Жашауну тюзелмез юзюгю

Жашау асыры къыстау баргъанданмы, кесибиз эринчекденми, кёп затха жетишмейбиз. Алай а бардыла дагъыда бизни къайгъы этдирген, артха къайтмазлыкъ затла: анстан айтылып къалгъан, артда сокъурандырып тургъан акъылсыз сёзлерибиз, ишлерибиз, бошуна хайырсыз, магъанасыз кетген заманыбыз – жашауубузну юзюгю, сора биз керек кюнде хайырланмагъан онгларыбыз.

Ол сагъышланы этип бара эди къар толу эримеген, алай а жаз тылпыуу билинип тургъан жолну Азрет. Темир жол станциядан чыкъгъан жерде киоскдан газет алып, аны жанында эски китапла сата тургъан тиширыугъа да бир сомла узатып, метрогъа тюшдю. Анда олтуруп бара, газетни ачса да, окъугъаны башына кирмегенин эслеп, аны бюклеп къойду. Къызыны мудах бети кетмей эди кёз юсюнден. Жангыдан башласа жашауну, ол аны алай мудах этмез эди.

«Эртте къатын алгъан къууаныр, эртте ушкок алгъан уялыр», – дегенлей, жыйырма жылы да толгъунчу келтирген эди ол юйюне биргесине окъугъан Асиятны. Жангыз жашына угъаймы дерик  эди Марал, къууанды, ариу той да этди къобузу, къарсы бла. Жарашып жашагъандыла бир къауум жыл. Жангы келиннге  сабийден къутулгъандан сора  окъуудан кетерге тюшгенди. Артда къайтырма деп тургъанлай, къайын анасы жан сюегин сындырып, анга къараргъа тюшгенди. Жети жыл жатханды Марал тёшекден къопмай, дуниясын алышхынчы. Асият анга кесини анасындан эсе сакъ болуп къарагъанды. Къол ишин да этгенлей, жанында олтуруп, къайгъысын кёрюп тургъанды.

Азрет а окъууун бошагъандан сора, ара шахаргъа кетип, аспирантурагъа киргенди. Кандидат, доктор да болгъанды. Артха уа къайтмагъанды. Петербургда кесинден иги да жаш тиширыугъа тюбеп, жашауун жангыдан къурагъанды. Он жыл жашайдыла ала бирге, алай а жаланда къызы келгенде ангылагъанды Зульфия бла ол бир бирден къалай узакъ болгъанларын Азрет. Сууукъ эди ол. «Алай а тюрленнгенди», – деп, ол оюмну къыстаргъа кюрешди ол.

Метродан чыкъгъандан сора да, юйге барыргъа сюймей, тохтады. Сора аякълары кеслери элтдиле аны ол тийреде эки кюн мындан алгъа юйдегиси бла Жаннетге саугъала сайлай айланнган тюкеннге. Къызы аланы къыйнаргъа сюймей, кесине зат сайларгъа унамагъанда, Зульфия кёргюзтген затланы алып баргъанды Азрет. Асиятха да алгъандыла саугъа – багъалы боюнлукъ бла духла...

Анда айлана, эртте Асият бла быллай бир жерге баргъанларында, Жаннетни тас этгенлери тюшдю эсине.

– Чыганлыла алып кетген болурла. Бир кёпдюле ала мында, – деп, Асиятны жилягъаны тюз ол кюнча келди кёз аллына.

Тапхан эдиле кёп турмай, бир сатыучу тиширыуну къоюнунда къоркъуу алып тургъанлай. Ол кюн Жаннет атасына:

– Мен алай къоркъгъан эдим, сени энди бир заманда да кёрмезме деп, – деген эди.

Анасын сагъынмай, аны айтханы бюгюн да хычыуун тиеди Азретге.

Анасы ауушханда баргъан эди ахыр кере ары. Ол заманда ол Зульфия бла бирге эди. Айтыргъа уа базынмагъанды. Иги эди. Анасы аны билмей кетгени. Къызына, элине, ахлуларына, Асиятха да тансыкъ болгъанлыкъгъа, баралмагъанды. Уялгъандан. Аны аллында терслигин ангылагъандан. Анасына къарагъаны, аны ызындан керегин этгени ючюн а ыразыды Асиятха. Къызын анга чюйре юйретмегени ючюн да.

Хар не да иги болгъанча кёрюнсе да, бир зат тюрленнген эди аны жашауунда  Жаннет келип кетгенли.

