Къалай сюе эди ол учаргъа!

Малкъар халкъны махтаулу жашы Байсолтанланы Алим Совет Союзну Жигити деген сыйлы атха  Къабарты-Малкъарда угъай, Шимал  Кавказда да биринчи болуп тийишли эди. Аны батырлыгъыны юсюнден аны таныгъанла айтып тауусалмагъандыла.

Анга Байсолтан улу къуллукъ этген 4-чю гвардиячы авиаполкну штабыны алгъыннгы начальниги Пётр Ройтбергни эсгериулери да шагъатдыла. Бюгюн ала бла окъуучуларыбызны шагъырей этебиз. Материалны бизге Алимни ахлусу Мызыланы Таубий бергенди.

Мен Байсолтанланы Алим бла биринчи кере 1939 жылда танышханма. Ол заманда Алим 20-жыллыкъ жаш эди. Алай кесини жыл санындан тамата кёрюне эди. Мен а истребитель авиация полкну штабыны начальниги эдим. Байсолтан улуна ким да эс бурмай къоярыкъ тюйюл эди. Биринчи кёргенлей окъуна мени кёлюме да бек ушады. Бир кесекден а аны бла шуёх болдукъ.

Къалай сюе эди ол учаргъа! Жаны кёк бла бир эди. Ансыз жашау жокъ эди анга. Къыйын пилотаж фигурала этерге да бек сюйгенди, авиация сауутладан уста атханды. Аны истребители кёкде къалай айланнганына жерден къарасанг, ийнанырыгъынг келмей эди, къайда башы тюбюне, къайда тюбю башына бурула тургъан самолётну ичинде адам болгъанына.

Биринчи кере сермешге ол Финляндия бла урушда киргенди. Ол къыйын чакълада жигитлиги ючюн Къызыл Байракъны ордени бла саугъаланнганды. Акъ финле бла уруш бошалгъандан сора полкну Финляндияны къыбыла-запад кесегине – Ханко жарым айрыкамгъа – кёчюргендиле. Ленинград шахарны къатындан узагъыракъда къоруулар умут бла.

Аэродром баш ёзенде эди да, самолётлагъа кётюрюлюрге эм къонаргъа къыйын болгъанды. Лётчикледен уллу усталыкъ изленнгенди.  Ёзенни къыйырында бийиклиги он метр болгъан къая бар эди да, ол да бек къоркъуулу эди. Болсада юйрениу учуула кече, кюн да тохтамагъандыла.  Лётчикле кече окъуна фонарьла бла жарытылгъан жерге самолётланы тап къондурургъа юйреннген эдиле.  Пилотлагъа аллай «къыйынлыкъланы» сынатхан командирле – Иван Романенкогъа, Леонид Белоусовха, Тимофей Каменскийге эм башхалагъа – артда ала уллу ыразылыкъларын билдиргендиле. Ол командирле Суворовну «окъууда – къыйын, урушда – тынч» деген сёзлерин эсден кетермегендиле.

…1941 жыл. Артыкъ бек къыйналмай, бир талай европалы къыралны аякъ тюпге малтап, фашист Германия Финляндияны шимал жанына кёп аскерчиле жыйышдырады. Аланы совет чеклеге жууукълашдыра келеди. Ханко аскер-тенгиз базаны магъанасы уллу болгъанындан хыйсап этип, бизни командование анда аэродромну тап къураргъа буйрукъ береди. Ремонт этиле тургъан аэродромда дежурстволукъну бардырыргъа «чайкаланы» бир эскадрильясын къалдырып, къалгъанларын Фин богъазны къыбыла жагъасында аэродромладан бирине кёчюрюрге оноу болады. Анда да юйрениуле Совет Союзну Жигити Иван Георгиевич Романенкону башчылыгъы бла бардырылгъандыла.

Ол аэродромда тургъанлай эшитген эдик Уллу Ата журт уруш башланнганын. 25 июньну танг аласында бизни эскадрильябыз, Алим да бизни бла эди, Ханкогъа аэродромгъа келип къонду. Бир тюрлю чырмау болмады. Финлиле бизге аэродромгъа къонаргъа аз да чырмаулукъ этмегенлерине бюгюн да сейир этгенлей турама. Ары дери уа эм андан сора да аэродромну тохтаусуз топла бла атып тургъандыла. Бу жол а бизни бу аэродромгъа келгенибизге киши да эс бурмады.

