Табийгъатны къалауурлары

Республикабызны  аслам  жерин  таула бла агъачла къуршалайдыла. Тауланы бир къауумларын  ёмюрлюк къарла басыпдыла, башхаларында уа  кёп тюрлю  тереклери, юлкюлери, кийик гюллери бла  агъачла  алыпдыла.  Аны бла республикабызны жери  къарагъан кёзге  бютюн ариу, бютюн айбат кёрюнеди.  Агъачларыбызны сакълаугъа уа  ол мюлкде  ишлегенле уллу къыйын салыр ючюн къалмайдыла.  Аланы борчлары къыйынды, жууаплыды. Аны юсюнден «Нальчик лесничество» къырал учрежденияны Акъ-Суу бёлюмюню башчысы Хапаланы Зейтунну жашы Вадим бла ушакъ этгенбиз. Ол агъач  мюлкде ишлегенли  жыйырма жылдан иги да атлагъанды. Аны себепли уа участканы бойсунуунда болгъан агъачны халин да бек иги биледи.

-Вадим, сен Къабарты-Малкъар Къырал  университетни малкъар тил бла литература бёлюмюн, ызы бла юридический факультетни да бошагъан эдинг, алгъан билиминге кёре ишлемей, агъач мюлкню не хыйсапдан сайлагъанса?

-Мен Бызынгы элде туууп ёсгенме. Кесигиз билгенликден элибизни таула къуршалапдыла. Аланы да бек сюеме, болсада жюрегим агъач бла байламлы ишге тарта эди. Алай бла университетни ол эки факультетин да бошагъанымдан сора Север Осетия-Аланияны Алагир шахарында агъач мюлкде ишлерге усталаны хазырлагъан техникумгъа окъургъа киргенме. Аны да жетишимли окъуп бошагъанма. Андан сора да, агъач  кесилиги бла бек сейирликди. Анда, терекле ёсгенлеринден сора да, тюрлю-тюрлю жашырынлыкълары кёпдюле. Анга ие кёзден  къарамасанг, ол жокъ болуп кетерге да къоркъуу барды. Бек башы – аны мардасыз къырыргъа жарамайды, от тюшюуден, заранчыладан, тюрлю-тюрлю аурууладан сакъларгъа , къорууларгъа керекди. Биз ол  затлагъа  да кёз-къулакъ болабыз.

-Агъач мюлкде ишлерге тохтагъанынгда уа, биринчи къаллай жумушланы тамамлап башлагъан эдинг?

 -Бек алгъа агъач къалауурну болушлукъчусу болуп эки  жылдан артыкъ заманны ишлегенме. Бизни таматаьбыз Кючмезлагны Мухарбек эди. Биринчи да агъачны жащырынлыкъларына, аны халин уста билирге, заран жетгенин ангыларгъа, къайсы терекни кесерге, къайсысын а сакъларгъа,  браконьерле бла да къалай ишлерге кереклисин ол юйретгенди.

 -Сен биягъында биз дединг. Ала кимледиле?

-Бусагъатда участкада сегиз агъач къалауур ишлейдиле.  Ала борчларына жууаплы къарагъан, агъачны сюйгенле билгенле: Таумырзаланы Идирис, Бёзюланы Жабраил, Гергокъланы Альберт, Бабаланы Мухарбий, Асанлданы Далхат, Хабийланы Валера, Чабдарланы Расул, Бёзюланы Эльдардыла. Бу жашла, мен да тогъуз минг гектар  агъачха къарайбыз. Сёзсюз, къыйынды, къайда машина бла, къайда атла бла айланабыз. Бусагъатда агъачны къырыргъа, жангыдан зыгытла салыргъа эркинлик тендерни хорлагъаннга бериледи. Биз а аллайла кереклисинден артыкъ терек кесмезликлерине, белгиленмеген жерледе агъачны къырмазларына къарайбыз. Орнатылгъан зыгытланы халларын да тинтебиз. Башда айтханымча,  агъачха бир тюрлю заран жетсе,  аны кетериуню  мадарларын излейбиз, этебиз. Агъачны радиациясына, къоркъуусузлугъуна да сакъ болабыз-, мониторингни да бардырабыз. Къысхасы, биз агъач фондну сакълайбыз, агъачны таркъаймазына къарайбыз.

-Агъачха заран салгъанлагъа уа тюбеучюмюсюз, аланы къалай бла жууапха тартасыз?

 -Тюзюн айтсакъ, агъачха заран салайым деп, аны ичине киргенле хазна тюбемейдиле. Алай, жарсыугъа, агъач  къыйырларына келтирип, кир-кипчиклерин тёгюп кетгенле уа бардыла. Биз аллай адамлагъа биринчиден, айып этебиз, экинчиде алай этсе уа, къаты сёлешебиз, тазир  да салабыз. Бир жол а бир къужур иш да болгъанды. Акъ-Суу элде жашагъанла, кир-кипчиклерин келтирип, агъач  къыйырында бир жерге къуюп тургъандыла. Элни администрациясыны башчысына болумну айтып ангылатабыз, артда картагъа къарасакъ  а, ол  элни жери. Къалай-алай болса да, бусагъатда ары багуш къуйгъанларын къойгъандыла.

-  Мындан бир ненча жыл алгъа Хасания элни башында сиз кёп туя зыгытла орнатхансыз, аланы халлары уа къалайды?

-Хау, ала кёп къалмай бары да  тирилген эдиле, тамырла да жиберген эдиле. Биз аланы бир бирден айырып да жерге орнатханбыз. Ала ёсгендиле, уллула болгъандыла. Алагъа  къалауурла салгъан эдик.  Бир ненча жылны ёсгенлеринден сора, къазып  башхаларын да салгъанбыз. Андан сора да, жыл сайын иги кесек жерде терек зыгытла орнатабыз, жюзле бла  тонна терек, юлкю  урлукъла хазырлайбыз. Биз барыбыз да  ангылайбыз, агъач мюлкню тап жюрютюу жамауатны къолайлы жащаууна  магъаналы къошумчулукъду, аны бла экономика къытлыкъны проблемаларын тамамларгъа да боллукъду. Аны ючюн ООН-ну генеральный ассамбленясыны  жыйылыуларындан биринде  2011  жылны «Агъачны халкъла аралы жылы»  этген эдиле. Ол эсигизде болур.  Биз, адам улула уа, аны бюгюнлюкден окъуна келир тёлюлеге сакъламасакъ, артда кеч боллугъун ангыларгъа борчлубуз.