Жаннет а бара эди поезд бла, юйге жол салып, дуния бла бир жангы сезимледен толуп.

Ол поездден тюше туруп, атасын терк окъуна эслеген эди. Аны жарыгъаны бар къайгъыларын да унутдуруп, тагъылгъан эди боюнуна. Атасыны эртте-эртте ол сезиучю татлы духбарийи аны кесин да толтуруп, жюрегине къууанч кийирип  сюеле эди, ары баргъан, бери баргъан да тюрте.

Азрет, жолда такси бла бара:

– Къызым! – деп, аны къайтып-къайтып къыса эди кесине, окъуудан, элден, ахлуладан хапар сора.

Анасын а сормады. Баям, бийчесинден къоркъуп.

Зульфия къолун берип саламлашханы, андан сора сёз бла шошлукъну бузаргъа къоркъгъанча, тынгылап баргъаны да эсиндеди Жаннетни. Ол, анга къарап: «Нечик жаш адамды, кийиннгени да ариу», – деген эди ичинден. Айхай да, аны анасын бла Зульфияны тенглешдирирча тюйюл эди. Жаннет кеси да уялгъан эди ол сагъышладан. Ол тюз тюйюл эсе да, аны анасы бла тенглешдиргенин а къоймагъанды.

Атасы уа, аны энтта да алай гитчечиклей тургъан сунуп:

– Къаллай кампет алайым? Мороженый, пирожный сюемисе? – деп сора эди.

Аланы орталары къалай болур деп, бек къоркъуп тургъанды Азрет. Алай хар не да шош эди. Зульфия зат сорса, Жаннет толу жууап бере эди. Аны алай сабыр къылыгъына асыры бюсюрегенден, ичинден Асиятха жюз-минг ыразылыкъ сёзюн айтханды атасы.

Ол Асиятны къыйынына окъугъанын да нек эсе да энди тюшюрдю эсине Азрет. Ол онг бермесе, кёп жерде чырмалыр эди, алай Асият, кече кёзюне жукъу кирмей, къол ишин этип, баш иесин киши кёзюне къаратмагъанды.

Петербургда бир заманда да болмагъанлыкъгъа, бу шахарны юсюнден къызы алай кёп билгенине сейир этеди Азрет. Нёгер табылмагъанлыкъгъа, Эрмитажгъа, Тарых музейге да баргъанды кеси. Орамда айлана, атасына ол не бу эсгертмени юсюнден хапар айтып башласа, тынгылап турур эдинг.

Зульфия докторду. Ол эртте кетип, кеч келип, Жаннетге уллу эс бёлалмагъанына бир кесек гурушха болса да, анга жукъ айтыргъа эркинлиги жокъ эди Азретни. Ол къадары былай болгъаны ючюн кесине урушады ансы, не иши барды биреуню къызы бла, ол аны юйдегиси эсе да, – ким да кесини къадарын тап къураргъа итинеди. Сабийлери болмагъаны жарсытады экисин да, алай Аллахны  береме десе, сабийи кёпдю. Болсада Жаннетнича ол бир кишини да сюяллыкъ тюйюлдю энди. Алай сунады.

Жаннет атасыны юйюне киргенлей окъуна сезген эди анда артыкъ жылыу болмагъанын. Азрет – кеси отоуунда, Зульфия – да алай. Бирге жыйылып, юйюрде болуучусуча, стол артына олтуруп, хапар айтхан жокъ. Ол халны тюзетирге да андан сюйгенди Жаннет. Хар атасы бла Зульфия келир заманнга бир таулу аш этип, стол къурап, аш юйге чакъыргъанды аланы.

Зульфия кимге бакъгъанын бир заманда да билмегенди Азрет. Сормагъандан кёреме. Жаннет соруп, энди ол аланы асламысын таныйды. Аны къой, пациентлени докторгъа айтхан хапарларын да биледи. Бийчеси аланы юслеринден къалай сюйюп айтханын кёргенде, сейир этгенди Азрет, эндиге дери ол анга аланы юслеринден сормай тургъанына.

Алай а Зульфия да билмегенди аны баш иеси къурулуш архитектурада не тюрлю жетишимле этгенин. Ол тийреледе къайсы юйлени проектлерин хазырлагъанын. Ала алагъа бирге барып къарагъандыла. Ол заманда: «Къалай игиди адам къыйынын быллай кёзге кёрюннген, адамлагъа жарагъан ишлеге къоратса», – деп келгенди Жаннетни кёлюне. Ол аланы суратха да алдыргъанды, анасына кёргюзтюрге. Зульфияны уа кёргюзтюрюк тюйюлдю. Сюймейди анасы аны кёрсе.

