Сабийи болгъанны сагъышлары солумайдыла

Тангнга тюберге чыкъгъанча, олтурадыла къабакъ жанында узун шинтикде эки адам – артларында эки къатлы юйню иелери. Арбазда да олтураллыкъ эдиле, жапма тюбюнде. Алай, хуна артындан эсе, былайы ачыкъды, элге къарайма десенг.

Уллу юйде жашаргъа да юйреналмайдыла ала. Анда жашамай да кёп тургъандыла сымарлап, жарашдырып, алай къоюп, кичи жаш арбазда эски юйчюкню кетергинчи. Бир керек кюнлерине ишленнген эди уллу юй – къууанчлагъа, жарсыулагъа да. Жаш тюйюлдюле.

Чыгъыш жанында тауну ары жанындан къарады да кюнню къыйыры, сора аны таякълары таудан алтын сууча тёгюлдюле. Ала энишге тюше келип, элни экиге бёлюп баргъан черекге къошулдула да, сора суу да, кюн да бирча алтын болуп, ашыкъдыла энишге, алыкъа кёрмеген жерлерин кёрюрге, билмеген затларын билирге.

«Энди ала бери къайтмазла», – деп, бир ажайып затдан къуру къалгъанча, жарсыды Аминат.

Жарсып да неге жарсыйды, кеси да ангыламайды: жашау ёмюрледен да алай барып турады сора. Ол баш иесинден жашырыргъа кюрешгенликге, Ахмат алдан, ол айтхынчы да, биледи  нени юсюнден сагъыш этгенин жашау нёгери.

«Башхаладан кем ёсдюрмедик, керекли этмедик, киши кёзюне къаратмадыкъ…»

Юйюр таматалары Асхат агъач устады. Дуния тюрленнгенли, терезе-эшик этген цех ачып, анда кюрешеди. Он адам болуп ишлейдиле. Ахча жаудурады деп да айтмазса, алай юйюрюн а тутады. Орам жингиригинде Талгъырлары кёчюп кетерге тебирегенде, аланы юйлерин алгъан эди. Юй деп  ичине кирип тынчайып къалырча да тюйюл, алай жери уа иги кесекди.  Цехин да аны бир къыйырында ишлегенди Асхат.

Тамата келинин да анасы сайлагъанды. «Сокъуранмайма, – дейди Аминат ичинден. – Бирсилени да алай насыплары тутха эди. Ма эки жаш чабадыла арбазында. Келини уа, Марзият, сабий садда ишлейди, докторду. Энди былай кёкден жулдуз алады деп да айтмазса, алай юйю – тизгинли, мангылай жарыкълы. Эрттен-ингир, юсюнг бла ётюп кетмей, къалайсыз деп киреди. Бусагъат сабийлени да алып, былайны ётерикди…»

Аминат жанына салып тургъан чулгъамны кесине жууугъуракъ къысады. Анда Асхатны эки жашчыгъын ала сюйген кампетле сакълайдыла.

Кепге урулгъанча, барады элде эрттегили жашау.

– Кет, кет, бу Ажымай малларын былайны сюрюп башласа, чыгъып арлакъгъа къыстарыгъым келеди.

– Къой, Аминат, элде жашагъан мал тутады.

– Да мен да тутама, бахчамы арт жанындан эшик ачханма, арбазымы таза тутайым деп, орамны да унутмайма. Сора аны малларыны ызларындан кюн сайын къабакъ аллын нек сыйпайма?

– Сени аллай онгунг барды, аны уа жокъду.

Аналарыны эки жанында келе, сабийле кёрюндюле. Къартланы арбазларына жете келгенлей, ала, аналарындан ычхынып, къартлагъа чапдыла, бири бирин тюрте, къучакъладыла аланы.

– Аппаны алтыны кимди?

– Мен!

– Угъай, мен!

– Сууугъунчу бир кёрюгюз, – деп, келин шинтик къыйырына жан жаулукъгъа чулгъаннган терен табакъны салды. – Эрттенли чюгюндюр хычинле этгенме да, аладан къабаргъа сюйсегиз деп келтиреме.

