Ариу, жумушакъ ауазлы тенгибиз

Бюгюн бизни ана тилибизде китапла чыгъадыла, жырла айтыладыла, радио, телевидение бериуле да барадыла. Алада этилген ишни авторлары белгилидиле. Алай а ол затланы жамауатха туура этер ючюн кюч салгъанланы асламысы ташада къаладыла. ГТРК «Кабардино-Балкария» атлы къырал радиода ишлеген Тебердиланы Мариям, Геляхланы Маликни къызы, аладанды. Ол анда звукорежиссёр – магнит жазыулада инженер болуп уруннганлы къыркъ жылдан атлагъанды.  

Мариям Къыргъызстанда туугъан тёлюденди. Школгъа  Акъ-Сууда баргъанды. Аны 1972 жылда бошагъанды. Ызы бла Къабарты-Малкъар къырал университетни филология факультетини орус-малкъар бёлюмюне кирип, урунуу жолун, окъуй тургъанлай, телевиденияда машинистка болуп башлагъанды. Ол кюнлени эсгере: «Студент эдим, ары чакъыргъанларында. Кеси кесиме ышанмагъанма, аллай жерде ишлеяллыкъма деп. Мени бу ызгъа салгъанладан бири Макытланы Сафар болгъанды – халкъ поэтибиз, ишин билген, ишлеген адамны сыйын да кёрген. Анда ишлегенле бары да манга ариу тюбеген эдиле: Шаханланы Нафисат, Мишаланы Аминат, Моттайланы Светлана, Гайыланы Тамара, Жаболаны Людмила, Бачиланы Тамара, Жеттеланы Михаил, Биттирланы Жаухар, Атайланы Магомет… Тамата режиссёр Панасян  бла Уяналаны Валентина уа мени биринчи устазларымдыла, пульт бла биринчи мени шагъырей этгенле да ала болгъандыла», – дейди ол. 

Бир къауум жыл анда ишлегенден сора, Тебердиланы Владимир бла юйюр къурап, эки жашы Илияс бла Залим бир кесек ёсгенлей, Созайланы Ахмат чакъырып, Мариям радиогъа келгенди. Анда ишин фонотекадан башлагъанды. Бирлеге ол эригиулю да кёрюнюр, Мариямгъа уа угъай. Ол анда бизни алтын хазнабызны иеси болуп, андан хар бир бериуге керекли  жырланы, таурухланы, кетген адамларыбызны жазыуларын да тапдырып, аны бла радио бериулени сейир этип тургъанды. Бюгюн да, кёп жылланы звукорежиссёр болуп турса да, фонотекада болгъан байлыкъны аныча тергеген, хайырлана да билген азды. 

Бусагъатдагъы ишине уа аны фонотеканы отоууна къоншуда аппаратныйде ишлеген звукорежиссёрла Энейланы Рая бла Бадалланы Амина юйретгендиле. Бу усталыкъ бла Мариям биринчи орус редакцияда ишлеп башлагъан эди. Анда анга къыйын салгъанланы арасында Мариям, кеси редактор болгъанлыкъгъа, пультда ишлей билген Борис Бербековну да уллу ыразылыкъ бла сагъынады. 

Ишни къауум болуп этгенде, айхай да, фахму, билим, ишге кёлю бла берилиу да бек керекли шартладыла. Алай болмаса, радиода, телевиденияда иги бериу этген къыйынды. Ол не бу адам бла радиорепортаж этер ючюн, иги хазырланыргъа керекди, ол адамны ишини юсюнден не къадар кёп билирге. Насыпха, Мариям бла ишлегенле ол затны иги ангылайдыла. Радиода кимге да юлгю болурча радиожурналистле кёпдюле. Аланы сагъына: «Мен аланы барындан да юйреннгенме, бюгюн да юйрене барама. Жангы келген журналистлеге юлгюге, аланы юйретирге тамата къауумну бериулерин салама», – дейди ол.

Звукорежиссёр таууш бла, ауаз бла ишлейди. Мариям кёп адамны ауазын эшитгенди. Айтханлары тап барырча, кёп жазыуланы юслеринде ишлерге, тюзетирге тюшгенди анга. Иги сёлешгенлени сагъыннганда, биринчи президентибиз Валерий Коковну, алда КъМР-ни Правительствосуну председатели болуп тургъан Чеченланы Хусейни, депутат Людмила Федченкону, башхаланы да айтады ол. Сёзю тюзетилмезча репортажла этгенлени араларында Гочияланы Сагидни айырмалыгъа санагъанын да белгилейди. 

Алай а, бериуню хазырлагъанда, кёплени айтханларын тапландырыргъа керек болуп да къалады. Бирле эркин сёлешедиле микрофон аллында, бирле – абызырап.  Ол себепден звукорежиссёргъа бирде сёзлерин угъай, харфларын тюзетирге окъуна керек болады сёлешгенни. Радио акъылынгы, айтыр сёзюнгю да артыкъ низамын излегенин аныча киши да ангылай болмаз.

Къулийланы Къайсын а ариу сёлешгенлени тизмелеринде энчи турады. «Мен аны кеси бла бир ненча кере тюбешгенме. Биринчи кере фонотекада ишлегенимде. Къайсын анда ишлеген Зоя Жаттиевагъа: «Зоя, ол мен сюйюучю музыканы бир салчы», – деген эди, сора стойкагъа таянып, къолун да жаягъына салып, Шопеннге тынгылаучу эди. Ма ол себепден Къайсынны ауазына музыканы сайлай туруп, мен ол кеси сюйюучю Бетховенни бла Шопенни айырыучума. Ала тап келедиле», – дейди Мариям.
Керти да, звукорежиссёр радио бериуню айбатлай, ол ишде музыканы хайырланады. Аны да къалай сайлагъаныны кесини тасхалары бардыла. Хар ауазны кесине жарашхан музыка болгъанын белгилеп, Мариям былай айтады: «Бирлеге тап келген музыка, не аламат болса да, башхасына жарашмай да къалады. Хайырланнган а, орус классикадан башлап, халкъ макъамлагъа, органнга дери бары да керекдиле. Кязимни, Къайсынны жашауларыны юсюнден бериуледе сыбызгъыны макъамын салама. Кёп бериулеге уа классика флейтаны тауушу жарайды…» 

Тебердиланы Мариям поэзияны бек сюеди. Ол биргесине ишлеген журналистле бла бирге этген бериуледе дайым музыкалы назмула айтыладыла. Дагъыда аны сюйген темасы – Ата журт уруш, анда этилген жигитликледиле. Батырлыкъны юлгюсюн а холамлы къыз атасында кёргенди.  «Атам урушну аллындан ахырына дери къазауат этип, бир санын да анда къоюп, юйюрюн, урушдан сора да костыльле бла юч жыл излеп, алай тапхан  эди Кегетиде Къыргъызстанда. Эгечими сегиз жылында биринчи кере кёргенди атам. Артдан-артха миллетими тарых жолун ачыкълагъан чыгъармала бла да кёл салып ишлейме. Кёчгюнчюлюкню юсюнден да энди сагъышларым толудула, магъаналыдыла…» – дейди ол.

Ол алай болгъанына биз кюн сайын тюшюнебиз – ауазын эшитмесек да, ариу, жумушакъ сёзлю тенгибиз, радиочу Мариямны иши кёрюнюп турады. Къырал а аны «Къабарты-Малкъарны маданиятыны сыйлы къуллукъчусу» деген ат бла белгилегенди.