Кеслерине табийгъатны хайырлана бакъгъандыла

Бюгюнлюкде аппаларыбызны бла аммаларыбызны тёлюсюн эсгере, ала бизден эсе саулукълуракъ болгъандыла деп айталлыкъбыз. Тауларыбызда жомакълы, сейир табийгъатны ичинде жашай, буруннгулу таулула аны аслам хайырланнгандыла. Анга ма бу шартла да шагъатлыкъ этедиле.  

Тишлерин бурун таулула агъач юзгеле бла ариулагъандыла, эмен терекни къабугъуну къайнагъан суу бла жуугъандыла. Дагъыда ала ол къабукъну чайнаргъа да ёч болгъандыла.

Жилян къапхан адамны айланыргъа къоймай, жилян ууу къанына сингмесин деп, жатдырып, жарасындан жилянны ууун эмип алгъандыла. Къапхан жерни ёрге жанын къысхандыла. Сора ауругъаннга кёп айран, тауда болсала суу ичалгъаныча бир берип, жатдырып тынчайтхандыла.

Къан басымы кётюрюлген адамдан алтын, кюмюш гитче балтачыкъланы жютю жерчиги бла мангылайында чач тюбюне уруп, къанын сийдиргендиле. Андан сора кёп жылланы ол ауруу къыйнамагъанды. Дагъыда къасмакъны къайнагъан сууу да бу ауруудан бек болушады.

Къаны азайгъаннга уа, сёз ючюн, сабийден къутулгъан къарыусуз тиширыугъа чум суу, алма суу ичиргендиле, мурса хычин, жау-бауур ашатхандыла, исси сютде худур этип, сары жау бла ичиргендиле.

Къыз тиширыуну чачына аслам эс бёлгендиле къачан да миллетде. Аны тап халгъа келтириу бла байламлы кёп амалла да бардыла. Къарыусуз, иничке чачлыла башларын тузлу суу, хуппеги бла жуугъандыла. Чачны ёсдюрюрге дагъыда бир амалны хайырланнгандыла ынналарыбыз: къызыл кёгетни ашагъандан сора, ташчыкъларын жыйып, отда кюйдюрюп, ууакъ унча этип, сары жау бла къатышдырып, башны терисине жакъгъандыла. Дагъыда хуппеги бла башларын жуугъандыла.  

Таулу къызланы кёплерини саргъыл, бал бетли чачлары болгъанды. Ала соханны тыш къабугъун сууда къайнатып аны бла жууаргъа да ёч болгъандыла.

Ол а чачны аламат жылтыратханды ариу тюрсюн да этгенди. Къоз терекни чапыракъ суу бла да жуугъандыла.

Чачы тюшген, тырнакълары сынаргъа ёч болгъан адамгъа  шапталла ашатхандыла, шаптал суугъа  бал къошуп ичиргендиле, мант тамырны да ашатып болгъандыла - буруннгу малкъарлыла. Андан сора да, мант хансны уллу чапыракъларын сууда  бир къайнатып, аны бла къызла чачларын жуугъандыла.

Безгеги болгъан саусузгъа чурко ашатхандыла, къоз ашатхандыла. Алыкъын иги къатмагъан къоз бюртюкле иги жарагъандыла.

Тырнакълада акъ тамгъачыкъла болсала, ол адам ауругъаны, къарыусуз болгъаныны белгиси болгъанды - анга алма,  улекъу, шаптал суу, бютюнда шаптал къатханла, неда шапталдан мырзай ( мырзай- ол шапталдан, неда башха кёгет алмаладан, жюзюмден, тау кертмечикледен, эрикден, ит бурундан этгендиле -  иги биширип къангагъа инчгечик жайып, кюнде къатдыргъандыла, сора къышны узуну сабийлеге берип ашатхандыла). Аллай къарыусуз адамны балгъа къоз къошуп бакъгъандыла.

Шапталны ач къарангылай ашаргъа жарамайды. Къустургъан этеди.

Ичи къатхан адамгъа эрикни сууун ичергендиле, не кесин ашатхандыла,  къайнатылмагъан сют да ичиргендиле. Чюгюндюрню биширип да бергендиле.

Баууру ауругъан  адамгъа хыяр, хууан  ашатып болгъандыла. Зюдюрню да не бек кёп ашаса игиди. Бизни ата-бабаларыбыз хыярны башчыгъын кесип, ортасында бюртюклерин къол бла кетерип, хыярны ичине бир чёмюч тенгли  бал, ол болмаса, шекер къуйгъандыла, башчыгъын жапхандыла. Аны аш гумугъа салып, бир ыйыкъ чакълы тутхандыла. Андан бир кюннге бир чёмючню ауругъаннга ичиргендиле.

Жарадан къан тохтамай къыйнаса, бишмеген къоз бюртюкчюкню аракъыда тутуп, аны жарагъа жакъгъандыла. Ол йод кибик болады.

Ирин этип къыйнагъан жарагъа, битиуге къара сапынны отда бир адырда эритип, анга сары жауну, агъач кюлню да къошуп, акъ кисейге жылылай салып, саусузну къыйнагъан жерин  байлагъандыла. Бир кесекден ол ирин кеси аллына чыгъып къалгъанды.

Андан сора да, уллу тёгерек соханны тыш къабугъу бла отда биширип, отдан алып, жылылай эки кесип, аны битиуню юсюне салып, быстыр бла  байлагъандыла. Къарт аппала уа къаманы бурунун отда къыздырып, уруш этген жашланы жараларын къама бла ачхандыла. Алай бла ирин къанга кетмегенди.

Аягъында сингири тартхан адамны аякъ бармагъын чимдигендиле, неда ийнени азчыкъ чанчып аяздыргъандыла.

Баргъаны боллукъду.