«Ата журтубуз салгъан борчланы толтургъанбыз, тукъумларыбызгъа айып келтирмегенбиз»

15 февральда Совет аскерле Афганистан Республикадан чыгъарылгъандыла 

СССР-ни коммунист партиясыны Ара Комитети  1979 жылда 12 декабрьде къабыл кёрген бегими бла Совет аскерле  Афганистан республикагъа кийирилген эдиле. Ол  «…тышындан чабыууллукъну жолун кесер муратда эмда шуёх Афганистан бла чеклени кючлендирир ючюн…» этилгенди.  

  1979 жылда 25 октябрьден 1989 жылда 15 февральгъа дери баргъан къазауатха 525 мингден аслам совет аскерчи къатышхандыла. Аладан 13,8 минги андан къайтмагъандыла. Сермешлени кезиуюнде 55 мингден артыкъ аскерчи жаралы болгъанды, 107 солдат бла офицер жесирге тюшгендиле, 263 а белгисиз тас болгъанды…

Къабарты-Малкъардан ол урушха 1800 аскерчи чакъырылгъанды.  Сёзге, жаланда Кёнделенден анда 22 жашыбыз къуллукъ этгендиле. Жарсыугъа, 55 жерлешибиз къазауатдан юйюрлерине, ата-аналарына къайтмагъандыла, уруш бошалгъандан сора уа, жараладан, жюреклери кюйюп да юч жюзден аслам адам ёлгенди.

…Тынчма, саума, жарсымагъыз…

Жолайланы Камалны жашы Амин Кёнделенден ол къазауатха баргъан 22 жашны арасынданды. «Кимибиз алгъаракъ баргъанбыз, кимибиз артдаракъ. Военкоматда ачыкъ айтмагъандыла къайда къуллукъ этеригими, алай  ангылатхан а этгендиле. Атама, анама билдирмегенме, жюреклерин къыйнамайым деп. Артда письмолада да тынчма, саума, жарсымагъыз дегенден башха жазмагъанма. Райондан он жаш атланнганбыз, Нальчикде уа 3-4 автобусха жыйылып, Афганистан таба баргъанбыз, Туркменияда 2-3 ай хазырланнгандан сора, 20 июньда Кабулда тюшгенбиз»,- дейди ол.

Амин Афганистан Республикада интернационал борчун  1983-1985 жыллада толтургъанды.  Ол    181-чи полкну тау-мараучу батальонунда къуллукъ этгенди. Кеси да анда кёргюзтген батырлыгъы ючюн «За боевые заслуги» майдал бла эки кере саугъаланнганды.

- Биз дайым да рейдлеге чыгъып тургъанбыз, техника колонналаны къоркъуусузлукъларын жалчытханбыз. Саланг деген ауушну юсюнден хар ким да эшитген болур. Анда уа бир жол Тимур Тхагаплеговха тюбегенме. Ол а алай хычыуун кёрюннгенди, тюз къарындашыма жолукъгъанча болгъанма. Кёп туралмагъанбыз. Алай чай ичип, къысха хапар айтып айырылгъанбыз. Бюгюнлюкде Тимур республикада афган урушну ветеранларыны организациясына башчылыкъ этеди, кёп жумушларыбызгъа болушады, сау болсун,-дейди ол.

Андан сора да, Амин ол къазауатда башха жерлешлерибизге да тюбегенди - Ностуланы Габасха, Кючмезланы Зарифге. «Бизни жашла анда  къырал салгъан борчланы бет жарыкълы толтургъандыла,  кавказлыны намысын тюшюрген иш этмегендиле. Ма Тимурча, Габасча, Зарифча жигитлерибизни  юслеринден жазаргъа тийишлиди»,-деп ышарады ушакъ нёгерибиз.

Сейир да болур, алай адамны мыйы алай къуралыпды – къыйын болумлагъа юйренчек болуп къалады. «Аны айтхан да къалай этейим, алай атышыулагъа, нёгерлеринг ачыгъанларына юйренип къаласа. Жунчумай, къуугъун этмей, кесинги тыя билиу, сакълыкъ  къазауатдан сау къайтыргъа болушхан да болур»,-дейди  ол.

Ол сынаулада уа кёнделенчи жашха  школда аскер усталыкъгъа юйретген Отарланы Сеидни жашы Мустафир берген билим бек магъаналы болгъанды.    «Къайтханымда,  ол мен  юйретген затла жарагъанмыдыла, деп соргъаны эсимдеди. Сёзсюз, ол берген сынау манга бек болушханды. Автоматны чачаргъа, жыяргъа, атдырыргъа, сюркелип барыргъа юйретгенди. Ол жашларыбызгъа къазауатдан ётерге тюшеригин  билген этгенча. Жарагъанды дегенимде уа алай къууаннган эди»,-деп эсгереди Амин.

