АФГАНИСТАН – АНАЛАНЫ ЖУКЪУЛАРЫН КЪАЧЫРГЪАН ЖЕР

Балаланы Жамалны жашы Башир аскер борчун толтурургъа Афганистаннга жиберилген эди. Ол 1966 жылда Кёнделенде туугъанды. Онсегиз жыллыгъында киши жерини отуна тюшюп, анда бир къолун къоюп келген, ариулугъу кёз къаматхан жаш адам жууукъ-ахлуну, тийребизни, элибизни ийнагъы эди. Афганистан къазауатында алгъан жарасыны хатасындан авариягъа тюшюп, дуниясын алышханда, анга тамам жыйырма жыл да толмагъан эди.

Ариу юйюрге келип тюшген къыйынлыкъны жюгю асыры ауурдан, ол жарыкъ, сабийледен, аланы шуёхларындан толу арбазда кюлкю эшитилмей кёп тургъанды. Кече Башир жатхан отоуда чыракъ ёчюлтмегенди аны анасы Маний сау къадарында. Жашыны ызындан эл сый-намыс берген, жууаш, жумушакъ, кимге да къайгъырыулу, жашауун малчылыкъда ётдюрген Жамал кетген эди. Атадан ёксюз болуп ёсдю Баширни жангыз чирчиги Ислам да…

Жашау не бек барса да алгъа, адам артха къарагъанын къоймайды. Мен да унутмайма Башир къарындашчыгъымы – орамда кёрюнсе, тийрени жарытыучу, башындан ажымлы къадар жазылып, жарыкъ нюрюн тёге келип, жанып, женгил ёчюлген жулдузубузну.

Бу сиз окъурукъ хапар Баширни Афганистанны юсюнден эсгериулерини къысха кесекчигиди.

 ЭРТТЕН  АХШЫ БОЛСУН, АХЛУЛАРЫМ!

  Къалай эсе да билмей тургъанлай келип тюшгенча, киргенди къарангы кече бу сары-къызыл къумлу аулакъгъа. Биз къыйырында тургъан элни юйлери, бир-бир ызындан тизилип, жюзюп-жюзюп кечеге кирип баргъанча, батадыла къарангыгъа. Окъ-топ сызгъырыу тохтайды. Бошала билмеген,  узун кюн кечеге хорлатып, сейир шошлукъ бийлейди тёгерекни.

Ёлген тенглерибизден узакъ болмай, исси кюн бла окъ-топ къыздыргъан ташны артында, аркъаларыбызны анга берип, олтурабыз. Арлакъда – кюйген танкла. Ала, бизге къарамазгъа кюреше, узун быргъыларын алгъа, душман таба, бургъандыла. Киши жеринде, Афганистанда, ала да юйлю тюйюлдюле…

Жукъу басхан кирпиклерибиз нечик ауурдула! Эртте бирле алай айтсала, аз кюлмез эдим. Юч нёгерим да, мен да кезиу-кезиу къалкъыйбыз. Бирибиз сакълап, къалгъанла – къалкъып. Бусагъатда мени кезиуюмдю. Айхай, жукъудан къачама десенг, ачлыкъ тутады, сора суусап къысады. Аланы былай антлы шуёхла болгъанларын эндиге дери билмей тургъаныма сейир этеме. «Ала кишини къууандырыргъа жаратылгъан болмазла», – деп келеди мудах кёлюме…

Къолумда сары къумну сууурама. Ненча тюрлю жер барды дуния башында! Бири – таулула кёгет терекле ёсдюрген, жюзюм битдирген, бахчала этген тау, тёш, жар, бири – тюз, будай къылкъылы сабанла, бири уа – къум. Ма былайдача. Алай, къаллай болса да, жар тюбюнде, тау башында, тенгиз жагъасында да жер – адамны тутуругъуду. Былайда да ёсгендиле кюнде жарылгъан шаптал, гранат (нар), мандарин, жюзюм терекле жерден. Ёсген да этерле. Сора ала жерни бир кесегидиле. Уруш а аланы ёсерге къоймайды…

Бусагъатда бизде не заман болур? Сагъатыма къарайма: ючден атлагъанды. Алай эсе, юйде беш бола турады… Анам, узун бал бетли чачы да жууургъан юсюне тёгюлюп, жукълай болур. Жукъла, анам, тынч жукъла… Сени жылы къолунг башымы бир сылап ёлсем, ёлгеннге санамаз эдим кесими. Къалай тансыкъ болгъанма мен санга! Энди бир заманда да, бир заманда да жюрегинги къыйнамаз эдим, сау къалсам…

Сен бусагъат намазынга къобарыкъса. Сора тилек этериксе: дуниягъа, къыралыбызгъа, халкъыбызгъа, элибизге, сора… манга. Алай болурун бек сюеме. Бюгюн манга алай керекдиле сени тилеклеринг! Манга да, нёгерлериме да. Юйлерибизге сау къайтырча. Сени тилеклеринг Аллахха жетериклерине уа мен бек ийнанама, ала тютюнден женгилдиле сора, асыры игилик излегенден. Сенича таза адам азды жер юсюнде. Ала бийикге кётюрюлмей къалмазла.

