Жолда табылгъан насып

Хапар

Жолоучулукъда болса, адам жол нёгерине жюрегиндегин, башхагъа айталмай тургъанын тёкгени тёре болуп къалгъанчады. Алай бла адам къадар жюгюнмю женгил этеди, оюмларынмы тазалайды – ким билсин. Жол кесгенни шартларындан бириди ол. Аллай болумда кесим, тынгылауну басып, не журналгъа, не газетге къарап келирге бек сюйюучюме. Болсада бир гитче купеде турсанг поездде, къайры къачарыкъса?

Анда-мында сатыучула къагъадыла эшикни, бирде чай келтиредиле. Терезеге къарап, сагъышлы олтурады жаш тиширыу. Къарачайлыды. Аны гитче жашчыгъы Тохтар башында полкада тенгизчи кийимли жаш адамны, баям, аскерден къайтып келеди, жанында олтуруп, аны омакъ беретин да кийип, сабий хапарын айтады. Былай къарагъанда, анга бир юч жыл бола болур, андан тамата уа тюйюлдю.

– Атам аскердеди, – дейди жашчыкъ. – Аны да быллай майдаллары болур да?

– Болмай а!

Ол алагъа топал къолчукълары бла тиеди да, жашны кюлдюреди.

– Сен жигитсе да? Бир затдан да къоркъмайса да?

– Къоркъмагъан адам жаланда жомакъда болады. Жигит а… не билейим, Тохтар.

– Жигит болмасанг, санга быланы ким берлик эди? Атам да жигитди. Ол тенгиз тюбюнде къайыкъда жюрюйдю. Кёп туруп келликди.

– Тансыкъмы болгъанса?

– Болама. Болмай а… мен аны бир кере да кёрмегенме сора.

– Тюш бери, – дейди анасы. – Эрикдирген болурса. Тохтар деп да санга нек атагъан болур эдим – ушамайса атынга.

– Хоу бир да, – дейди тенгизчи. – Къалай эрикдирир быллай иги жаш?! Мен аны тенгиз жип тюерге юйретирикме, Къарачайгъа келсек.

– Анам, берчи атамы суратын. Рамазаннга кёргюзтюрге сюеме.

– Ол анга неге керекди? – дейди, жууап излемей, анасы. – Къой Рамазанны солума. Чырмап турма.

– Бер, – деп, къоймайды сабий.

Сора анасы, сумкасыны бир бёлюмюн ачып, баям, анда эрттеден да орун табып тургъан, стол таянчакълы гитче портретчикни чыгъарады. Андан, кёл этдирирге кюрешгенча, ышара тургъан жаш къарайды аны мудах бетине.

Кече ортасында аланы ушакълары уятхан эди мени.

Жумушакъ ауазы поездни бирча чарх тауушун сабыр этерге кюреше:

– Сора сиз Къарачайгъасыз? – дейди жаш.

– Нарсанагъа, – тиширыу да жукъламайды.

– Мен таныйма сизни… жашчыкъны атасын. Мурат бизни элчиди. Нарсанадан узакъ болмай жашайбыз.

Кёзлерими ачмасам да, Лариса жатхан жеринден туруп, олтургъанын ангылайма.

– Биз бир тийреде ёсгенбиз, бир классда окъугъанбыз.

– Айтчы аны юсюнден хапар.

Ол тилек къоркъутханмы этди, бир къауум заманны Рамазан тынгылауну ийип турду. Артда уа:

– Несин айтырыкъса, иги жаш эди, ётгюр. Бир кере жилек жыя баргъанлай, айыугъа тюртюлюп къалабыз да, хар ким къачханда, ол а къачмай, тохтап, къарап тургъан эди, айыу бурулуп, кеси агъач таба кетгинчи. Атда да аныча баргъан болмагъанды арабызда. Атасы жылкъычы эди да, жай айлада таудан тюшмегенди. Школну бошагъанлы уа бир-эки кере кёргенме. Москвагъа кетген эди окъургъа. Мен а мында къалгъанма, мал дохтурма. Аскерге чакъырдыла да, ма юч жыл къуллукъ этип келеме тенгиз флотда. Нарсананы уа къалайында турасыз?

– Туугъан анда этгенликге, турмайма анда. Ёксюз сабийле тургъан юйде ёсгенме. Артда бир къарачайлы няням алып, аны бла бираз жашагъанма ансы. Ол да ауушханды.

– Кечгинлик.

– Да не этериксе? Кимге Аллах ариу къадар, кимге, мангача, сынау береди.

– Нек айтасыз алай? Сизни къаллай аламат жашчыгъыгъыз барды.