Кертисин айтханда, алтын кёзлю, алтын чачлы, аз сёзлю Зульфия Жаннетден кёп затха юйреннген сунады Азрет, андан иги да кичи болгъанлыкъгъа. Къызы, айхай да, эслеп тургъанды атасы жаш юйдегисине къаллай кёзле бла къарагъанын. Ол заманлада аны жюрегине кирген ауур сезимни къыстаргъа кюрешгенди. Анасы: «Атангы терслеме, ол насыплы болургъа излегени тюздю. Адам бир кере келеди дуния башына, сора кеси сюйгенча жашаргъа керекди. Биз асыры жаш эдик. Ангыламагъанбыз сюймеклик не болгъанын, – деучюдю анасы. – Ол ангыламагъанды», – деп да къошуучуду. Ол алай нек айтханын энди биледи Жаннет – Азретни сюйгенлей турады да, андан. «Сюйгенлей турады…»

Аны бла бир вагонда баргъан жашаулу тиширыу жарыкъды. Ол солургъа барады Бештаугъа.

– Мени баш ием аскерчи болуучу эди, – дейди ол. – Бештау ариу жерди. Анда солуп тургъанбыз бирге. Ма, къарачы бу суратха. Анда алдыргъанбыз. Хау, ма буду Николай.

Алай айтып, терен сагъышха кетеди. Сора бир кесекден жангыдан башлайды сёзюн:

– Бу жол биринчи кере барама ансыз ары. Эки жыл мындан алгъа ауушханды. Билемисе, бизни  бир юйюрлю болгъаныбызда, шинтигибиз окъуна жокъ эди. Ол аскерчи, мен а школну энди бошагъан къызчыкъ. Элли жыл жашагъанбыз бирге. Бир кюн кибик, терк ётгенди ол заман. Жашау узуну мен аны ызындан бир жерден бир жерге, бир аскер бёлюмден экинчисине кёче айланнганма. Сюймекликге ийнанмайдыла кёпле. Биз а… Къыз бла жаш ёсдюргенбиз. Сабийи болгъан игиди, алай ала башха тёлюдюле. Сен да манга сюймей тынгылайса, баям. Сиз, жаш адамла, башха тюрлю сагъыш этесиз.

– Угъай, – дейди Жаннет. – Бек сейирди хапарыгъыз. Мени анам да алай сюеди атамы.

«Атам да», – дерге сюерик эди, алай айталмады.

– Биз Шималда жашагъанда, ол болгъан суу тюбюнде жюзген кеме юч кюнню хапар бермей тургъан эди. Ол кюнледе мени башыма келген сагъышладан кимни да Аллах сакъласын. Тилек этгеними уа къоймагъанма. Мени биргеме килисагъа битеу ол аскер бёлюмде болгъан тиширыула жюрюгендиле. Аллах бизни тилеклерибизни эшитип, жашла сау къайтхан эдиле. Артда уа, ол солуугъа кетгенде да, аны ол сынау кюнледе нёгерлери унутмагъандыла – бизге жюрюп тургъандыла. Энди жайылгъандыла ала да. Сен а къайдан келесе?

– Атама барып.

– Сора ол кенгде жашайды сенден.

– Хау, бизден, анамдан бла менден, кенгдеди, алай къайгъыбызны уа кёргенлей турады.

Алай айтды да, Жаннетни кёз аллына жаш бийчесине терен сюймеклик бла къарап тургъан атасы келди. Аны тырмыла жер сайлай айланнган бети анга бир да тели, акъылсыз болуп къалгъанча кёрюндю олсагъатда. Сора ол, аны юсюнден сагъыш эте да турмай, ангылады – ол алгъан, Зульфия сайлагъан кийимлени бир заманда да киерик тюйюлдю. Кияллыкъ тюйюлдю. Ол алгъан сыргъаланы да бир заманда да тагъарыкъ тюйюлдю. Алай этерге бир сылтау табар, анасы сорса.

Аны анасы бир заманда да бармагъанды солургъа. Ол бир заманда да айтмагъанды, айтырыкъ да тюйюлдю, аны атасыны юсюнден быллай жылыулу хапар жолоучу нёгерине.