«Тынгылы бериуле къурап, миллет байлыгъыбызны туура этсек – андан аперимлик табарыкъбыз»

Озгъан ёмюрде саулай да дунияда болгъан жетишимлени эсге ала, телевидение аланы араларында биринчи тизмедеди десек, ётюрюк болмаз. Жылдан -жылгъа ол жангы даражагъа чыгъа, аны онглары да ёсе баргъандыла. 1996 жылдан бери уа ООН-ну Ассамблеясыны резолюциясы бла 21 ноябрьде Телевиденияны халкъла аралы кюню белгиленеди. Къабарты-Малкъарда телевидение 1955 жылда ишлеп башлагъанды. Алай толу кюч бла тынгылы республикалы телевидение малкъар халкъ кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора, 1957 жылда, ишлеп тебиреген эди.

Шёндю Къабарты-Малкъарда эки телеканал барды. Бири-республикалы, экинчиси уа «Россия1» Битеуроссей къырал телерадиокомпанияны бёлюмю. Бюгюннгю кюннге жоралап, биз «Россия1» каналны республикалы бёлюмюню таматасыны орунбасары Сабанчыланы Арипа бла ушакъ этгенбиз. Энчи эсибизни малкъар тилде бериулени жарашдыргъан кёп жылланы ишлеп келген редакторланы бла режиссёрланы эсгериуге бёлгенбиз.

- Арипа, ушагъыбызны кёчгюнчюлюкден къайтхан тёлю ол замандагъы республикалы телевиденияны ишин къалай къурагъаныны юсюнден  башларгъа сюеме.

- Хау, тюздю. Кертиси бла да, регионлу телевидение кенгерип, къарыу алып 1957 жылда ишлеп башлагъаны кимге да белгили шартды. Бизни миллетни къызлары бла жашлары хар заманда да биринчиле болгъанлай келгендиле. Сёз ючюн, Атталаны Анатолийни аты саулай Совет Союзда угъай да, тыш къыраллада да белгили эди. Кёп болмай Москвада иш бла байламлы болгъанбыз. Анда телевиденияны ветеранларын жыйгъан эдиле. Ол тюбешиуде Атта улун, Владимир Вороковну эм Юрий Бусликни да эсгергендиле.

Ол жыллада жаш къызчыкъла Мызыланы Нафийсат, Жаболаны Людмила бери режиссёрлукъ ишге юйренирге келип, жашауларыны асламын анга жоралагъандыла. Жаболаны Людмила кёп болмай ауушханды, Аллах жаннетли этсин. Алай, ишден кетгенинден сора да, телевидение аны контракт бла ишге чакъырып, ма ол алгъыннгы киноплёнкаланы цифрагъа кёчюрюу бла кюреширча онгла къурагъан эди. Бу жумуш тёрт жыл чакълы заманны алгъанды. Жарсыугъа, плёнкаланы бек кёбю 90-чы жыллада зыраф болгъандыла эм аланы жангыртыр амал жокъду. Эсигизде эсе, ол кезиуде Чечен Республикада баргъан урушдан къачып келгенле Долинскдеги санаторийледе жашай эдиле. Плёнкала уа телевиденияны алгъыннгы мекямында, бюгюнлюкде анда республикалы телевидение орналады, къалгъан эдиле. Ол тийреде жашагъан  кёчюп келген жаш адамла, ары терезе бла тюшюп, плёнкалагъа заран салгъандыла. Алай бла иги кесек материал жокъ болгъанды.

Ол тёлюден дагъыда, энчи белгилеп, редактор эм диктор Токумаланы Лейляны юсюнден айтыргъа сюеме. Бир жол мен аны Кязимни «Бузжигитин» окъугъанына къарагъанымда сейирге къалгъан эдим. Саулай поэманы айтханында ол жаланда эки кере тохтагъан эди… Бир жол тюбегенимде кесинден да соргъан эдим аны къалай жаздыргъанларын.

Шёндю суфлёрла да бардыла.  Алай алгъын а аланы жаланда кёлден билип айтыр амалдан башха онглары жокъ эди. Ол а бек уллу къыйын ишди. Лейля Зубеировна уа жангыз малкъар редакцияны ёхтемлиги угъай да, саулайда телевиденияны бетин чыгъаргъан адамды. 

- Дагъыда мында кёп поэтлерибиз, композиторларыбыз да ишлеп кетгендиле.