– Атасызды ол. Мурат, аны тууарыгъын билгенде, бек къууаннган эди. Ол аны сюерик эди, билеме. Москвагъа биз бирге кетгенбиз, школну бошагъанлай. Ол окъуугъа кирген эди. Мен а тигиучюме. Бирибиз ишлеп, бирибиз окъуп, бир бирге онг тапдырыргъа кюрешгенбиз. Аскерге да андан кетгенди, окъуп бошагъанлай. Андан а… нёгери жазгъан эди жоюлгъанын. Уруш болмагъан заманда… Сейир тюйюлмюдю?

– Сейирди, – дейди Рамазан, жашчыкъны атасына ушагъанын эсгере. – Сора Мурат… жоюлгъандымы дейсе?

Аны кёз аллына: «Мурат, муратынга жетерик!» – деп, къоншу юйню босагъасына чыгъып, къычырып, туудугъун юйге чакъырыучу ыннасы тюшдю. «Энди ол къалай болур? Аз кюймейди. Анасы да…» – деген акъыл жюрегин такъыр этип, жарсыды.

– Бушуулу иш болгъанды сора. Билмегенме. Юйден да жазмагъандыла. Сора сиз алагъа барасыз?

– Ала мени барырымы излей болмазла. Ёксюзле юйюнде ёсген келинликге бюсюремегенлерин алдан окъуна жашырмагъандыла. Энди уа бютюнда. Биз алагъа керек тюйюлбюз. Муратны, атамы, анамы къабырларына барыргъа сюеме. Жашым аланы къайда болгъанларын билирча, менсиз да бир заманда бир алагъа бара турурча. Атам бла анам Нарсанадан узакъ болмай жатадыла орус элчикде. Авария болуп ёлгендиле экиси да бирге. Анда юйюбюз да барды. Анда Люся жашайды, нёгер къызым юйюрю бла. Ары барлыкъбыз биринчи. Аз тургъанма анда, Москвагъа кетгинчи.

– Сора сени ахлунг, жууугъунг жокъмуду?

– Нек болмайды? Барды. Биргеме ёсген къызла бла жашла.

Экинчи кюн эрттенликде поезд келир жерине жетип тохтагъанда, Ларисаны аллына чыкъгъан жарыкъ къызла бла жашла, аны къоюнун гюлден толтуруп, Тохтарны бирден бирге бере, кёзден ташайдыла. Рамазан а сюеле эди, аланы ызларындан къарап.

Рамазан маршрутка бла келип тюшгенде, тюш ара эди. Ол жол жингиринден бурулгъанлай, ол Мурат жашаучу юйню къабагъындан бир омакъ тиширыу чыкъды да, анга жол къоя, Рамазан бир жанына турду. Аны ызындан, эки чархлы чемоданны тарта, эр киши кёрюндю. Ол, морякны кёрюп:

– Рамай! Келипми тураса да! – деп, чемоданын да сюеп, аны таба атлады.

Ол Мурат  эди.

Асыры абызырагъандан, Рамазан салам берирге да болмай, сюелип, анга къарап къалды.

– Самолётха билетлерибиз барды. Кечерсе, шуёхум. Тыш къыралгъа кетип барабыз. Франциягъа. Юйдегимди, – деди ол, къара уллу машинаны жанында сюелип, баш иесин тёзюмсюз сакълап тургъан къызылжыйрыкъ тиширыуну кёзлери бла кёргюзте.

– Лариса уа?

– Ларисамы? Унутмай къалай тураса?! Мен окъуна унутханма аны.

Рамазан аны къайдан таныйды деп эсге да алалмады Мурат.

– Бир поездде келгенбиз аны бла. Жашынг бла да бирге.

– Акъыртын бол, тынчыракъ айт. Эшитип къоймасын, – деди Мурат, бийчеси таба къараргъа къоркъгъанча, башын энишге ийип. – Билсе, сюймейме. Ларисагъа уа… мени кёргенинги айтма, тюбеп-зат къалсанг. Ёлген сунуп турады. Алай къалсын…

Ахлу, жууукъ, къоншула, тенг жашлары да жыйылып, эртте болуучусуча, иги кесекни олтурдула бирге. Анасыны, атасыны жарыкъ кёзлерин кёрюп, Рамазан да насыплы эди, алай жашауну тюз болмагъанын эсинден кетерирге сюймеген бир оюмла уа, келе-кете, анга тынчлыкъ бермей турдула. Кеф болгъан жокъ эди, халкъ жырла, ийнарла уа Къобан сууну жагъасында эрттенликге дери айтылып турдула.