Аналары бла келиучюдюле  ингирде да сабийле, алай Ахмат, алдан окъуна барып, кеси алып кетгени да болады аланы садикден.

– Келирмисе бизни алыргъа бюгюн? – деп шыбырдайды Таймураз, тамасы.

– Келирме, – деп кёз къысады аппа.

Сора жашчыкъ къарындашчыгъы Муратны къулагъына бир затла шыбырдайды да, экиси да жарыкъ болуп, аналарыны къолларындан тутуп, жол бла энишге айланадыла.

Бирси жашдан туугъанла уа жай айлада келликдиле. Ала узакъда жашайдыла – аскер къуллугъу алайды Жамалны. Ол келинни да Аминат сайлагъанды, эллибизди, жерлибизди, таныгъан адамларыбыз деп. Сора Жамал отпускга келгенлей, тойларын этип, ашыргъанды аланы. Эки аламат жаш ёседиле бюгюн Жамалны ариу юйюрюнде. Келин а школда сабийлени тигерге юйретеди. Къайда ишлесин гитче аскер шахарчыкъда башха иш болмаса, ол кийим дизайнерди сора? Алай айтханлыкъгъа, юйде да жетеди сапаришлери – тиширыула къайда да ариу кийинирге сюедиле. Сейир этерсе ол сабийлерин бир кийиндиреди да, тончукъла окъуна тигеди кеси къоллары бла алагъа.

Аминат да, Ахмат да школда ишлеп тургъандыла жашау узуну. Экиси да устазладыла. Ненча сабийни юйретгендиле окъургъа, жазаргъа, жашауда иги адам болургъа. «Жабраилни уа юйреталмагъанма», – деп кючсюнеди Аминат. Кичи жашы ол сайлагъанны алыргъа унамагъанды. Аны къой, башхадан сабийи болгъан, эри ауушхан  тиширыу бла шахарда фатар алып, анда жашап турады. Анда-санда бир келтиреди жашчыгъын таматалагъа ансы, келин а арбазда кёрюнмегенди. «Келин болуб а… бу телини ахыр да тели этип къойду да. Бир такъмакъсызмы къуругъанды мынга?»  – деп, жангыдан кюеди Аминат.

Аны сагъышларын ангылагъанча:

– Къой, керексизге кесинги инжилтип турма. Къадар деп да бир зат барды, аны эсинге тюшюр, – дейди, шинтикден къоба, Ахмат.

– Халкъ не айта болур? Кёзюнгю чыгъармагъанлыкъгъа, бары да биледиле. Сёзюн эте болурла, бизге эшитдирмегенликге.

– Кимни этмегендиле сёзюн? Кимни аты жюрюмегенди ауузда? Файгъамбарланы окъуна салгъандыла чёпге. Анга нек къарайса?

Сора экиси да арбазгъа киредиле да, олтурадыла жатма тюбюнде стол артына, ток чайникни салып.

– Иги затды бу, – дейди Аминат. – Унутуп къойдум деп  жарсырыгъынг жокъ.

– Хау, бютюнда санга, – дейди Ахмат, ышара.

– Керти айтаса, ненча чайник кюйдюргенме, сал да, унут да къой.

Къабакъ эшикле шошчукъ ачылып, къоншу къарт  Пазий кёрюнеди. Экиси да ёрге турадыла, жарыкъ боладыла.

– Кел, Пазий, кел, жууукъ бол.  Келин чюгюндюр хычинле этгенди, сыйлан.

– Хазыр ашха келгенсе. Тейри, къайын ананг а сюе кёре эдим.

– Да сюе болур эди харип, ёмюрде жууап къайтара билмегенме анга, ариу жаннетледе жатсын. Сюе эдим.

– Бек къаты болуучу эди санга дейдиле да? Сен а сюе эдим дейсе.

– Болгъан болур. Унутханма. Алай а, къаты болмасанг, ким да башынга минеди. Къызынг, жашынг, келининг да, – дейди Пазий, жумушакъ шинтикге олтура. – Да мен андан сора ана танымагъанма сора, сюймей не этерикме. Биринчи жыллада уа бек излеп тургъанма, керек кюнде ёлген анам деп. Акъыллы адам эди. Келинле да башха эдиле ол заманда – жигитле, хатерлиле, намыслыла.

