Усталаны чыгъаргъан гюрбежи

Октябрь революциядан сора, бирси миллетленича, къыралда тау халкъланы жарыкъландырыу, аланы къолайларын ёсдюрюу, эл мюлклени къурау эм айнытыу баш борчха саналгъанды. Ол ишни толтурур ючюн билимли адамла, жашауну не жанында да, ол санда билим бериуде, эл мюлкде, промышленностьда да, ишлерин билген устала керек болгъандыла. Ма ол излем бла бизни республикада 1922 жылда – совпартшкола, 1923 жылда – педагогика техникум, 1923–1924 жыллада – тёрт эл мюлк школ, 1924 жылда – Ленинчи окъуу шахарчыкъ (ЛУГ), 1931 жылда – ары кирген рабфак, 1932 жылда – педагогика институт, 1934 жылда Устаз институт ачылгъандыла. Бек уллу жетишимле билим бериуде этилгендиле.

ЛУГ-да совет партия школ, педагогика, эл мюлк, кооператив, ремесленно-кустар техникумла эмда фельдшер-акушер курсла, тракторист курсла, коммуна школ, ишчи факультет (рабфак) болгъандыла. 

Ленинчи окъуу шахарчыкъгъа «усталаны чыгъаргъан гюрбежи» дегендиле. Анга республиканы хар бир элине ишлерин билген жетишер уста берирге деген борчну салгъандыла. Жетеулен а кимле эдиле, къаллай устала? «Совет боекомплект» дегендиле анга: Эл советни исполкомуну председатели бла секретары, устазла, агроном, кооператор, тиширыу советни председатели, партия ячейканы секретары.

Бек аллындан айтсакъ, ол интернатча ишлеп башлагъанды. Анда окъугъанланы жашагъан жерлерине, ашларына-сууларына, бир-бирде уа кийимлерине окъуна, къырал къайгъыргъанды. Аны бла бирге ол окъуу юйде кёгет ёсдюрюрге, мал тутаргъа бёлюннген жерле да болгъандыла. 

Ал жыллада тиширыуланы ары иерге базынмагъанларын да айтадыла, элли оноучулагъа аны борч этип салгъанда да.  

Юч жылдан алты жюзге жууукъ адам анда билим алып чыкъгъандыла. 1931 жылда анда медицина техникум, 1933 жылда уа Бийик коммунист эл мюлк школ ачылгъандыла. Ленинчи окъуу шахарчыкъ онеки жыл ишлегенди. Республиканы артда белгили болгъан адамларыны асламысы анда билим алгъандыла. Статистика айтханнга кёре, анда билим алып, жашау жолуна атланнганланы саны алты мингден атлагъанды. Ол чачылгъанда, аны мурдорунда энчи окъуу юйле къуралгъандыла.

Малкъар халкъны алгъанда, ол окъуу шахарчыкъ ишлеген онеки жылны ичинде анда билим алгъан, андан усталыкъны кенг жолуна чыкъгъан таулуланы саны кёпдю. КъМАССР-ни халкъ жазыучусу Гуртуланы Берт, республиканы халкъ поэти, КъМАССР-ни школуну сыйлы устазы, Шахмырзаланы Саид, белгили устаз Жаболаны Ахыя, поэтле Отарланы Саид, Улбашланы Ахмадия, дагъыда Гюлюйланы Хажимурат, Атабийланы Осман, Этезланы Хамит Ленинчи окъуу шахарчыкъда  устазла болуп ишлегендиле. КъМАССР-ни халкъ поэти Отарланы Керим а анда окъугъан да этгенди, устаз да болгъанды.

Партия школда окъугъан малкъарлыланы санында белгили партия, къырал къуллукъчула, мюлк оноучула да болгъандыла. Уллу къуллукълада ишлегенлени алсакъ, республикада саулукъ сакълауну наркомлары Хаммаланы Магомет бла Уяналаны Къанамат, социал къоруулауну наркомлары Губаланы Ибрагим бла Батчаланы Мурат, маданият наркому Энейланы Махмут, Уллу Ата журт урушну аллында Къабарты-Малкъарны халкъ юстиция комиссарыны  орунбасары Энейланы Хашим, КъМАССР-ни Баш Советини Президиумуну председатели Улбашланы Исмайыл, республиканы область советини толтуруучу комитетини председатели Черкесланы Ишу, Малкъар округда комсомолну экинчи секретары Мусукаланы Исмайыл, республиканы Баш сюдюню председателини орунбасары Махийланы Шаухал эм башхала. Бу аламат адамланы къайсысы да республикабызны, миллетибизни тарыхында энчи ыз къойгъанды. Аланы уллу къыралыбызгъа, саулай да адам улугъа сюймекликлерин юлгюге тутарчады. Ала аны ишлери бла кёргюзтгендиле. 