Алай тюбедиле Рамазаннга. Сау юч жылны тансыкъ болуп тургъан адамларына къарап, биргелерине олтуруп, ол къууанчлы бетлеге къарап турса да, аны сагъышлары узакъда эдиле. Ларисаны мудахлыгъы, жашчыкъны тирилиги, нени да билирге сюйген къарамы кёз аллындан кетмедиле.

Ол экинчи кюн окъуна ёксюзле туруучу юйге барды. Анда соруп, сурап, Ларисаны юсюнден, аны бир къауум нёгерлеринден да хапар билди. Сора, жашладан бирини юйюне келип:

– Ларисаны табаргъа болуш деп келгенме, – деди.

– Нек излейсе аны?

– Мен… манга ол бек керекди. Поездде бирге келгенбиз. Айтырым барды.

– Не дерге сюесе?

– Кесим билеме.

– Аллай бир не айтырыкъса? Азла бла тюбемейсе жолда.

– Сюйгеними.

– Сюйгенинги? Ма бусагъат, чабып барып, сюйюнчюлюк алайым, - деп кюлдю да жаш, сора Рамазанны бетине къарап: - Ойнап айтама. Кечгинлик. Насыпсызды ол. Аны жанына тиерге жарарыкъ тюйюлдю.

– Мен да унамам аны.

– Да сора… Бирге барайыкъ. Анатолий, - деп, къолун узатды жаш Рамазаннга.

Ала шахардан узакъ болмагъан элчикге келип, башы жангы къызыл къанжал бла жабылгъан юйню къатында тохтадыла. Арбазда кеси тенгли жашчыкъ бла ойнай тургъан Тохтар Рамазанны аллына чапды.

Анатолийни жарыкъ ауазын эшитип, къызла да чыкъдыла. Люся къара шинлиди, Лариса уа сары бурма чачлыды. Алай болгъанлыкъгъа, аланы, Анатолийни да бир бирге байлагъан, бирин бирине ушатхан бир тасха зат болгъанын айыргъан къыйын тюйюл эди. Эгеч  бла къарындашча.

Арбазны бир къыйырында юйню иеси шишликле эте тургъанын кёрюп, Анатолий аны таба атлагъанда:

– Василий, – деп къолун берди ол Рамазаннга.

Саламлашыу бошалгъандан сора, сейири кёзлеринден кетмеген нёгер къызына къарап:

– Бирге келгенбизми дейсе? Нек айтмагъанса? – деп башлады Люся.

– Ол кеси аллына келе эди… Биз да кесибиз.

– Насыбынг тута тургъанын жюрегим бла сеземе.

– Ой, сени жюрегинг Муратха да айтхан эди алай. Ол а... ёлдю да кетди.

– Лариса, кел, аны сагъынмазгъа келишейик.

– Къабырлагъа барыргъа уа?

– Ары уа барырбыз. Нек бармайбыз… Алай сен бу жашны ычхындырма. Кёрюп турама иги адам болгъанын. Жашса. Жашау алдады. Сабийинге ата болса, андан иги не барды? Мурат а… Къужур къылыкълары кёпдю аны. Кёп эди дейме.

– Ёлгенни юсюнден аман айтмайдыла.

– Айтмайма, айтмайма, Аллах сакъласын. Бютюнда ёлген эсе уа…

– Кесинг кёргенсе нёгеринден келген къагъытны. Кетгинчи, къабырын кёрюрге сюеме.

– Табармыса да?

– Излесем, табарма.

– Люся, ол ёлмегенди, – деди артдаракъ аланы ушакъларын терезе тюбюнден эшитип тургъан Анатолий. – Не бек сауладан да сауду. Итди ансы.

– Билеме. Ларисагъа айталмай турама...

Насыплы эди жашчыкъ.

– Сора сен мени атаммыса? Суратха уа ушамайса. Андан ариуса.

– Заман бара-барса, сурат да, адам да тюрленедиле. Ма сен къалай гитчечик эдинг туугъанынгда, кёргенмисе суратынгда?  

– Хау.

– Энди уа ол сенсе деселе, ким ийнанырыкъды?

– Анам биледи.

– Да, хау, ананг а биледи. Анала хар нени да биледиле.

«Билмейдиле! Билмейдиле!» – деп къычырлыкъ эди Рамазан. Алай къычырып айтса, анга ким ийнанырыкъды? Аллай жангылыкъны сабыр, адам бир айтханынглай тюшюнюрча билдирирге керекди.

Сабийни бал, кюн татыу этген башчыгъын кенг кёкюрегине къысып олтура эди тюнене ол насыпны боллугъундан хапарсыз Рамазан. Энди ол аланы бир заманда да тас этерик тюйюлдю.