Уллу Ата журт урушда халны тамыры бла тюрлендирген деменгили сермеш

Курск сермеш 1943 жылда 5 июльда  башланып, 23 августда Харьковну алыу бла бошалгъанды. Къызыл аскерни бу къазауатда хорламы уллу стратегия магъананы тутханды: ол Уллу Ата журт урушда, саулай Экинчи дуния урушда да, халны тамыры бла тюрлендиргенди. Совет аскерле, кючлю гитлерчи дивизияланы алгъа ёшюн уруп келгенлерин тохтатып, артха туракълап башларча этгендиле.

Курск тийресинде фашист аскерлени ууатыуну уллу халкъла аралы магъанасы да болгъанды. Совет Союзну даражасы бийикге кётюрюлгенди, Кюнбатыш Европаны къыралларында гитлерчи ууучлаучулагъа къажау кюреш жангы кюч алгъанды. Ала Германия ахыр онгуна таяннганын билген эдиле.

Бу къазауатда вермахт, кёп солдатын бла техникасын тас этип, алай алгъын ууучлагъан жерлени къолдан ычхындырмаз ючюн къаты кюрешгенди. Атышыу жерде, кёкде да баргъанды. Анга къатышхан солдатла артда эсгергенлерича, топ окъла, бомбала, гранатла чачылгъан, пулемёт, автомат атылгъан тауушла, бирге къошулуп, тёгерекни гюрюлдете эдиле. Жаланда бир кюнню ичинде, 1943 жылны 12 июлюнда, эки жанындан да 1500-ден артыкъ танк Прохоровка элни къатында, бир тар жерчикде, къаты сермеш бардыргъандыла. Ма алайда совет танкчыла, техника, адам саны бла да кёп кере кючлю болгъан душманнга онг бермей, ёмюрлюк махтау алгъандыла.

Фельдмаршал Манштейн Курск дугада немислиле бардыргъан  операциягъа былай багъа бергенди: «Ол оюлгъаны бла бизни Кюнбатышда къалыр умутубуз юзюлгенди, анда хорлатханыбыз совет аскерлеге алгъа барыргъа жол ачханды…».

Курск сермеш Экинчи дуния урушда бек уллуладан  бирине саналгъанды. Эки жанындан да анга 4 миллиондан аслам адам, 69 мингден артыкъ топ бла миномёт, 13 мингден озгъан танк бла САУ,  12 минг чакълы самолёт къатышдырылгъандыла. Ол къазауатда вермахтны 30 дивизиясы, ол санда 7 танк дивизиясы, ууатылгъандыла. Немисли аскер 500 минг адамын,  1500 чакълы танкын, 3000 топ сауутун бла 1700 чакълы самолётун тас этгенди.

Къызыл Аскерни къоранчлары да аз тюйюл эдиле: 860 мингден аслам адамы, 6 мингден артыкъ танкы, 1600-ден аслам самолёту жокъ этилгендиле.

Совет аскерчилени бу сермешде этген жигитликлери, Ата журт ючюн жанларын окъуна берирге хазыр болгъанлары дунияны кезиулю кере сейирге къалдыргъан эди. Жюз мингден артыкъ адам сыйлы орденле эмда майдалла бла саугъаланнгандыла, 231 аскерчи «Совет Союзну Жигити» деген атха тийишли болгъанды.    

Курск дугада таулу жашла да, жан-къан аямай, уруш этгендиле. Танкланы атыучу топ расчётну командири тамата сержант Къудайланы Шамшудин, нёгерлеринден бири да къалмагъанда да, топ окъланы бериучю, жерлеучю, мараучу да жангыз кеси болуп, душманны юч танкын кюйдюргенди. Ол жигитлиги ючюн Къызыл Байракъны ордени бла саугъаланнганды.

Залийханланы Магомет Къызыл майданда параддан танк экипажы бла тюзюнлей фронтха кетгенди. Аны механик-водители болуп тургъан Атмырзаланы Магомет бла бирге Курск сермешде эки «тигрны» бла бир топну жокъ этгендиле. Экиси да Къызыл Байракъны орденлери бла саугъаланнгандыла.

