Ораза тутханма деп, тынчайып къалыргъа жарамайды

Муслийманлагъа сыйлы Рамазан ай ахырына жете келеди. Ораза тутханлагъа Аллаухуталадан саугъаны, Къадар кечени, фитир садакъаны юслеринден  Аль-Азхар ислам университетни выпускниги «Ислам в Евразии» регионла аралы дин газетни баш редактору Аккайланы Хасим хажи  айтады:

- Ораза Аллахуталадан келген  уллу саугъады. Ол санларыбызны, жаныбызны, ниетлерибизни ариуларгъа, Аллахны ыразылыгъына жетерге онг береди.   Мухаммад файгъамбарны (Аллахны саламы анга болсун) хадислеринде айтылгъаныча,   ийманын кючлеп, битеу жумушларын, ниетлерин да Аллахны ыразылыгъын табыугъа жоралагъан, анга  табыннган  адамны битеу   гюняхлары кечилип, ол тюз къагъанакъ сабийча таза болады. 

Андан сора да бу Рамазанда муслийманлагъа Сыйлы Къуран берилип башлагъанды. Ислам алимле уа, хадислеге таянып, бу айны ючге юлешедиле. Аны биринчи он кюнюн тилекле этип, намаз къылып  ётдюрген муслийман Аллахны ырахматлыгъын табарыкъды.  Экинчи он кюню – кечимликди,   гюняхларыбыздан  тазаланыргъа онгубуз барды. Ахыр он кюню уа жаханим отдан азатлайдыла. 

Мухаммад файгъамбар Рамазанны ахыр он кечесин жукъламай, намазла, тилекле этип ётдюргенди. Аиша, ол  бел бауун къаты къыса эди, дегенди. Аны уа къалай ангыларгъа боллукъду? Мухаммад (Аллахны саламы анга болсун) кече жууукъларын-ахлуларын да уятып, бизни жаратхан Алахха къуллукъ этип тургъанды. Ол кечелени межгитде ётдюргенди.  Бу кезиу сыйлы болмаса, файгъамбар анга аллай уллу эс бурлукъ болмаз эди, баям.

Бу кезиуде биз Къадар кечени сакълайбыз. Менден Къадар кече  къачан болады, деп соруучудула. Хадиследе уа аны юсюнден былай айтылады: «Къадар кечени Рамазан айны ахыр он кечесинде излегиз – экиге бёлюнмеген кечелеринде». Алимле   ол Рамазан айны 27-сине тюшеди деген акъылгъа келгендиле, алай аны жаланда Аллах биледи. Ол 25, 27, 29  неда башха кечеге тюшерге да боллукъду.  

Сыйлы Къуранда Аллах    былай  айтады: «Биз Къуранны Къадар кече тюшюргенбиз».  Алимлени оюмларына кёре, Сыйлы Китап толусунлай  сакъланнган жеринден жерге жууукъ кёкге биринчи ол кече тюшюрюлгенди.  Ызы бла  23 жылны ичинде аятлагъа, суралагъа юлешинип, Мухаммад файгъамбаргъа келип тургъанды.

Къадар кече этилген намазла, тилекле,   минг айны ичинде тохтаусуз Алахха табынып туруугъа тенгдиле. Файгъамбаргъа юйдегиси Аиша бу заманда не зат тилерге боллукъду деп соргъанды. Ол а былай юйретгенди: «О, Аллахым, сен керти хакъ болуп, гюняхланы кечиучюсе, кечмекликни сюесе,   мени  гюняхларымы кеч». 

Къадар кече дегенни уа алимле юч тюрлю ангылатадыла. Биринчиден, «къадар» деген сёз арап тилген «сыйлы» деп кёчюрюледи. Башхача айтханда ол  эм даражалы, деменгили кечеди. Экинчи жаны бла алып айтханда, ол  адамны келир жашауу, деп да ангылатылады. Аллах   жылны ичинде боллукъ ишлени, битеу оноуну да жерге ол кече тюшюреди. Аны ючюн, я Аллах,  мени къадарымы ариу эт, деп   тилерге тийишлиди.  Ючюнчюден а, айтханыбызча, бу кече садакъа берирге, тилекле, намаз этерге, Сыйлы Къуранны окъургъа керекди. Этген къуллугъубуз минг айны ичинде тохтаусуз табыныугъа тенгди.

Мухаммад сахабаларына быллай хапар айтханды: Мусса файгъамбарны къауумунда бир адам 83  жылны ичинде сауутларын тешмегенлей, Аллахны жолунда къазауат этип, динни жайып айланнганды. Сахабала, алайда тургъанла да анга  ушаргъа сюйгенлерин айтхандыла. Мухаммад а алагъа: «Аллах сизге андан да уллу саугъа этгенди – Къадар кечени. Ол кезиуде  Аллахха табыннган минг айны берекетин табарыкъды»,-дегенди.

