Орденни Москвада такъгъан эдиле

Бюгюнлюкде Миллет библиотеканы архивлеринде газетибизни алып, къалам къарындашларыбыз 50 жыл мындан алгъа кимлени юслеринден жазгъанларын тинтип башласанг, кёп сейир адамланы къадарлары бла шагъырей боласа. Ол адамла тукъумунгу келечилери эселе уа, сени эсинг битеу ол материалгъа бериледи. Газетибизде кёп жылланы ишлеп кетген журналист Жаникаланы Мажитни 1969 жылдагъы «Колхоз къурулушну ветераны» деген статьясында урунууну алчысы Таппасханланы Чажуну юсюнден хапарлайды. Ол республикада колхозланы къуралыуларына уллу къыйын салгъанладан бири болгъанды.

Биз ол материалны газетибизни бюгюннгю номерине хазырлап, сизни аны бла шагъырей этерге сюебиз.

«Биз Ташлы-Таланы ара орамы бла колхоз правлен таба барабыз. Декабрь айны жылы кюнюне къууанып жайылгъан сабийчикле орамда кёпдюле. Аланы жарыкъ кюлгенлери, бир бирлерин чакъыргъан ауазлары эл башындагъы агъачда жутуладыла… Биз жокку болуп сюелген школучуланы къатларына жууукълашдыкъ. Ала бизге къарап, жумушугъузму барды, деп сордула.

- Хау, бизге Таппасханова керек эди, - дедик.

- Ордени болгъан Чажунуму айтасыз? Да ол элни тёбен жанында жашайды. Келигиз ашырайыкъ, - дедиле жашчыкъла.

  Болсада биз аланы дерслеринден чырмамаз ючюн, правлен таба атлап, жолчугъа контордан биреуню алыргъа таукеллендик. Алай анда парторганизацияны секретары Гузийланы Ахмадиядан сора адам жокъ эди. Нек келгенибизни билгенлей, ол:

- Чажунуму дейсиз? Бусагъат табайыкъ. Аламат адамды, къыралыбызгъа кёп къыйын салгъанды. -деп, жол кёллю болду.

  Шифер башлы, ариу сюртюлген юйден аллыбызгъа алаша бойлу тиширыу чыгъады. Кёк кёзлери жарыкъ жанадыла.

 -Келигиз аурунг, эшикде сюелип турмагъыз. Сени жауунгу юйюне къонакъ басмасын. Жашауубузну Аллах къызгъанмасын, туз, гыржын  табыллыкъдыла. Ахмадия, кир юйге. Бу къонакъланы да олтурт,- деп, Чажу аш-суу къайгъыгъа киреди.

Къонакъбайыбызны юсюнден кёп эшите тургъан эсек да, кеси кёзюбюз бла уа биринчи кере кёре  эдик. Аны шёндю окъуна тири атлагъаны, эсибизге 30-чу жыллада халкъыбызны жигит жаш тёлюсю колхозлада, промышленностьну айнытыуда къалай ишлегенлери тюшгенди.

Таппасханланы Чажу Тёбен Чегемде туууп ёсгенди. 1931 жылда анда колхоз къуралгъанда таулу тиширыу къыралына хайыр келтирирге сюйюп, ары киреди. Коммунист партиягъа къуллукъ этиуню кесини баш борчуна санагъанды жаш къыз. Колхозну председатели Наршауланы Адикге келип, ол фермада ишлерге сюйгенин билдиреди. Чажуну бла аны тенг къызы Беппайланы Шамкъызны этген сайламларына къууанып, алагъа не жаны бла да болушуп тургъандыла.

Калмыков атлы колхозну сют-товар фермасы Ахматланы хуторда орналгъанды. Чажу  анда ийнек саууп, тенглерине юлгю кёргюзте ишлегенди. Кюнден-кюннге анда ишлерге сюйгенлени саны ёсе баргъанды. Наршауланы Ауалият, Аппайланы Тишох, Тёппеланы Нафиса жигер къызладан эдиле. Ала комсомол жюреклерин, битеу къарыуларын ара мюлкню айнытыугъа бергендиле.

1936 жылда къонакъбайыбыз болдургъан жетишимлери ючюн «Знак Почета» орден бла саугъаланнганды. Аны берирге Чажуну  Москвагъа чакъыргъан эдиле. Таулу тиширыуланы араларында бир тюрлю бийик къырал саугъа алгъан ол биринчиди.

-  Орденни алыргъа баргъанымда Совет правительствону келечилери бла тюбешген эдим. Орденни ёшюнюме Михаил Калинин такъгъан эди. Республикадан баргъан делегация бла ол кёп ушакъ этген эди. Колхозланы аякъ юслерине сюеу иш къалай баргъанын соргъанды. Ол а бизни андан да уллу жетишимлеге кёллендиргенди, - дейди жигитим.

Сыйлы саугъа жаланда анга берилгенди деп айтырча тюйюлдю. Саулай эл да аны кесини саугъасына санагъанды. Ала ара шахардан къайтханда уа эллиле уллу байрам къурагъан эдиле. Уллу, гитче да келип, орденни къолларына алып, сейирсинип къарагъандыла, Москвада кимни кёргенин соргъандыла.

Эл мюлкде ишлегенлени II съездине  Тёбен Чегемни колхозундан делегат айырыргъа керек болгъанда, эллилери бирча Таппасханланы Чажуну ашырыргъа деп оноулашадыла. Анга къатышып къайтхандан сора, ол жаш тёлюню тёгерегине жыйып, анда не  магъаналы зат айтылгъаныны юсюнден ушакъла бардыргъанды. Ызы бла эл жаш тёлюню арасында социалист эришиуню къурагъанды.

Кёчгюнчюлюк жыллада да Къазахстанда ол не къарыуун да эл мюлкде урунуугъа бергенди. Андан къайтхандан сора, пенсиягъа дери, Ташлы-Таланы «Хорлау» колхозунда ишлегенди. Нартюх, чюгюндюр ёсдюрген звенолагъа таматалыкъ этгенди. Жангы мюлкню къурауда артха турмагъанды. Ма алай болгъанды таулу тиширыуну урунуу жолу…