«Къарачай-малкъар фразеология сёзлюк»

(Баргъаны)
 
Фразеология айланчла хар бир халкъны да тилине кёп жылланы сыйдамланып,  алай киредиле. Аланы тасха магъаналарын жаланда тилибизни иги билген адам ангыларыкъды. Аланы хайырланыу ушагъыбызны толу да, ариу да этеди.

СУУ БОЮНУНА ЭЛТИП, СУУ ИЧИРМЕЙ КЪАЙТАРЫРГЪА Биреуню аман акъыл, хыйлалыкъ бла хорларгъа.

СУУ ГУМУЛ Боза сюзгенде чайкъамдыдан этилген ачытхы.

СУУ ЖУКЪЛАГЪАН (дин, эски) Тейри эшик ачылса, суу жукълайды, ташла эрийдиле деп ийнаныу.

СУУ КЕТЕРГЕ Кёп заман озаргъа (бир зат болгъунчу).
(кимге) СУУ КИРИРГЕ (биреуню тюбюне суу кирирге) Биреуню иши кимни болса да хатасындан осалгъа кетерге.

СУУ КЪУЙГЪАНЧА БОЛУРГЪА (этерге) 1. Бушуу-бушман болургъа (этерге). 2.Абызыраргъа, апчыргъа. 3. Бек жибирге, терлерге.

СУУ КЪУЮП АЙЫРМАЗГЪА (айырылмазгъа) Татлы шуёхла болургъа.

СУУ ОРУНУНА ИЧЕРЧА [ариулукъ] Бек ариу, чырайлы адам.

СУУ-САЛАМ БОЛУРГЪА (этерге) 1. Жугъу да къалмай жибирге, суу болургъа. 2.Биреу арыкъдан сыпхарылыргъа. 3. (хайыуан, адам) Терлерге.

СУУ-САЛАМ КИБИК Бек кёп, сыйыннгысыз, сансыз-санаусуз (зат, ырысхы).

СУУ СУРАТ КИБИК (суу суратча) къара: СУУ ОРУНУНА ИЧЕРЧА (ариулукъ)

СУУ ТИЛЕГЕННГЕ (соргъаннга) БАЛ БЕРГЕН [адам] Чомарт, ачыкъ кёллю адам.

СУУ ТИЛЕГЕННГЕ ТУЗ БЕРГЕН [адам] Ишни чюйресине этиучю, аман жанына тартыучу адам.

СУУ (кибик) УСТА [адам] Тилни уста билген адам.

СУУАПЛЫКЪ АЛЫРГЪА Биреуге болушургъа, ахшылыкъ этерге.

СУУГЪА АТАРГЪА (къуяргъа) Бир затны зыраф этерге, хайырын бермезге.

СУУГЪА АТАРЫКЪ ЭТЕРГЕ Биреуню жалкъытыргъа, эрикдирирге.

СУУГЪА БАЛТА БЛА ЧАБАРГЪА (уллу суугъа балта бла (алып) чабаргъа) Биреу болунмазлыкъ ишге къыйын салыргъа.

СУУГЪА КЕТЕРГЕ Бир зат зыраф болургъа.

СУУГЪА КИРИП, КЪУРГЪАКЪ ЧЫКЪГЪАН [адам] (Нарт айтыу.) Аман акъыллы, терслигин жула билген, терслигине женгдирмеген адам.

СУУГЪА КИРМЕ, КИРСЕНГ, ЭТЕК КЁТЮРМЕ (Нарт сёз.) Ишни башласанг, ыйлыкъсынмай, ахырына дери эт деген магъанада.

СУУГЪА КЪУЙДУРУРГЪА Къыйынын зыраф этдирирге.

СУУГЪА СЕКИР ДЕСЕНГ ДА, УГЪАЙ ДЕМЕЗЛИК [адам] Биреуге бой салгъан, айтханын сёзсюз этген адам.

СУУГЪА СЕКИРИРЧА ЭТЕРГЕ Жалкъытыргъа, амалсыз этерге, артыкълыкъ этерге.

СУУГЪА СУГЪУП ЧЫГЪАРГЪАНЧА (суугъа уруп алгъанча – къарач.) БОЛУРГЪА Бек терлегенден жибирге.

СУУДАН АТЛАП КЕЛГЕН [къонакъ] (къарач.) Узакъдан келген, сыйлы къонакъ.

СУУДАН ТУТУП, КЪАЯДАН САЛЫННГАНЧА Ышаннгысыз, тутхучсуз затха базыннганлай.

СУУДАН ЧЫКЪГЪАН (чыгъарылгъан) ТАУУКЪЧА (Нарт айтыу.) (тауукъ кибик) Апчыгъан, сыфатсыз адам.

