Ёксюзню къадары

Мариямны туугъанлай окъуна насыбы тутмагъан эди. Анасы аны тапханлай ауушады. Къызчыкъны ыннасы Баллай, анасыны къарындашы Магометгерий аладыла да, ач-жаланнгач этмей, башха тенглерине сукъландырмай ёсдюредиле.

Магометгерий юйюрню гитче  жашлары эди, кеси да жангыз эди. Аны себепли эгечлери андан тапханларын аямай, не бла да кёлюн алыргъа кюрешгендиле, жангыз кёз чыракъларына къор-садакъа бола, аны аты бла къаргъанып тургъандыла. Алай жаш эрке болмагъанды, ишден албугъартмагъанды. Аскер борчун да намыслы толтуруп къайтханды. Юйдегили болур заманы жетгенде, жууукъла, тенгле да, артыкъда ыннасы Баллай,  къатын ал деп къысадыла.

Кюнлени биринде жаш аланы айтханларына бой салады. Эгечлери, алыкъа оналты жылы толмагъан Мариям да, не айтдыраса, къууанадыла, ол иги хапарны танышларына, жууукъларына да билдиредиле. Той боллукъ кюн да тохташдырылгъанды. Келин келлик заманны асыры ашыгъып сакълагъандан, бир кюн да жылча кёрюне эди алагъа. Тойгъа уа сау элни чакъыргъанча эдиле. Алайсыз да къалай, беш эгечни жангыз къарындашы юйдегили болады!..

Элде уа бу юйюрню намысы-сыйы жюрюгенди. Хыпый-сыпыйлары болмагъан, огъурлу, тынч  адамла. Сабийлени алтысын да Баллай кеси аягъы юсюне салгъанды. Баш иеси урушдан къайтмай къалгъан эди. Къызланы жете келгени уа, эрге барып, юйюр къурай эдиле. Баллай, алагъа да къайын юйлеринде кёз-къулакъ  бола, кимини сабийин ёсдюрюрге, кимини юйюн сакъларгъа болушханды. Аны хар затха да хунерлиги болгъанды, ёлюп  кетгинчи, къолундан иши кетмегенди. Ол къызларына, артда аладан туугъан сабийлеге угъай да, къоншуда, тийреде жашагъанлагъа да сейирлик жыйрыкъла, кёлекле, тёбен жанла, ич кийимле тигиучю эди. Аны бла кечиндиргенди башын, юйюрюн да.

Той бир адам чурум тапмазча, анга келгенлени  эслеринде къалырча ётдю. Къобуз тартыула, тепсеуле, жырла кюнню-кюн узунуна Магометгерийни арбазында эшитилгенлей турдула. Эгечлери, Мариям да, бир ненча кюнню  олтурмай, эмен чархынлай  айландыла. Андан сора хар зат да  жерине тохташды. Къыз, хар замандача, эрттенликде эртте къобуп,  арбазны сыйпайды, тёгерек-башны тазалайды. Суу ташыйды, быстыр жууады. Жангы келин а, кюн иги да  кётюрюлгенден сора кёзлерин ууа чыгъады да, хазыр азыкъгъа олтурады.

Алай эте, бир  ауукъ  заман озду. Бир жол Мариям тенг къызлары бла фабрикагъа ишге  чыгъаргъа сюйгенин билдиреди. Аны эшитген келин, олсагъат сагъайып: «Тохта, сен ишге кетсенг, юйде жумушланы уа барын да мен кесими этерге керек боллукъма. Угъай, алай а жарамаз. Мен анагъызны, сени, къарындашыгъызны да къулу тюйюлме, ахшы къыз. Ол сен баргъан фабрикагъа мен да жолну таныйма»,- деп сюелди.

Къызны ыннасы келинини жюрегин къыйнамаз ючюн, Мариямны ишге жибермей тохтайды. Келин а  эри ишге  неда бир башха жумуш бла юйден  кетгенлей, олсагъат ана юйюне атланады, артха жаланда ол къайтыр заманнга жетеди. Болсада юйдегиле, Магометгерийни жюрегин къыйнамайыкъ, юйюрюн да чачмайыкъ деп, анга жукъ айтмайдыла.

Ынна  кюнлени биринде ауругъан да этмей ауушады. Андан сора келин Мариямгъа  тюрленеди. Баш иесине: «Муну юйден къурут. Мындан кетер жери жокъ эсе  да, бирлеге эрге бер да, барма къой. Бу бизни бла нек турургъа керекди. Сени алгъан хакъынг ючюбюзге да азлыкъ этеди. Сабий тууса уа, бютюнда. Андан сора да, онжети-онсегизжыллыкъ къыз, бир да билмезсе, юйге бедиш келтирип да къояр. Заманында жерин тапса керекди»,- деп тохтайды.