Суу… Суусаплыкъ неден да къыйынды! Юйде Къара шаудандача суу мен бир заманда да ичмегенме. Андача татыулу кезлеуле, гара суула болмазла жер юсюнде. Хауасы да – алай. Солугъан угъай, ичген этгенча. Кёнделен суу а – бирде жашил, бирде кёк, бирде мор, кюнню халына кёре. Аны уа бир да ачыуландырмагъы эдинг! Башында лейсан жауунла жаусала, ючгюл-ючгюл юзюле, элия жетип, анга къатылса, къутуруп келип, жагъаланы ашай, кёпюрлени элтеди... Атлыланы окъуна... Артда уа, ол шошайса, эртте сабий заманыбызда биз этгенча, жашчыкъла, аны артха кетген ызында гитче чабакъчыкъланы сауларын жыйып, суугъа атадыла…

Кёк ызлыкълы автобус бла Басхан ауузуна барсанг, терекле автобусну ызындан учуп, чабып, жеталмай къаладыла. Мен энтта да алай сунама. Сейирмиди аланы ары, ёрге, термилгенлери?! Гитче заманымда алай айтсам, анам: «Теличик, терекле, тамыр ийген жерлеринде турмай, бизни ызыбыздан къалай келирле?!» – деп, кюлюучю эди…

Къарангылыкъ бла къайгъы ауур этген кече акъырын барады. Кечени кеси тауушлары барды. Къайда эсе да къанатлы къычырады, жел шинжи топчукъланы сюрюп барады, элде кимни эсе да жау сюртюлмеген къабагъы бла ойнайды аяз. Ол къарангыгъа батхан юйледе адамла жашай эдиле. Къартла, сабийле, тиширыула, игиле, аманла, халалла, огъурсузла, сууаплыла, гюняхлыла… Ала уруш болмагъан жерге къачхандыла. Бара эдиле, бирлери – ачыулары къартыкъларына сыйынмай, кюкюреп, бирлери – шош, мудах, бу аллы-къыйыры болмагъан уруш иймансыз этип, бирсилери уа, къартлары, – оюмларында, жашау бу халгъа бурулурча, не гюнях этгенлерин излей, тергей, кечгинлик тилей Аллахдан… Командирибиз Сергей унамайды, мен бу сагъышларымы айтсам. «Солдат алай оюмлай башласа, уруш эталмайды», – деп, къаты эсгертеди. Сора жерге къарап тохтайды. Мен билеме, ол кеси да этеди менича оюмла, айтмайды ансы.

Танг энди ата келеди. Узакъда кёкню бла жерни арасында бир сары ызлыкъчыкъ тартылып башлагъанды. Къарап турсанг, ол ызлыкъчыкъ уллудан-уллу бола келип, дуниягъа алайдан жарыкъ тёгюллюкдю. Алай мен, ары къарасам да, алыкъа, бир болушлукъ келгинчи, жарыкъ болурун а сюймейме. Ол мени марап айланнган да – алай. Ол да сюймейди жарыкъны…

Тангдан, азандан да алгъа болуп, окъла сызгъырып башладыла. Бизге болушлукъгъа жетген взводну танклары жерни гюрюлдетдиле. Тёртюбюз да, танкыбыз кюйгенде, къачып таш артларына къутулгъанла, жангы машинаны  тёгерек тешиги бла ичине тюшебиз.  Сора от-окъ тюбюнде тебирейбиз элге. Аппа айтыучу эски жыр тюшеди эсиме:
 
Ёкюрелле Къара къолну буулары,
Шууулдайла чучхурланы суулары,
Къан кюрешде сермешелле уланла –
Аталагъа махтаулукъгъа туугъанла.
 
Ёкюрелле Къара къолну буулары,
Къан баралла чучхурланы суулары,
Къан аулакъда жатадыла уланла –
Аналагъа бушуулукъгъа туугъанла…
 
Уруш тохтаса: «Анам! Узакъ тау элде тургъан ахлуларым, эрттен ахшы болсун! Менден хапар сорсагъыз, мен бек тынч турама…» – деп къагъыт жазарыкъма юйге, атама-анама, къарындашларыма, эгечлерим Люкагъа бла Фатимагъа… Сау къалсам.