкъны сау халкъланы, коммунистлени, комсомолчуланы, тиширыуланы, сабийлени, къартланы боюнларына салып, аланы туугъан жерлеринден къыстаргъа, къыйынлыкъ сынатыргъа, азап чекдирирге къалай жарарыкъ эди?!