Къатыныны айтханындан чыкъмаучу Магометгерий сагъышха къалады. Экинчи кюн ингирликде биягъы келин «жырын» башлайды. «Мен анга бир иги жаш тапханма, кеси да Мариямгъа ушаш ёксюз. Орта Азиядан келип, бу кюнледе къоншу элде жууукъларында турады. Аны  бла танышдырайыкъ»,- дейди.

Къыздан соргъан, оргъан да этмей, жашны юйге чакъырдыла да, аны бла сёз тауусдула. Магометгерийни эгечлерине уа ишни тамам этгенден сора билдирдиле. Ала уа Мариямны узакъгъа кетерине ыразы тюйюл эдиле, алай жангыз къарындашлары айтханны этмей не амаллары бар эди.

Алай бла Мариямны узакъ Къазахстаннга ашырадыла. Анда уа къыз кюн сайын да гыржынын жиляу бла ашап, бирде уа ашы-сууу болмай, бир ауукъ заманны жашады. Болалмагъанындан сора уа артха къайтды. Жерге, журтха да ие болгъан келин, къызны келгенине ыразы  тюйюл эди. Хыны сёлешип, тюртдюм этип башлады.

«Сен мында болмагъан айланы ичинде мен юйлени, арбазны да кесим сюйгенча тюрлендиргенме,  бир затха къолунг тийип, бир жеринден башхагъа тепдирсенг, ыразы боллукъ тюйюлме. Айтып къояйым, мында «хозяйн» болургъа мурат этме»,- деп, орусча да чалдырып, сёзню чорт салды.

Мариямны ыннасыны юйюне окъуна да жокъ эди эркинлиги. Алай бла къоншуда бир гытычыкъгъа кирип, эки-юч айны кечинди. Бир заманда баш иеси да келди. Къор-садагъа болуп, энди  къолун кётюрмезге, ичип келмезге да сёз берди. Ол келгенден сора уа, ким биледи, тыш адамдан уялыпмы огъесе керти  да жаны аурупму, келин экисин да ыннаны юйюнде бир отоугъа жиберди. Бир кесекден Мариям къызчыкъ да тапды.

Алай баш иесинден а бир да къууанмайды. Аскер заводда ишлейди, ай сайын хакъ да алады, болсада тюрлю-тюрлю сылтаула бла аны юй бийчесине бермезге кюрешеди. Бирде, башха сылтау тапмаса, гитче къызчыгъыны къолуна тутдуруп, ол сомланы бюклеп неда жыртып атса, «Ой, ант жетмесин санга, энди была бир затха да жарарыкъ тюйюлдюле»,- деген кибик этип, хуржунуна ура эди. Сора башха тиширыулагъа, ресторанлагъа, кеси сюйгенча жашау этерге къората эди. Мариям а, элде иш табып, къазауатда сом-шай этейим деп, ишлегенди. Тёрт сабийни да алай бла аягъы юсюне салгъанды.

Аланы юйлери аллай  жерде орналыпды, терезелеринден къарасанг, элни жартысы къол аяздача кёрюнеди. Къатларында уллу тёш жол бла машинала ары-бери тохтаусуз жортадыла. Бир жол Мариям, олтуруп, терезеге сагъышлы къарай тургъанлай, адамлары бла келе тургъан автобусну тёшден кетгенин кёреди.

Олсагъат ёрге  секирип турады, алай борбайлары къыйылып, аууп кетеди. Аскерге Мариямны эси аугъанын эшитдиргенлеринде: «Ол къаты  къатынды, алай болур амалы жокъду, аллайла ёлмейдиле, мени  къоркъутур ючюн ташлагъанды эсин да », - деп, жеринден да тепмегенди. Аны къой, ол кече юйге келмей окъуна къалгъанды. Врачла айтханнга кёре, Мариямны жюреги жарылгъанды. Ол кёпге бармай ёлюп къалады. Анга алыкъа къыркъ беш жыл да толмагъан эди.

Алай бла бири биринден гитче тёрт сабий анадан ёксюз болдула. Аталары уа артыкъ кёп жарсымады, къара кийип кюрешмеди. Кёп да бармай къатын алды. Жашларына бла къызларына болушханны къой да, аладан юй юлюшюн зор бла, хор бла алып, къайгъысыз жашагъанды.

Бирде анга къарап, жер башында тюзлюк болмагъанына тюнгюлеме. Алай  а сагъыш эте келсем, кёргенимден, эшитгенимден хыйсап этсем, аманлыкъ бир заманда да, бир кишиге да кечилмегенди, эртте-кеч болса да, ол къайтмай къалмагъанды деп, кеси кесими кёллендиреме.  «Жашау ётер - жазыу жетер»  деп халкъда бош айтылмайды.