Танк батальонну командири гвардияны капитаны Зокъаланы Къонакъбий да Прохоровканы къатында фашист тигрле бла биринчи тюбешгенди. Анда ауур жаралы да болгъанды. Иги болгъандан сора уа, фронтха къайтып, жигитлигин кёргюзтгенди, Къызыл Байракъны, Къызыл Жулдузну, Ата журт урушну биринчи эм экинчи даражалы орденлери бла саугъаланнганды.

Уяналаны Алим фронтха 17 жылында кеси тилеп кетгенди. Танклагъа къажау топну командири болгъанды. Прохоровкада айтхылыкъ танк сермешге къатышханды. «За отвагу» майдал бла эки кере саугъаланнганды. Ата журт урушну 1-чи эм 2-чи даражалы орденлерине тийишли кёрюлгенди.

Танк взводну командири лейтенант Гажонланы Солтан-Хамит Курск дугагъа Сталинграддан келген эди. Сынаулу танкчы гитлерчилени отлукъ сакъланнган уллу орунларын жандыргъанды. Ол аны ахыр сермеши болгъанды.

Биттирланы Солтан уста мараучу эди. Танкла бла атышыуну кезиуюнде ол фашистлени топларындан экиси, таша жерден от ачып, бизни танкларыбызны тыйып тургъанларын эслеп, кесини танкы бла терк къармашып, эки топну да малтатханды, алайда бир «фердинандны» бла бир зенитканы да жокъ этгенди. «За отвагу» эмда «За боевые заслуги» майдалла бла саугъаланнганды.

Тасхачы взводну командири Орусбийланы Ануар 280-чи  жаяу аскер дивизияны къауумунда къатышханды Курск сермешге. Анда ауур жаралы да болгъанды. Аны ёлген сунуп, къарындаш къабырлагъа элтип бара тургъанлай, сау болгъанын эслеп, госпитальгъа элтген эдиле. Анда Ануар тогъуз ай жатып чыкъгъанды.

Зокаланы Башчыны жашлары Келлет бла Хамза да къатышхандыла бу айтхылыкъ сермешге. Келлетни расчёту «Адольф Гитлер» атлы танк дивизия бла къазауат баргъан жерге тюшгенди. 12 июльда ала юч танкны кюйдюредиле, экинчи кюн а – экисин. Алай ючюнчю кюн, расчётну адамлары къырылып, Келлет кеси да ауур жаралы болуп, госпитальгъа тюшеди. Андан чыкъгъандан сора фронтха къайтады, уруш жолла бла Сталинграддан Польшагъа дери жетгенди. Ата журт урушну экинчи даражалы, Махтаулукъну уа ючюнчю эмда экинчи даражалы орденлери, «За отвагу», «За оборону Сталинграда» майдалла бла да саугъаланнганды.

Хамза уа фронтха кеси тилеп кетгенди эмда 7-чи армияны къауумунда  комендант ротаны командири болуп къуллукъ этгенди. 1943 жылда анга гвардияны капитаны деген чын бередиле. 7-чи армияны командири Хамзаны батальонну командирине салыр мурат бла кесине чакъырып, Зока улу ары бара тургъанлай, топ окъ къатында чачылып, алайда ёледи. Этген жигитлиги ючюн Къызыл Жулдузну, Къызыл Байракъны, Ата журт урушну биринчи даражалы орденлери бла саугъаланнганды.

Бронебойщик Хочуланы Магомет, жаяу аскерчи Айтекланы Хажахмат да Курск сермешге тири къатышханладан бирлери болгъандыла. Къызыл Жулдузну эм Ата журт урушну биринчи даражалы орденлери эмда кёп майдалла бла саугъаланнгандыла. Курск сермешге къатышхан таулу жашла, сёзсюз, дагъыда болмай амалы жокъду. Жарсыугъа, биз аланы барысыны да атларын айталмайбыз. Аллайла болгъанларын билгенигиз бар эсе, редакциягъа жазарыгъызны тилейбиз.