Минг ай а 82 жылгъа жетеди – адамны орталыкъ жашау ёмюрю. Ма алай бла сау жашауубузну излеген саугъаны бир кечени ичинде табаргъа боллукъбуз.

Оразаны ауругъанла, къартла тутмазгъа эркиндиле. Алай ала кяфара чыгъарыргъа керекдиле.  Акъылбалыкъ,  акъылындан кем болмагъан, саулукълу муслийманлагъа ораза  борчду.   Андан   жолоучула, сабийден ауругъан тиширыула, ёшюн салгъан анала эркин этиледиле. Алай ала туталмагъан кюнлерин    тёлерге керекдиле.

Оразадан къарт-къарыусузла, хронический ауруулары болгъанла,   дарманла ичип тургъанла эркин этиледиле. Кяфара уа алагъа буюрулгъанды. Башхача айтханда, Рамазан айны  хар кюнюнде ала бир къарыусуз, факъыр, ач адамны тойдурургъа керекдиле.

Арап тилде «сахъ» деген ёлчем барды:  муслийманла жашагъан жерледе бютюнда кенг жайылгъан аш  (мирзеу, арпа, пиринч, къургъакъ финикле, хурма  болсунла)  сыйыннган сауут. Орта эсеп бла анга 2,5 килограммгъа жууукъ киреди.  Будай багъаракъ болгъаны ючюн,  аны жарымы  бериледи. Оразаны туталмагъан муслийман хар кюн да аллай сауут бла юлюшюн чыгъарып, къарыусузлагъа берирге тийишлиди. 

Бюгюнлюкде уа аны ахча бла ёнчелеп къоядыла. Республиканы Муслийманларыны дин управлениясы билдиргенича уа, быйыл бир адамгъа кяфара, фитир садакъа да 100 сомгъа жетгенди. Андан кёбюрек берирге сюйгенни аллай онгу барды, алай андан аз этерге уа жарарыкъ тюйюлдю. Къысха айтханда, оразаны ауруп, къарыусуз болуп туталмагъанла оздургъан хар кюню ючюн  100 сомну тёлерге, неда   бир ач адамны тойдурургъа керекдиле. Ахчаны тийишли жерге тапдыргъан Аллахны аллында борчун толтургъаннга саналады.

Фитир садакъаны да ангылатыргъа сюеме. Оразаны кезиуюнде адам кеси да билмей бир тапсыз зат этерге, гюняхха кирирге боллукъду. Фитир а аладан тазаланыргъа болушады. Ол юйюрде хар адам башына  тёленеди, оразаны тутханлагъа, тутмагъанлагъа, сабийлеге да, ол Рамазан айны ахыр он кюнюнде туугъан эсе да.   Бир-бир алимле уа ананы къарынында балагъа да чыгъарыргъа боллукъду фитирни дейдиле. Ол къолайсызлагъа, факъырлагъа тийишлиди. Фитир   фарыз тюйюлдю, ол къаты сюннетди. Башхача айтханда, Аллах бизге борч этген затланы толтурмай къойгъан гюняхды, фитир а ол къауум жумушлагъа кирмейди. 

Бу садакъаны башха магъанасы да барды – социальный. Ораза бошалгъан кюн хар муслийман юйде да хант столла хазырланадыла, ариу ашла этип, къонакъланы сыйлайдыла, байрамла къураладыла. Алай къолайсызланы уа аллай онглары жокъду. Фитир садакъа уа ала да бу байрамдан юлюшлю болсунла деп чыгъарылады.

Ораза  тутханма деп, тынчайып  къалыргъа жарамайды, ол къабыл кёрюлгенин бла къалгъанын биз билмейбиз.  Файгъамбарны сахабалары жылны жарымын, я Аллах, мени Рамазан айгъа дери сау-саламат жетдир деп тилегендиле. Ол бошалгъандан сора уа жылны экинчи жарымында ораза айда этген къуллукъларыбызны къабыл кёр, деп  тургъандыла. 

Бизге бу ай аман ниетледен, къылыкъладан тазаланыргъа берилгенди, алай адам  аланы излеп тура эсе, ол  тилеклери  къабыл этилмегенлерини белгисиди. Аллай адам  оразасын, тилеклерин Аллах ючюн толтуралмагъанды. 

Исламда эки уллу байрам барды – Ораза эм Къурман.  Бу кюнледе бир-бирни сыйларгъа, ыразылыкъны берирге, къол тутаргъа керекбиз. Кёлкъалды болгъан бар эсе, кечгинлик тилерге, жарашыргъа тийишлиди.   Ораза тутмагъан адамны къара чёпге салмай, аны да   алгъышларгъа керекди. Ким биледи, ол анга этилген хурметни эсине алып, келир жыл ораза тутханладан болур эсе уа.