СУУДАН ЧЫКЪГЪАН ЧАБАКЪ КИБИК (болургъа) Биреуню ашауу тауусулургъа, къуллукъдан чыгъаргъа, ырысхысы кем болургъа.

СУУЛАРЫ СЮЗЮЛМЕЗГЕ. СЮТЛЕРИ УЮМАЗГЪА Жарашып жашаялмазгъа (юйюрде, жамауатда).

СУУСАБЫ КЪАНАРГЪА (суусабын къандырыргъа) 1. Кёлюн чёкдюрюрге, ыразы болургъа (бир затха). 2. Дертин жетдирирге, къанын алыргъа.

СУУСУЗ КЪАЗАН АСАРГЪА Тютюн къабындырыргъа.

СУУУКЪ АДАМ Кишиге жюрек жылыуун бермеген адам.

СУУУКЪ АТЛЫ Аман хапар келтирген, къуугъун.

СУУУКЪ БЕТ (къан) АЛЫРГЪА Огъурсуз, къутсуз болургъа.

СУУУКЪ БЕТДЕН (сууукъ кёз бла) КЪАРАРГЪА Сюймезге, онгсунмазгъа, харам ниет тутаргъа.

СУУУКЪ КЕЛБЕТЛИ БОЛУРГЪА Суху, огъурсуз бетли болургъа.

СУУУКЪ КЁЗЛЮ КЪАРАРГЪА Онгсунмай, артыкъ уллу сый-намыс этмей къараргъа.

СУУУКЪ КЁЛЛЮ БОЛУРГЪА (къараргъа) 1. Хурметсиз болургъа. 2. Бир затха кереклисича эс бурмазгъа, сансыз этерге, къайгъырмазгъа.

СУУУКЪ КЪОЛ ЖЕТДИРИРГЕ (узатыргъа) Урларгъа, зырафлыкъ салыргъа.

СУУУКЪ КЪОНАКЪ Адамгъа хатасы жетген, уручу адам.

СУУУКЪ ОКЪ Ушкок окъ, хата салгъан окъ.

СУУУКЪ САЛАМ БЕРИРГЕ Биреу, ышармай, кюлмей саламлашыргъа.

СУУУКЪ САУУТ Уруш сауут: пулемёт, топ, ушкок, автомат; къама, уллу бичакъ.

СУУУКЪ СЁЗ Адамланы бир бирге халаллыкъларын бузгъан, тил, сёз.

СУУУКЪ (къайнар) СУУ КЪУЙГЪАНЧА (къуйгъан кибик) БОЛУРГЪА 1. Терлерге. 2. Апчыргъа, абызыраргъа, ачыулу болургъа.

СУУУКЪ СУУГЪА КЪОЛУН (бармагъын) ЖЕТДИРМЕЗГЕ (тийдирмезге) Биреуню иш бла къыйнамазгъа, ариу кёрюрге.

СУУУКЪ ТУТАРГЪА (ийирирге – къарач.) Къыш чилледе къыртчын сууукъ болургъа.

СУУУНДАН ТАТДЫРМАЗГЪА (ичирмезге) Бир жерде биреуге жашау бермезге, жашаргъа къоймазгъа.

СУУУТМАЙ ЖЕТДИРИРГЕ Биреуню сёзюн биреуге тюрлендирмей, эшитгенича айтыргъа: тил этерге.

СЫБЫЗГЪЫ БЛА ИЗЛЕРГЕ (сыбызгъы тартып излерге (ёлюкню) Суугъа кетген адамны сыбызгъы согъуп излерге (сыбызгъы тауушха ёлюк къалкъады деп ийнаныугъа кёре).

СЫДЫРЫП (союп) КЪАПЛАГЪАНЧА (къаплагъан кибик) къара: ТЕРИСИН СОЮП КЪАПЛАГЪАНЧА (кибик)

СЫЙРАТ КЁПЮР (дин) Ахырат кёпюр.

СЫЙЫ БЛА Игилик, ариулукъ бла, аманнга къалгъынчы, мардадан озгъунчу (ишни этерге).

СЫЙЫ СЫНАРГЪА Биреуню намысына сыныкълыкъ, учузлукъ жетерге.

СЫЙЫ ТЁППЕМИ ЮСЮНДЕ БОЛСУН (сыйы тёппемде болсун, сыйы бийикде болсун) 1. Биреуню къатында айтылыргъа тийишли болмагъан сёзню айтханда, бетсиннгенин кёргюзтген фраза. 2. Биреу кесинден таматаны намысын кётюрюр ючюн айтылады.

СЫЙЫН КЁРЮРГЕ Багъалатыргъа, намысын этерге.

СЫЙЫНГ АРТЫКЪ БОЛСУН (алгъыш) 1. Биреуню алгъышына къайтарылгъан жууап. 2. Биреу кесини юйдегисини, сабийини юсюнден уялмай айтханы ючюн кечгинлик тилеу.