– Да, сеники да бек тири кёрюнеди. Аман адам болмаз.

Тиширыу тынгылады. Сора, эсин жыйып:

– Аманды дегенлигиме, игисин манга ким берликди? – деди. – Жашымы айтханына къарап, бери кёчгениме уа сокъуранама. Бек сокъуранама. Мени жауум да къартлыгъында элинден, тийресинден, жамауатындан ажашсын.

– Не этериксе, жаш адамла шахаргъа жууукъда жашаргъа сюедиле. Къарап-къарагъынчы сабийлери ёсдюле, окъургъа, ишлерге керек. Аны ючюн кёлкъалды этме жашынга.

– Юйюмде болсам, эрттенли чайникни салыргъа къоркъупму турлукъ эдим? Танг атмай дауур этесе деп, унамайды келин. Сёз айтып онг жокъ. Мен а жукъусузма. Сюйген заманымда жукълаялмадым, энди уа, ёпкелеген этген болур ансы, жукъу бла мени арабыз узакъдан узакъ бола барады. Аллахны манга жаны ауругъанды да, насып болуп, сизге тюбетгенди. Ол жашха уа бир артыкълыкъ этеди...

Бары да тынгыладыла. Шошлукъну Аминат бузду:

– Сабийи болгъанны сагъышлары солуймудула, Пазий? 

– Керти айтаса. Тёзюмю тауусулуп, бир кюнде бир хата этип, тюрмеге тюшер деп къоркъама ансы. Къарт аны кёрмей кетгенине да къууанама. Сабийлери жетгинчи былай тюйюл эди келин да. Энди уа… жин ургъанлай этеди. Барайым ансы, уяныр да, жаратмаз бери киргеними.

Къоншусун ашырып, артха къайтхан Аминат:

– Ол уубетни иш этме! Болгъанына ие болуп, бу жазыкъны ырбыннга тыйып турады. Жашы да, тылыдан этилген кибик, анасын алай сындыртып къартлыгъында. Ол не затха ушайды?! Аллай бир кирсе арбазынга, юйюнг къуруду де да къой.  Охо да, кесим андан аламат тюйюлме. Бу Жабраилни кёремисе эки кюнден бери атам-анам деп сурамагъанын?!

Ахмат газет алып олтургъанда, бахчада бир кесек ханс жыртып чыкъгъан Аминат жол кёл алды:

– Базаргъа жетип къайтайым, къумукъ чайыбыз бошалгъанды. Пазий харип аны сюйюп ичиучюдю. Бир кёгет да алайым сабийле келирге ингирге.

Базаргъа кире келгенлей, Аминат жашына тюртюлюп къалды. Ала саламлаша тургъунчу, бир гитче къызчыкъ келип, Жабраилни бутун къучакълап сюелди. Ол, къара кёзчюклерин алмай, Аминатха къарап турду. Аминат да къарады анга. Ол заманда къызчыкъ, Жабраильни артына бугъуп, бир аны бир бутун, бир бирсин къучакълап, башчыгъын соза, бугъа турду.

Ол сагъатда Аминатны бир сейир сезим бийледи. «Ах кюнюм, сора бу мёлек затчыкъ, бу ёксюзчюк ючюнмю турама мен келиними арбазыма къоймай?!» – деп, жюреги эриди, кесине тырман этди.

– Къумукъ чай алыргъа келген эдим.

– Мен алайым, бусагъат…

– Къызым, атынг къалайды?

– Марзият.

– Ананг а къайдады?

– Машинада.

Ала базардан чыкъгъанда, машина къуру эди. Марзиятны арлакъда къагъанакъ жашчыкъны къоюнуна къысып сюелген тиширыугъа чапханын кёрдю да, Аминат кеси да аны таба тебиреди.

– Кел, келин, бирге барайыкъ юйюбюзге.

Энди ала бирге жашайдыла. Марзиятны уа ыннасы, аппасы да бек сюедиле. Ол жумушчу къызчыкъды да, баям, андан.

– Адамла сабийлерин иги таныймайдыла, – дейди Аминат, анга къысылгъан къызчыкъны башын сылай.