Аны огъурлу сыфаты, къыйыны да унутулмагъандыла

Он жыл мындан алгъа къышны ингир шошлугъун ачы къычырыкъ ауаз бузду. Ол сагъатда битеу эл элгеннгенча кёрюннген эди. Фрийланы Рамазанны ёлтюргендиле деген хапар терк жайылды. Адамла, къарангы болгъанына да къарамай, тышына тёгюлдюле. Ол ачы билдириу керти болгъанына киши да ийнаналмай эди. «Хоу бир да, аны уа не ючюн ёлтюрлюк эдиле», - деп, бир бирге соруулу къарай эдиле.

Энтта да ангылаялмайбыз, не ючюн эмда кимни къолу кётюрюлгенди ачыкъ жюрекли, тюз ниетли жашха. Ол уллугъа, гитчеге да асыу сёз таба билгенди. Амал болгъаны къадар, аны аллына келген бир адамны да жанына тиймезге кюрешгенди.

Рамазан Хасанияны администрациясына башчылыкъ этген беш жылны ичинде андан кесине бир тюрлю хайыр излемегенди, башына ауара алгъан болмаса. Анасы Зухура, аны кече-кюн да тынчлыгъы болмагъанын кёрюп, аз кюрешмегенди кет ол ишден деп. Ол а, аны жапсарыр ючюн: «Энтта бу неда ол жумушну тамамлайым да, кетерме», - дей эди.

Фрий улу элге таматагъа салыннганлай, бек  алгъа къурулушу кёп жылланы ичинде созулуп тургъан Маданият юйню къайгъысын кёрюп тебирейди. Ызы бла жауун суу, жолгъа жайылып, аны  бузмаз ючюн, илипинле тартдырады. Элни бир-бир орамларын жангыртханды, асфальт салдыртханды, чыракъла жандыртханды. Нарт-Уя черекни жагъалары кёчюп бара эдиле да, аланы бегитдиргенди.

Аны дагъыда кёп муратлары бар эдиле. Ол элни башында жангы къуралгъан районнга къошакъ халда газ, электрокюч да тартыуну сагъышларын эте эди. Нальчик черекни боюнунда футбол майдан ишлетирге, дзюдочулагъа спорт зал ачаргъа да сюйгенди. Аланы барын да «Элни айнытыу» деген миллет программагъа кёре тамамларгъа дей эди.

Кёп жумушланы уа, тенглерин жыйып, кеси да къошулуп, алай тамамлаучусун эллиле энтта да айтадыла. Субботник болса, анга къатышмай къалмагъанды. Къарындашла Рахайланы атларын жюрютген орамгъа асфальт келтирип тёкгенлеринде, къатып къалмасын деп, ол орамда жашагъанла бла бирге, терлегенлери да бара, ишлегенине кесим да шагъатма. Бюгюнлюкде ол орам бла озгъан анга алгъыш этмей къоймайды.

Кеси спортну гитчелигинден сюйгени себепли, элде сабийлени, жаш адамланы да анга табындырыргъа итиннгенди. Сора «Акъ-Суу» совхозну бош тургъан эмда тозурай баргъан мекямын спорт залгъа айландырыргъа эсине тюшеди. Тенглери бла да кенгешеди. Ала аны ол башламчылыгъын жаратадыла, къолларындан келгенича болушургъа да айтадыла.

Кёплери ай сайын ахча къошумчулукъ этип тургъандыла. Рамазан кеси уа асламыракъ бериучю эди. Бирде уа айлыгъын саулай залны кереклерине къоратханды. Аны бла да къалмай, къурулуш ишлерине къатышханды. Ма аны ёлтюрген заманда да спорт залны отоуларындан бирини къабыргъаларын сюрте тургъан жашлагъа болушургъа баргъан эди.

Элни жумушу бла Рамазаннга кёп уллу къуллукъчуланы аллына барыргъа тюшгенди. Барса уа, айтханын этдирмей къоймагъанды. Кимге да керекли сёз таба билген хунери бар эди. Ма Маданият юйге ахчаны да алай бла мажаргъанды.

Къураучу хунери болгъаны уа студент жыллада окъуна ачыкъланнган эди. КъМКъУ-ну физкультура бёлюмюнде окъуп башлагъанында, Хасанияны ол замандагъы оноучусу Темиржанланы Махтини башламчылыгъы бла «Эгида» жаш тёлю жамауат организация къуралады. Рамазан анга олсагъат киреди эмда тенг жашларына башчы болуп, элде къартлагъа, къарыусузлагъа, жангыз къалгъанлагъа болушууну къурайды.