СЫН БОЛУРГЪА  (къатаргъа) 1. Биреу къымылдамай, тургъан жеринде ёре сюелирге. 2.Абызырап, апчып, не этерге билмей сюелирге. 3.Къоркъгъандан, къымылдамай
турургъа. 4. Ёлюрге.

СЫН КЪАТАРГЪА 1. Биреу «смирно» деген командагъа тийишли сир сюелирге. 2.Сюзюлюп тепсерге. 3. Хайнух терк айланыргъа. 4. Къымылдамазча болургъа (абызыраргъа, апчыргъа). 5.Къоркъгъандан, абызыраргъа. 6. Къубулуп, сымарланып, къымылдамай турургъа.

СЫН КЪАТДЫРЫРГЪА 1. Урушуп уялтыргъа, апчытыргъа. 2.Биреуню сир ёрге сюелтирге. 3.Къурушдурургъа, ёлтюрюрге.

СЫН ТАШ КИБИК (сын ташча) СЮЕЛИРГЕ Сир болуп, къымылдамай сюелирге.

СЫНЖЫР САЛГЪАНЧА Бир зат юзюлмей, бир бири ызындан тизилип деген магъанада.

СЫРГЪАЛЫ КЪАЗАН Эм сыйлы, къулакълары болгъан, уллу къазан.

СЫРГЪАЛЫ УЛАКЪ КИБИК (масхара) Айбат, алдауукъ деген магъанада.

СЫРМА ШЫНТАГЫ (къарач.) Чирги сыргъан шынтагы халы.

СЫРТДАН ТАНЫРГЪА (сырты бла сезерге) Узакъдан окъуна таныргъа, билирге (затны, ишни, адамны).

СЫРТЫ БЛА КЪАЙТЫРГЪА (къораргъа, кетерге) Биреу аман бла ёлюп кетерге.

СЫРТЫ КЪАЛТЫРАРГЪА Бек къоркъургъа, абызыраргъа.

СЫРТЫ ТИЙГЕН – КЪОБА, БАШЫ ТИЙГЕН – ОБА (болгъан) [адам] Жашауу онгмагъан, тынчлыкъ тапмагъан, насыпсыз адам.

СЫРТЫН БУРУРГЪА Затны сансыз этерге, биреуге эс бурмазгъа.

СЫРТЫН ЖЕРГЕ САЛМАЗГЪА Адам жыгъышыуда хорлатмазгъа.

СЫРТЫН ЖЕРГЕ ТИЙДИРИРГЕ Жыгъышыуда биреуню хорларгъа.

СЫРТЫН ОТХА КЪЫЗДЫРЫРГЪА Ичиндегин зор бла айтдырыр ючюн берилген азап.

СЫРТЫНА КЁТЮРЮРГЕ Биреуню къыйынлыгъын кесине алыргъа.

СЫРТЫНА МИНЕРГЕ (миндирирге) Биреуню къыйыны бла жашаргъа (жашатыргъа)

СЫРТЫНА ТЮК ЧЫГЪАРГЪА (урургъа) (бир затдан) Солургъа, тынчлыкъ табаргъа.

СЫРТЫНДАН КЪАЙИШЛИК АЛЫРГЪА (къайиш алыргъа) Биреуню къамичи бла тюерге, ырмах этерге, инжилтирге, къыйнаргъа.

СЫРТЫНДАН САЛЫРГЪА 1. Спорт жыгъышыуда хорларгъа. 2.Биреуню акъыл, окъуу-билим жаны бла хорларгъа. 3.Биреуню алдаргъа, аман акъыл бла хорларгъа. 4.
Биреуню женгерге, сёлешмезча этерге, алдаргъа.

СЫРТЫНДАН ТЮШЕРГЕ 1. Биреуню къыйыны бла жашагъанын къояргъа. 2. Биреуге тапсыз болуп къалыргъа.

СЫРТЫНДАН УРУРГЪА (масхара) Биреуню алдаргъа, къурлай къояргъа.
(сабий) СЫРЫЙНА ТАРТЫРГЪА (согъаргъа) (масхара) Сабий жиляргъа, аман къылыкъ этерге.

СЫРЫН САНАТЫРГЪА Биреуню халын, шарайыбын баям этерге, бирсилени аллында ачыкъларгъа.

СЫТЧЫ-МЫТЧЫ БОЛУРГЪА (биреу) жунчургъа, айтырын ачыкъ айталмазгъа.

СЮД КЕСГЕН БАРМАКЪДАН КЪАН ЧЫКЪМАЗ (Нарт сёз.) Сюд этген ишге бойсунургъа керекди деген магъанада.

СЮДГЕ-ЖОЛГЪА КИРИРГЕ (барыргъа д.а.к.) Ишни, даулашны законнга, сюдге берирге.