- Хау. Сёз ючюн звукорежиссёрлагъа таматалыкъ этип Жеттеланы Мустафир ишлегенди. Ма аны хайырындан сакъланнганды битеу болгъан хазнабыз. Дагъыда Додуланы Аскер, Беппайланы Муталип да телевиденияда кеслерин сынап, миллетибизни маданиятын, тарыхын, адабиятын байыкъландыргъан бериуле этип тургъандыла. Аладан сора да, чынтты журналистле Мишаланы Ахузатны, Ботталаны Мухтарны, Шахмырзаланы Халидни, Гочияланы Сагидни,Герийланы Сафарны, Асанланы Кулинаны малкъар тилде бериулерине бюгюн да сюйюп къарайбыз. Ызларындан келген жаш тёлюге  сынамларындан юлюш эте билген адамладыла. Дагъыда республикалы телевиденияда операторлагъа таматалыкъ этип тургъан Ботталаны Мурат. Керек болгъан къадарда камераны алып, биргенге жолгъа чыгъып къалыргъа бир заманда да угъай демей ишлегенди. Бюгюнлюкде Искусстволаны Шимал Кавказ къырал институтунда окъутады. Бу адамланы барысына да жюрегимден ыспас этеме.

- Бюгюнлюкде интернет телевиденияны аллына ётгенди, дейдиле. Сен анга къалай къарайса?

- Бардыла алай айтханла да. Алай телевиденияда болгъан жылыуну, бютюнда миллет республикалада, интернетде аз табарыкъса. Кесинг билесе, бир бериуню жазыдырып эфирге чыгъарыр ючюн, къаллай бир адам къатышады ол ишге. Адамланы бир бирлери бла жылыу халда сёлешиулерине не жетеди?

- Телевиденияда арт жыллада къаллай жангычылыкъла бардыла?

- Бек-биринчиден, бир ненча жыл алгъа тюзюнлей эфирге чыгъар онг болгъанын белгилерге сюеме. Алгъын битеу бериулерибизни алгъа жаздырып, эфирге уа артда монтаждан сора берип тургъан эсек, шёндю асламында «Жангылыкъла», тюзюнлей эфирге барадыла. Хау, ол редакторладан бийик хазырлыкъны излейди. Бек къууандырады аллай специалистлерибиз болгъанлары. Жангоразланы Мариям, кёп жылланы ишлеп кетген Геляхланы Зульфира, шёндюгю тёлюден Тилланы Алина, Къудайланы Камилла да профессионал ышанлары бла алчыланы къауумундадыла.  Дагъыда режиссёр болуп, усталыгъына кёре жырчы къызыбыз Атабийланы Малика келгенди. Кеси да шёндю ана тилибизде кино алдыра турады. Андан сора да, монтажны режиссёруна Моттайланы Алинаны алгъанбыз. Жарсытхан а неди десенг, жашла табылмагъаны. Бек тапсызды ол жаны бла хал. Операторланы араларында окъуна жаланда бир таулу жаш барды. Аны себепли бу ишлеге сейирлери болгъанла бар эселе, сакълайбыз.

- Арт кезиуде сизни телевидение проектле бардырады. Аланы юслеринден да айтсанг эди?

- Жангы затланы юслеринден айтханда, жандауурлукъ бла байламлы ишни белгилерге сюеме. Филиалны таматасы Людмила Казанчева жарым жыл алгъа «Добрая среда» деген ат бла хар бараз кюн бардырылып тургъан проектни къурагъанды. Ары сакъат сабийчикле келедиле. Ала бла ишлерча штатха эки специалистни да алгъанды. Османланы Хыйсаны жашы Ислам аладан бириди. Ол сабийчикле бла алай аламат кюршегени сейир окъуна этдиреди.

Ата-анала айтханнга кёре, балачыкъла бери келир кюнлерин болмагъанча ашыгъып сакълайдыла. Биринчи заманда уялгъан, буюкъгъан да эте эдиле. Энди уа бир бирлерине юйренип, сурат ишлейдиле, башха затла бла да кюрешедиле. Кертиси бла да, бу алагъа болмагъанча уллу саугъа болгъанды. Людмила Борисовна бла бирге бу ишге Нальчик шахарны ЗАГС-ны таматасы Валентина Шериева да тири къатышады, саугъала алып келип, сабийлени къууандыргъанлай турады. Биргелерине бёлюннген заманны саулай ётдюреди.

Андан тышында да телевиденияны ветеранларына болушуу да къуралыпды. Жылгъа бир-эки адамгъа солургъа путёвкала бериледиле эм дагъыда башха болушлукъ да этиледи.

- Арипа, сени оюмунга кёре, бюгюнлюкде къаллай борчла бардыла телевиденияны аллында?

- Телевидение тилибизни, хазнабызны сакълау жаны бла ишлерге керекди. Жаланда иги затны кёргюзтюрге, айтыргъа керекбиз биз. Нек дегенде осал затланы башха жерде да табар онг барды, жарсыугъа. Бу затла асламлы информация органлада ишлеген хар бирибизни да борчубузду. Тилибизни, халкъыбызны энчилигин сакълар ючюн, арымай, талмай ишлерге керекбиз. Огъурлу, юлгюлю абаданларыбызны, жигитлерибизни, спортчуларыбызны, жазыучуларыбызны, жырчыларыбызны юслеринден жазып, бериуле къурап, миллет байлыгъыбызны туура этсек – ол заманда аперимлик табарыкъбыз.