«Гриппден кесигизни сакълагъыз»

Кюзню салкъын кюнлери, бирде уа жауунлу кюнлерини ызындан къыш, аны бла бирге уа грипп аурууну кезиую да келгенди. Кеслерин бу ауруудан сакълар умут бла бал, лимон неда наныкъ варенье къошулгъан чай бла къутулуп къалыргъа сюйгенлени саны аз тюйюлдю, алай, жарсыугъа, бу амалла хайыр бермей, гриппге жукъгъанла кёп боладыла. Ол адамны саулугъуна къаллай хата келтиргенини эмда аны болдурмаз амалларыны юсюнден КъМР-ни Саулукъ сакълау министерствосуну Спидге эмда инфекция ауруулагъа къажау арасыны таматасы, медицина илмуланы доктору Марина Иванова айтханды.

- Марина Руслановна, адамны саулугъуна грипп не хата келтирирге боллукъду?

- Битеу простуда аурууланы арасында грипп эм къоркъуулугъа саналады. Ол адамны санларын тюшюреди, титиретеди, бийик температура этдиреди. Осалгъа кетсе, ёлтюрюрге окъуна боллукъду.

Грипп, кенг жайылгъаны бла, битеу инфекция аурууланы арасында биринчи жерни алады. Андан эмда респираторный вирусладан къыйналгъанланы саны башха инфекцияладан ауругъанладан эсе иги да асламды. Жыл сайын грипп бла ауур халда бир ненча миллион адам ауруйду.  Ёлгенлени саны уа, жарсыугъа, 200-500 минг окъуна болады.

- Къоркъуулу къауумгъа кимле киредиле?

- Грипп бла бегирекда къагъанакъ сабийле, абаданла, мардадан артыкъ ауурлукълары болгъан адамла жугъадыла. Жюреклеринде, нерва системаларында, ёпкелеринде, тамакъларында эрттеден бери ауруулары болгъанла эмда диабетден къыйналып тургъанла да киредиле ол къауумгъа.

- Ауругъан адам кесине багъыу мадар этерге боллукъмуду?

- Асламлы информация средстволада (телевиденияда, газетледе, радиода…) температураны тюшюрюучю, тамакъ аурууланы терк окъуна кетериучю, буруннга тамдырып, халин игилендириучю дарманланы (неда алагъа ушагъан затланы) эмда вируслагъа къажау препаратланы рекламалары дайым этилгенлей турады. Бирле уа багъыу амалланы юсюнден интернетде окъуйдула, врачлагъа сёлеше, бара айланмай, ишни кеслери къолгъа алыргъа итинедиле.

Бу айтылгъан затланы юсюнден мени оюмум не заманда да бирди – ала терс, керексиз, игиликге келтирмезлик оноуладыла. Сагъынылгъан (къоркъуулу) къауумгъа киргенледе грипп терк окъуна ауур халгъа кёчерге боллукъду. Специалист тийишли багъыу этмесе, ол адамны жашауун юзер деген къоркъуу да чыгъады. Ол себепден, ауругъанлай, мычымай врачлагъа тебирегиз. Керекмейди болушлукъну интернетде, телевизорда неда башха жерледе излерге.

- Адам кесин гриппден къалай сакъларгъа боллукъду?

- Саулукълу жашау бардырыргъа кереклисини юсюнден айтмай да къояйыкъ. Ол не заманда да башында болургъа керекди. Алай эм къыйматлы амал а – ол вакцинацияды. Бютюнда башха тюрлю аурууладан къыйналгъанлагъа, саулукълары артыкъ иги болмагъанлагъа, къарыусузлагъа, башында сагъынылгъан къауумгъа киргенлеге да. Бизни республикада гриппге къажау прививканы ноябрь айда этерге тийишлиди. Кеч къалсагъыз, аны декабрьны ал кюнлеринде да салдыраллыкъсыз.

- Вакцина деген ол неди?

- Бу препаратда юч тюрлю вирусланы белоклары барды. Аны прививкасы этилгени бла адамны иммунный системасы антитела деген веществола къурап башлайды. Мында бир затны эсгертирге сюеме, шёндюгю препаратла бютюнда тынгылы тазаланадыла. Ол себепден, ким не айтса да, быллай прививка этилген адам грипп бла аурумайды. Бусагъатдагъы вакциналаны жарашдыргъанда къарыусуз (алай кеслери уа сау) вирусланы хайырланмайдыла. Ол эрттегили амал болуучу эди.

- Прививканы этдирмезге не сылтаула бардыла?

- Биринчиден, тауукъ жумуртханы белогуна аллергиялары къозгъалгъанла сакъ болургъа керекдиле. Башха сылтауланы юсюнден а сизге поликлиникада врачла тынгылы айтырыкъдыла.

- Вакцинация этилгенликге, гриппден къутулургъа уа онг болмагъанды, деп прививканы этерге сюймегенле да тюбеучюдюле…

- Аллай шартла да бардыла. Хар адам да бирча тюйюлдю; бирлени иммунитетлери иги ишлейди, башхаланыкъы уа – угъай… Статистика шартлагъа кёре, прививкадан сора адамланы 76-95 процентинде къуралады гриппге къажау иммунитетлери. Аурууну болдурмазгъа деп, саулукъну кючлендириу мадарланы барысындан да вакцинация 2-4 кереге хайырлыды. Алай прививка да этилип, анга жукъгъан болса уа – ол башха аурууланы къозгъамай, терк, женгил халда ётеди.

- Бу биркезиулюк амалмыды огъесе жыл сайын этилип турургъа кереклимиди?

- Гриппни вирусу дайым тюрленнгенлей турады. Ол себепден аны болдурмаз неда багъыу амалларын да анга кёре жангыдан къураргъа тюшеди. Хар жыл сайын Битеудуния саулукъ сакълау организацияны (ВОЗ) башламчылыгъы бла аны жангы тюрлюлери ачыкъланадыла, тинтиледиле. Къайсылары бегирекда къоркъуулу боллукълары белгиленнгенден сора, алагъа къажау вакцинала жарашдырыладыла. Бу иш алты ай чакълы бардырылады. Прививканы уа, айтханымча, аурууну эпидемиясы башланнгынчы этерге керекди. Нек дегенде вакцинаны хайырындан тийишли иммунитет бир ненча ыйыкъны ичинде къуралады.

Ахырында хар кимге да иги саулукъ тежерге сюеме эмда гриппге къажау прививканы болжалына салмай этдирирге чакъырама.