Керек болса, бичен чалыргъа, дырын жыяргъа да себеплик этгенди. «Бир жол, - деп эсгереди элни администрациясыны шёндюгю башчысы Азаматланы Къайсын, - жайда къауум жаш болуп бичен хазырларгъа чыгъабыз да, къошда кёп къалыргъа тюшеди. Аш-суу алыргъа кетген машина ючюнчю  кюн да къайтмайды. Ач болабыз. Ол заманда хуржун телефонла уа жокъ эдиле.  Сора Рамазан жаяулай элге тебирейди. Энди къачан келеди ол да деп турсакъ, терк окъуна къайтады да, эки-юч кюннге болур тенгли бир гыржын, айран, бишлакъ, эт да алып келеди. Ол а, жолда бара, бир къошха киргенди, андагъылагъа болумну айтып, тенглерине азыкъны ма алай мажаргъанды».

- Аны кесине тартхан бир нюрю болгъанды, - деп эсгереди Геляланы Рустам а. – Школда окъугъан жылларыбызда окъуна классыбызда къызла къуруда Рамазанны тёгерекге алгъанлай тура эдиле. Байрам болса, битеу саугъала да анга, хар кимни эси да анда болуучу эди. Алай ариу тилли эди, бир заманда бир адамгъа кёзюнг къара болсун деп эшитмегенбиз.

Элде уа ишин къалай къурагъанды: ыйыкъ сайын амбулаторияны таматасын, мектепни директорун, сабий садланы заведующийлерин да жыйып, эрттенликде летучка бардыргъанды. Аланы хар бирини да отчётуна  тынгылагъанды, жетишимлерин белгилегенди, кемчиликлерин да жашырмагъанды. Андан сора, бирге кенгешип, аланы оюмларын да эсге алып, алай оноу чыгъаргъанды.

Ол дин ахлусу адам болгъанды, республикада мамырлыкъ, тынчлыкъ, бир бирни ангылаулукъ сакъланырлары жанлы болуп къаты сюелгенди. Жыйылыуланы къайсысында да аны юсюнден кесини оюмун ачыкъ эмда къаты айтханды. Аллах адамгъа фахму берип башласа, бири бла чекленмейди деп, халкъда бош айтмайдыла. Рамазан къыл къобузну да уста сокъгъанды, кесини да ариу ауазы бар эди. Бирде, гитараны къолуна алып, студент жылларындача, тенг жашлары бла бирге кеслери жазгъан назмулагъа макъамланы да кеслери жарашдырып, аланы жырлагъанларын кёпле унутмагъандыла.

Мен а Рамазанны гитче заманындан бери таный эдим. Ол, бир эллим болгъандан сора да, бизден узакъ бармай жашагъанды. Эрттен, ингир тюбеше тургъанбыз, спортха жюрюп, эркин тутушуудан жетишим болдурса уа, газетге жазгъанма. Артда, элге башчылыкъ этип башлагъанында уа, аны кабинетинде кёп кере болгъанма, Хасанияда, ол санда школда да, не тюрлю байрам, жыйылыу болса да, тюбеше тургъанбыз.

Бир жол  элли жашладан бири спортда уллу жетишим болдуруп келеди. Аны къууанчына Маданият юйге эллиле жыйыладыла. Рамазан а ёхтемлигин букъдуралмай эди. Сахнагъа чыгъып: «Бизни жерлешибиз дунияны чемпиону болгъанды, ол а Хасаниягъа, битеу республикагъа да уллу махтауду», - деп, жашны саугъалагъан эди. Ёсюп келген жашчыкъладан не къадар кёбюсю спорт бла кюрешселе, аман ишлеге къатышханла ол къадар аз боллугъун уста билгенди, аны себепли аланы кёллендирирге дайым кюрешгенди.

Рамазанны эки сабийи къалгъандыла. Жашчыгъына ол сюйген тенги Зокаланы Артурну атын атагъан эди. Атасы Мухтаргъа, анасы Зухурагъа, юй бийчеси Залинагъа, башха жууукъларына, тенглерине бу къыйынлыкъны кётюрген тынч тюйюлдю. Жюрегинги бир зат бла да къыйнамагъан, бек сюйген адамынгдан айрылгъандан уллу ачыу болурму? Ол а, адамлагъа ийнаныулугъу алай уллу болмаса, бюгюн да сау-саламат жашар эди. Не медет! Аманлыкъчыланы окълары аны жашауун замансыз юзгендиле. Ёмюрю солугъан хауа кибик къысха болгъанды. Аллахны оноуун кеслерини боюнларына алгъанла къаллайладыла, аланы къаллай ата-ана тапханды? Алай бир затха ишексизме: адам ёлтюрюучюле, мурдарла деген ат аланы юслеринден ёмюрде да кетерик тюйюлдю.

Рамазанны аты уа дайым да игилик бла айтыллыгъы баямды. Элде ол жашагъан орамгъа, 16-чы номерли орта школгъа, жангы ишленнген спорт залгъа да аны аты бошдан аталмагъанды.