СЮДЛЮК-ЖОЛЛУКЪ БОЛУРГЪА (этерге) Ишни, даулашны сюд бла айырыргъа (айыртыргъа).

СЮЕГИ КЪАТАРГЪА Сабийликден чыгъаргъа, къарыулу болургъа, чыныгъыргъа.

СЮЕК АЛЫШЫРГЪА (алышыныргъа) Ана къыздан сора жашчыкъ не да жашчыкъдан сора къызчыкъ табаргъа.

СЮЕК КЪАТДЫРЫРГЪА Ёсерге, къарыу алыргъа, сабийликден чыгъаргъа.

СЮЕК САУЛУ БОЛ (алгъыш) Саулугъунг иги болсун!

СЮЕК САУЛУ БОЛУРГЪА Саулукълу болургъа.

СЮЕК САЯУ КИБИК Ариу, субай ишленнген зат.

СЮЕК-СЮЕК БОЛУРГЪА Арыкъдан, къуру сюегинден бла терисинден сора эти болмагъанча кёрюнюрге.

СЮЙГЕН-СЮЙМЕГЕН АРАСЫНДА (ортасында) Тасхасын бермей, тизгинин жыйып, хайт деп жашаргъа чакъыргъанда айтылады.

СЮЙЮНЧЮЛЮГЮНГ МЕНИ (сюйюнчюнг мениди) Биреуге къууанч хапар айтырны аллында саугъа излегенин билдирген фраза.

СЮЛДЕРИ КЕТЕРГЕ (сюлдериси тюшерге) Мудах болургъа, мугурайыргъа, къарыусуз болургъа.

СЮЛЕСИН СУУГЪА СЕКИРГЕНЛЕЙ (масхара) (Нарт айтыу.) Къолундан келмезлик ишни къолгъа алса айтылады.

СЮЛЕСИНЧА (сюлеусюн – къарач.) СЮЙЮНЮРГЕ Сюйюнюрге, жаратыргъа, жарыкъ халлы болургъа.

СЮЛЕСИН ТЫРНАКЪЧА КЪАРЫШЫРГЪА Айтханындан къайтмазгъа, аны къаты тутаргъа (тюз, терс болса да).

СЮРТМЕГЕН ХУНАДАН ЁТГЕН 1. Хыпыяр, чёрчек сабий. 2. Жигер, къолундан келген адам.

СЮТ АНА Биреуню сабийин кеси ёшюню бла ёсдюрген ана.

СЮТ БАШЫНДА КЁМЮК КИБИК ЖАШАРГЪА (турургъа) Бир тюрлю къайгъысыз, зауукъ жашаргъа.

СЮТ ИЕРГЕ (къарач.) Биреуню сюерге.

СЮТ КЕЗЛЕУ къара: СЮТ ЭГЕЧ Бир ананы сютюн ичген эгеч-къарындаш.

СЮТ, КЪАН ЖУУУКЪ (эт, сют жууукъ) Ата, ана, тукъум жанындан келген жууукъ.

СЮТ КЪАРЫНДАШЛА (эгечле) Бир тиширыуну ёшюнюн ичгенле.

СЮТ СЮРЮУГЕ КЪОШУЛМАЗ (Нарт сёз.) Сютню аясанг, къызгъанчлыкъ этсенг, малдан уллу тёлю алмазса деген магъанада.

СЮТ ТИНИ КЪАЧ (Нарт айтыу.) Къуру сютде бишген тюй хантус.

СЮТ ТИШЛЕ Сабийге тёрт айлыгъында чыкъгъан тишле.

СЮТ УЮГЪАНЧА БОЛУРГЪА (жашаргъа, жукъларгъа д.а.к.) Тынчайыргъа, шошайыргъа.

СЮТ ЭГЕЧ (къарындаш; сют кезлеу) Бир эмчекни эмип ёсген сабийле (кеси анасы болмай).

СЮТГЕ КЪУМ КЪУЙГЪАНЛАЙ (этерге) Ариу, ахшы затны аманларгъа, бузаргъа.

СЮТЛЕРИ УЮМАЗГЪА къара: СУУЛАРЫ СЮЗЮЛМЕЗГЕ.

СЮТЮ АУУЗУНДАН КЪУРУМАГЪАН [адам] Адамны сабийлигин кёргюзтген фраза.

СЮТЮ АУУЗУНДАН ТЁГЮЛЮРГЕ Жаш, сабий болургъа.

СЮТЮ БЛА ТИЛЕРГЕ Ана ичирген сютюню хатерин этерге излерге.

СЮТЮ ЭРИНЛЕРИНДЕН КЕТМЕГЕН [адам] Жаш, сабий адам.

СЮТЮН ХАРАМ ЭТЕРГЕ Анасы сабийинден ёнгелерге.