Ханкону башында сермешледе Байсолтан улу къоркъа билмеген лётчик болгъанын кёргюзтгенди. Ол самолёту бла хауа разведкагъа учуп, немислилени жаяу аскерлерине эм автоколонналарына, аскер техникаларына чабыууллукъ этип турду. Анда этген жигитлиги ючюн Къызыл Байракъны ордени бла экинчи кере саугъаланнганды.

Ханкодан бек артда  кетип баргъан аскерлени эм кемелени къорууларгъа къалгъан авиагруппа кетгенди. Бек къыйын болумлада, къарангыда учаргъа тюшгенди. Самолётланы кюйдюрюп, кесигиз а кемелеге минип келигиз деп, командование алай окъуна айтханды. Лётчикле сюйгенлерича этсинле деп, ахыр оноу алай болгъанды. Аладан жангыз бири да самолётун къоюп кетерге унамагъанды. Кёз байланнганда учхандыла. Аны къыйынлыгъын айтып ангылаталлыкъ тюйюлме. Бир самолёт белгиленнген жерге жеталмагъанды, экинчиси, шасси ачылмай, бузлагъан кёлге тюшгенди. Алим кесини самолётун «уллу жерде» хатасыз къондургъан эди.

Авиагруппа къайтыр заманнга Ленинград къуршоугъа алынып эди. Полкну жангыдан бирикдирип, Ладога кёлню тийресине жибердиле.

1941-1942 жылланы къышы къыйын эди. Сууукъла 35 градусха дери жетгендиле. Лётчикле кийген маскала аланы бетлерин сууукъдан хазна сакъламагъандыла, аны бла да къалмай, учууда чырмау болгъандыла. Бетлерине, боюнларына жакъгъан къаз жау да болушмагъанды. Болсада самолётла кёкге заманында кётюрюлюп, Кобонаны къоруулагъандыла.  Анда Ленинградха жибериллик аш-азыкъ продуктланы запаслары сакълана эди. Бизни сегиз самолётдан къуралгъан къауумубузну борчу немисли бомбардировщиклени Кобонагъа ычхындырмазгъа эди.

Немислиле бизден эсе табыракъ жерде эдиле. Аэродромлары –  къыбыла таба жанында орналып. Гитлерчи самолётла, кюн тийген жанындан чыгъып, уллу бийикликден чабыууллукъ этгендиле. Бизни самолётлагъа, немисли истребительлени ызларындан къуугъанны къоюп, Кобонаны къорууларгъа деп, шарт буйрукъ берилгенди.

Къоркъуулу болумладан бизни хар заманда да шуёхлугъубуз, бир бирге болушургъа, таянчакълыкъ этерге хазырлыгъыбыз къутхаргъандыла. Ол аскерчиледе тёре эди.  Алим жолдашларын ёлюмден кёп кере къутхаргъанды, ол санда полкну жангы командири Василий Голубевни да. Аны да къутултхандыла нёгерлери ол къоркъуулу болумлагъа тюшген кезиуледе.

Балтиканы лётчиклерини битеу операцияларына Байсолтан улу тири къатышханды, ол къоркъгъан дегенни не болгъанын билмегенди. 1942 жылны башында ол саулай полк бла бирге Туугъан журтну аллында гвардиячы ант этгенди. Анга кертичилей къалгъанды, ёз жерини аллында борчун намыслы толтургъанды. 1942 жылда 23 октябрьде анга Совет Союзну Жигити деген ат аталгъанды. Ол аскер заданияны толтурургъа 277 кере учханды, 45 хауа сермешге къатышханды, онюч фашист самолётну агъызгъанды. Разведкагъа кёп кере учханды, душманны жаяу аскерлерине чабыууллукъ этгенди. Ханкону, Таллинни, Ленинградны, «Жашауну жолуну» башларында уча, аны «ястребогу» совет авиацияны махтаулугъун керелегенди. Ол самолётну ичинде уа Ата журтубузну чынтты патриоту, Малкъарны махтаулу уланы Байсолтанланы Алим олтуруп болгъанды.

Ол 1943 жылда Кронштадтны башында хауа сермешде жан бергенди. Фашист самолётла бизникиледен эсе иги кесек да кёп болгъанларына къарамагъанлай, сермешге арсарсыз кирген эди. Тенгизчи лётчикни, Совет Союзну Жигитин, гвардияны капитаны Байсолтанланы Алимни Балтий тенгизни толкъунлары жутхандыла. Ол жашауун хорлам ючюн бергенди, халкъны эсинде уа сау турады.