«Ол тамата къарындашыбыз эди»

Бизни адамла не заманда да намыслы, адепли, сабыр болгъандыла. Ма бизни ушакъ нёгерибиз да кесини афган урушда болумуну, анда жигитликлерини юслеринден сагъыныргъа артыкъ бек сюймейди. «Адам кесини юсюнден къалай айтырыкъды, кесин махтагъан айыпды»,- деп ышарады ол.

Алай Аминни юсюнден толуракъ билир мурат бла аны антлы шуёху Сергей Гранкин бла къысха ушакъ этгенбиз. Ол Оренбургда жашайды, урушда туугъан нёгерликни ала 40 жылдан аслам сакълайдыла: телефон бла сёлешип, бир бирге къонакъгъа келип. «Тау-мараучу батальонну къауумунда Амин,  бек аздан, 35 операциягъа къатышханды. Бизни рота разведка борчланы толтургъанды. Кеси айтхан да болмаз, алай Афганистанда кёргюзтген жигитлиги ючюн ол къырал саугъала бла да белгиленнгенди. Былайда бир шартны юсюнден айтыргъа сюеме. Взводну командири ауур жаралы болгъан эди сермешледен биринде. Ол госпитальда кесине бакъдыргъан кезиуде уа аны борчларын Амин толтуруп тургъанды. Аскерчиге офицерни иши ышанылгъаны да кёргюзтюп турады ол къаллай батыр болгъанын»,-дегенди бизге Сергей Гранкин.

Таулу жаш нёгерлерине къарындашлыкъ этгенин да чертгенди бизни ушакъ нёгерибиз. «Анга тамата къарындашыбызгъача къарагъанбыз.  Толу аскерчи керекле: сауутланы, окъланы, топланы, аш-сууну жюклеп,    къаялада чабып айланнган тынч тюйюлдю. Алай таулада ёсген жашха чырмау болмагъанды.  Кесини жюгюн жерине элтип, къайтып, артха къалгъанлагъа ненча кере болушхан болур»,-дейди Сергей.

  Мамыр жашаудан келген 18-жыллыкъ жашлагъа урушха, къазауатха юйреннген тынч болмаз, баям.  Аны ючюн афганлыла бла кеслерин къалай жюрютюрге, командирлени буйрукъларын толтурургъа, сермешни кезиуюнде не этерге кереклисин ангылатыргъа ёч болгъанды Амин, дейди андан ары Сергей. «Ол жаш аскерчилеге бек сакъ эди. Алгъа чыгъаргъа къоймагъанды, ызымдын келигиз деп,  аланы букъдурургъа, сакъларгъа кюрешгенди. Аскерчиле анга  уллу хурмет этгендиле.  Атышыуланы кезиуюнде, шёндюгю  мамыр жашауда да ол ышаннгылы адамды деп, шарт айталлыкъма»,-деген эди ол ушагъыбызда.

Жамауат   унутмайды

Быйыл совет аскерле Афганистан Республикада интернационал борчларын толтуруп, чыгъарылгъанлы 35 жыл толгъанды.     15 февральда уа  – аскерле Афганистандан кетген ахыргъы кюнде - къыралны битеу регионларында эсгериу жумушла бардырыладыла.  Амин да  нёгерлери бла бирге Тырныауузда митинглеге къатышады, тенглери бла тюбешеди. «Районда ветеран организацияны башчысы Князланы Алим иги хазырлайды ол кюнню. Школчула къолларында афган урушну ветеранларыны суратлары бла чыгъып, марш да бардырадыла. Ол а кёлюнге бек жетеди. Сау болсунла, район администрация, жамауат да унутмайдыла»,-дейди Амин.

Совет аскерле Афганистаннга киргенлери тюз оноу болгъанды, деп акъыл этеди бизни ушакъ нёгерибиз. «Биз анда мамыр адамланы къоруулагъанбыз, къыралыбызны наркотрафикден, террористледен сакълагъанбыз.  Тарихлеге  кёре уа, жууукъ жюз жылны ичинде бир уулу кырдык ёсдюрюлмесе да, Афганистанда жыйылгъан наркотик  жетиширикди. Бизни жашла уа анда бет жарыкълы къуллукъ этгендиле.   Таулу, къабартылы, дюгерли, чеченли деп миллетлеге юлешинмей, Ата журтубуз салгъан борчланы толтургъанбыз, тукъумларыбызгъа айып келтирмегенбиз»,-дейди ол.

Уруш – ёлюмдю, уллу къыйынлыкъды.    Адамгъа мамырлыкъ, тынчлыкъ керекдиле. «Асыры ачыкъ болгъанбыз Интернетни хатасындан. Башынга келгенни жазып, адамланы бир бирге юсгюрюп турургъа жарамайды. Мамырлыкъны чачхан тынчды, аны сакълагъан къыйынды ансы. Миллетибизде да жарсыула кёпдюле. Бир бирни ангылап, бир бирге къаты болуп  жашаргъа керекбиз. Бютюнда шёндюгю заманда»,-дейди ол.