Кёчгюнчюлюкде таулула атларын иги бла айтдыргъандыла

Ахыры. Аллы 9 мартда чыкъгъанды.

Шёндю мен Нальчикде жашайма, илму библиотекада ишлейме, солуу кезиуюмде, онг болуп, Къыргъызстаннга бармай къалмайма, анда къарындаш халкъыбызны адамларындан кёрген намысны айтып тауусаллыкъ тюйюлме, унутурукъ да тюйюлме. «Тилибиз – бир, динибиз – бир, не юлешебиз», – деп къоядыла къыргъызлыла малкъарлылагъа бла къарачайлылагъа.

Анса уа кёчгюнчюлюкню жылларында туугъан жерлерине термиле жашагъан халкъланы кёп адамларыны юслеринден не къадар махтау сёз жазылады бу китапда. Ма юлгю: «В Чуйском районе Фрунзенской области в колхозе им. Чапаева спецпереселенец Махмуд Чеченов, занятый в животноводческой бригаде выработал в 1945г. 500 трудодней, а плотник этого же колхоза Исса Атмурзаев – 550 трудодней. В колхозе «Серп и молот» Фрунзенской области спецпереселенец Шаваев выработал 726 трудодней и получил на них 1450 килограммов пшеницы, 14,5 килограмма меда, 3775 рублей деньгами...»

«Грамотами Верховного Совета Киргизской ССР в 1947г. были отмечены работавшие на строительстве железной дороги Кант-Рыбачье Тотуркулов Мусса, Боташев Абдул, Ортабаев Сосланбек. В 1947г. в Талосской области орденом Трудового Красного Знамени были награждены Хапаева Раиса, Байрамкулова Назипа, Узденова Мариям, Хабиева Далин. Орденом Ленина были отмечены в 1949 г. Айбазова Патия, в 1950 г. – Хапаева Раиса.»

Бу хапарланы бизге «Архивные документы свидетельствуют» деген китап айтады. Китапны авторларындан бирлерине тюбеп, ушакъ этгеними сагъыннганма алгъаракъда. Ол Савакун Бегалиевди.

 – Быллай китапны жазаргъа не зат кёллендиргенди сизни?

 – 1957 жылда таулула – малкъарлыла туугъан журтларына кёчюп тебирегенлеринде, мен бешинчи классда окъуй эдим. Бу зат бла байламлы школла бёлек заманнга ишлерин тохтатханларын унутмагъанма. Таулула жолгъа атланырдан алгъа къоншуларын, къайсы миллетден болгъанларына къарамай, къонакъгъа чакъырып, сыйлап, саугъала бергенлери да эсимдеди. Бизникиле да тюз ол халда сыйлагъан эдиле кёчгюнчюлени. Сора жер-жерли органланы, колхозланы оноучулары да той-оюн къурап, къурманлыкъла этип, алай ашыргъан эдиле къонакъларыбызны. Биз да, сабийле, таматаладан кёргенни этип, тенглерибизге, шуёхларыбызгъа саугъала берирге кюреше эдик.

Артда, хайт деп жетген кишиле болгъаныбыздан сора, тарых бла теркирек шагъырей бола, жазыу ишде кесибизни сынай башлагъаныбыздан сора, бу ишни къолгъа алыргъа умут этдик.  Артда  демократия деген сёз жерин таба башлагъанлай, биз да эрттеден мурат этип тургъан ишибизни къолгъа алдыкъ. Къыргъыз жазыучуланы, алимлени арасында кёчгюнчю халкъланы юслеринден кеслерини эсгериулерин жазып журналлада, жыйымдыкълада, газетледе басмалагъанла аз тюйюлдюле. Къыргъызстанны къырал университетини доценти О.Сагынбаев кесини эсгериулеринде былай жазады: «Мен элибизде – Къош-Тёбеде, къарачайлы сабийле бла бирге ёсгенме. Шуёхлугъубузну кючлюлюгюн соргъан окъуна этмегиз. Мен аланы асыры сюйгенден, къарачай тилге къадалып, терк окъуна юйренип къалгъан эдим...»

Аллай шартла, сора кёчгюнчюлени бизни юсюбюзде ёмюрден ахыргъа сакъланырыкъ шартлары: адамлыкълары, иш кёллюлюклери, таза ниетлери, адет-тёрелерине сакълыкълары кёллендиргендиле бу иги да, керекли да ишни этерге.

– Бусагъатда Къыргъызстанда жашагъан таулула бла байламлыгъыгъыз бармыды?

– Шимал Кавказдан бери кёчюрюлген халкъланы келечилеринден кёп адам жашайды бюгюн да мында. Аланы араларында мюлк оноучула, алимле, врачла бардыла. Кеслерини культура аралары бардыла, кеслерини тиллерине, культураларына, адет-тёрелерине сакъдыла. Кёп зат бла байламлы аладан юлгю алырчады. Малкъарлыланы «Минги - Тау», къарачайлыланы «Къарачай-Ата журт» деген культура аралары жаш тёлюню ёсдюрюуге, юйретиуге, миллет сезимни не зат болгъанын ангылатыугъа кёп къыйын саладыла.

-Савакун, кёчгюнчюлюк сынагъан халкъланы ата журтларына барып, къалай жашагъанларын кёрюр акъылынг жокъмуду?

– Бек сюеме барыргъа. Былай, бош барып кетерге угъай, кёчгюнчюлюкню къыйынлыгъын сынагъан, ол къыйынлыкъны хорларгъа къолларындан келген халкъланы адамларына жангыдан тюбеп, ушакъ этип, жашауларын кёрюп, къууанып къайтыргъа итинеме болалсам. Ол жолоучулукъ жангы китапха жангы шартла, жангы оюмла туудурлугъуна да ишексизме. Биз бу теманы энтта да къолгъа алыр акъылдабыз, сёзсюз. Жыл санлары келген малкъарлы, къарачайлы эр кишилеге, тиширыулагъа тюбеп, аланы эсгериулерине тынгылап иги кесек материал да жыйышдыргъанбыз. Заман кесин кёргюзте барыр мындан арысында.

Поделиться: