Таулагъа сюймеклигин, таукеллигин да тас этмеген Аныуар

Къадарларын къурай билгенлерине сукъланырча адамла бардыла. Аллайла, тёреде болгъаныча, жарыкъ кёллюледиле, сайлагъан усталыкъларына ёмюрден ахыргъа кертичилей къаладыла, къолгъа алгъан жумушларын эбине жетдиргинчи тынчаймайдыла. Лашкута элден Ахматланы Аныуар ма аллайладанды.

Анга къонакъгъа биз тенгизден эки минг метрден аслам бийикликде орналгъан Хаймаша жайлыкъда къошуна барабыз. «1980 жылда «Элбрус» совхозгъа къойчу болуп киргенме, – деп эсгереди хурметли тамата. – Ма энди 42 жыл болуп келеди къойчулукъда уруннганлы. Хар жыл сайын жайда  тау жайлыкълагъа къой сюрюулени кётюребиз эмда майдан башлап биринчи къар жаугъунчугъа дери мында турабыз.

Мында Ахмат улу къойла кютмеген бир жайлыкъ да къалгъан болмаз.  300 минг метрни тутхан бийик тау жайлыкълада ол танымагъан жаяу жолчукъ, гара суулу шаудан, кезлеу да жокъду.

Бизни ашыра баргъан Аскербий Юанов – тау жайлыкъланы республикалы штабыны эксперти – Аныуарны эрттеден таныйды, аны къойчулукъну устасына санайды. «Бу усталыкъгъа Аныуарны къудурет берген хунери барды, – дейди ол. – Малны халин, не бла багъаргъа, не зат ашатыргъа керек болгъанын уста биледи. Аны къой – бишлакъны, сары жауну, хумужуну эмда айранны да бек татыулуларыны жашырынлыкъларын андан соруп къоюгъуз».

 Алгъын, синоптикле болмагъан заманда, сау жылгъа кюнню халын жаланда уста къойчула билгендиле – къойну жауурунуна къарап. Анга Ахмат улу да устады. Аны сюрюуюнде 1100 къой бла эчки барды. Ма аны саулукъларына ол бек сакъды.

Ол бизни къошуна чакъыргъанды, аллыбызгъа бишлакъ, айран, кеси биширген гыржын да салгъанды. Къош гыржынны татыууна бла ийисине жетген зат жокъду. 

– Къойчулукъ бизни тау жайлыкъладан бай болгъан республикагъа бек файдалыды, – деп оюмлайды Ахмат улу. – Ишни тап къурасанг, жыл сайын жайлыкълада миллион чакълы бир къой бла эчки кечиндирирге боллукъду. Биринчиден, къойлагъа аз къоранч этиледи, экинчиден,  дарманлыкълары болгъан кырдыкланы 100-ден аслам тюрлюсю ёсген бийикликледе багъылгъан къой этге сурам уллуду. Алай бла, аз къоратып, кёп файда алыргъа боллукъду. 

Сынамлы къойчу айтханнга кёре, арт юч-тёрт жылны ичинде Къабарты-Малкъарны тау жайлыкъларында хар игиленнгенди: бийикледе жерлени бютюн файдалы хайырланыргъа кереклисине эс бурулгъанды, аны бла бирге  Хаймаша, Ауар-Сыртда бла Черек тийреледе малланы саны да кёп кереге ёсгенди. Мындан юч жыл алгъа тау жайлыкъланы жаланда жарымы хайырланнган эсе, быйыл малчыла аланы 75 процентинден асламын жаратадыла.

– Таулада быйыл къойла, эчкиле да бютюн кёп болгъанлары къууандырады, – дейди Ахмат улу. – Атланы саны да ёсгенди. Элчи жаш тёлю да ата-бабалары кюрешген жумушну къолгъа алып башлагъандыла: бийикликледе аграр бизнес бла жаш фермерле кюрешедиле. Таулулагъа ёмюрледен бери да тёре болуп келген къойчулукъгъа, жылкъычылыкъгъа да аланы сейирлери ёсе барады. Бизни борчубуз а малчыланы жангы тёлюсюне билгенибизни юйретиргеди, сынамыбыздан юлюш этергеди. 

Сыйлы тамата озгъан заманланы да тансыкълап сагъына эди. Мен а бу сабыр, аз-аз ышара тургъан адамгъа къарап сейир этип тургъанма: аны аллай бир жылны ишлеп арыгъанма демегенине. Айхайда, солургъа заманы жетгенди, алай ол бош туралмагъан, менсиз а къалай… дегенледен болгъаны кёрюнюп турады. Аны оюмуна кёре, бу дунияда хар нени да сынап кёрюрге, тенглешдирирге, багъасын ёнчелерге, жюрегинг бла ётдюрюрге керекди. Жаланда ма ол заманда адам, танг аласында  къууанып турлукъду, аны ишин, аныча тынгылы киши да тамамлаялмазлыкъча, кёл салып урунурукъду.