Орта Азияда къайтхандан сора да бизни кёп адамларыбызны тутхандыла оноугъа. Ол сандадыла биринчи министр болгъан таулу къыз Тёппеланы Къаний, эл мюлк министрни орунбасары болуп тургъан Батырбекланы Магомет, маданият министрни орунбасары Сотталаны Адилгерий, 1960-чы жыллада КъМАССР-ни Баш Советини Президиумуну председателини орунбасары Атаккуланы Хафисат, КъМАССР-ни Баш Советини Президиумуну председатели Уяналаны Чомай, КПСС-ни Къабарты-Малкъар обкомуну секретары Къулбайланы Мухажир, республиканы Министрле Советини председателини орунбасары, белгили алим Хутуйланы Ханафий эм башхала.

Район таматаланы араларында да анда окъуп, къыралгъа хайыр келтиргенле кёпдюле: Уллу Ата журт урушха дери Холам-Бызынгы районда Батчаланы Хызыр, Элбрус районда Курданланы Паша, уруш бара туруп, Черек районда Энейланы Хамит бла Залийханланы Жанакъайыт… Сюргюнден къайтхандан сора Чегем райкомда Гелястанланы Махмуд бла Наршауланы Сакинат, Зольскийде Улбашланы Хабиж… 

Жазыучуланы, журналистлени араларында да ол заманлада Ленинчи окъуу шахарчыкъ жол кёргюзтгенле кёпдюле. Сёз ючюн, ана тилибизде энчи болуп чыкъгъан «Ленинчи жол» газетни биринчи редактору Беппайланы Таусо, артдаракъ анда редактор болуп тургъан Къумукъланы Салих, башха редакторла, ишчиле да Хочуланы Салих, Бёзюланы Ахмат, Кациланы Хабу, Гуртуланы Солтанбек, Жаболаны Асхат, Жазаланы Мусса, Маммеланы Магомет, Мусукаланы Алий, Малкъондуланы Хамит, малкъар халкъны биринчи тиширыу жазыучусу, Къабарты-Малкъарны маданиятыны сыйлы къуллукъчусу, ол атны алгъан биринчи таулу тиширыу Шауаланы Миналдан, назмучу Теммоланы Хамит, жазыучу Залийханланы Жанакъайыт, Маммеланы Магомет, Геляланы Рамазан, Ботталаны Ибрагим, башхала да. 

Биринчи устазларыбызны кёбюсю да анда билим алгъандыла. Аланы тизмелери иги да узунду. Теммоланы Мусса, Жанатайланы Баттал, Бегийланы Шарифа, Холаланы Далхат, Хохоналаны Къани бла Адальби, Жарашууланы Зайнаф, Рахайланы Фатимат, Къазакъланы Сафият, Къарчаланы Хадис, Къудайланы Исмайыл, Шауаланы Зухра, Аттоланы Нафий, Ахматланы Ханафий, Созайланы Солтан бла Мариям, Кучукланы Магомет, Геляхланы Исхакъ ол сандадыла.

Биринчи бийик билим берген жерде окъуп, шахар больницада инфекция бёлюмню ачып, анга таматалыкъ этип тургъан, Россейни сыйлы врачы Чеченланы Майрусхан, республиканы сыйлы артистлери Кючмезланы Шарифа, Биттирланы Абидат, Махийланы Забака, Россейни халкъ артисти, Улбашланы Мутай да анда окъугъандыла.

1933 жылда 1 октябрьде Нальчикде Ленинчи окъуу шахарчыкъда жыр-тепсеу, музыка инструментледе согъуу, сахна оюнла салыу бёлюмлери бла Миллет студия ачылгъанды. Анда КъМАССР-ни искусстволарыны сыйлы къуллукъчусу Рахайланы Якуб ишлегенди. Ол жыр-тепсеу къауумну мурдорунда Къабарты-Малкъар профессионал ансамбль къуралгъанды. 
Не жаны бла да жашауубузну айнытырыкъ, ариу да, къыйматлы да этерик биринчи усталарыбыз бу окъуу юйде башлагъандыла уллу дуниягъа жолларын. Ол огъурлу мекямда бюгюн Къабарты-Малкъар къырал университетни медицина факультети орналады.