«Не кючлю гёжефге да тренер керекди»

Айтхылыкъ гёжефлени хазырлагъандан, адамланы саулукъларын кючлеуден тышында, бюгюнлюкде спортха  юйретиуню магъанасы да уллуду. Ол жаш тёлюню ахшы юлгюлеге юйрете, жетишимлеге да итиндире, ариу къылыкъда ёсдюрюуге себеплик этеди. Боксдан юйретген Гадийланы Даниял да,  анда жарау этгенле жангыз да ахшы спортчула болур ючюн угъай, сабийле таза ниетли, жигер болурларына да къайгъырады. Бюгюн ол бизни бла ушагъында ол ишини юсюнден хапарлагъанды.

Даниялны спорт жолуну  юсюнден айтырдан алгъа, бир сейир шартны эсгертирге сюебиз. 2015 жылда 28 мартда, Малкъар халкъны жангырыу кюнюне жоралап Нальчикден Малкъаргъа чабып жетгенди. «Тенгим Сараккуланы Ренат Малкъаргъа Хасаниядан Герпегенж огъары жол бла Малкъаргъа бирде акъырын чаба, жаяулай да дайым бара тургъанды. Сора аны бла ёчешип: «Сен жаяу бара эсенг ары, мен а чабып жетерикме», -деп кёлленнген эдим. Чабарыкъ кюнюмю эрттенлигинде туман тюшюп тура эди да, бир кесек арсарлы да болама, алай адамла сакълагъанлары ючюн тюшледе жолгъа чыгъама. Алгъа умутум чаба, жюрюй барыргъа эди. Алай Черек кёллеге жетгенде бир тохтамай чапханымы ангылагъанма, сора ол халда Малкъаргъа да 4 сагъатха 38 минутха жетген эдим. Ары дери спорт бла кюрешгеним, дайым жарау этгеним да болушхандыла. Ол кезиуде Олимпиаданы чемпиону ингушлу жаш Рахим Чахкиев бла бир командада ишлей, хазырланыуну бирге ёте тургъанбыз», - деп эсгереди ол.

Бокс бла кюрешиб а кеч башлагъанды – 18-19 жылында. Гитчелигинде, башха жашчыкълача, футбол ойнагъанды, артда уа тенглери боксха чакъыргъандыла. Биринчи тренери Гуртуланы Аскербий болгъанды, андан сора Геляланы Малик юйретип тебирегенди. Сочини, Краснодар крайны чемпионатларында хорлагъанды, профессионалланы араларында тёрт сермеш бардырып, аладан ючюсюнде хорлагъанды, биринде тенг эсеп бергендиле.

Тренерлик иш бла 2013 жылдан бери тенги Олимпиаданы чемпиону Рахим Чахкиев бла башлагъанды, аны бла шуёхлукъну 2005 жылдан бери жюрютеди. Бир кере Минги таугъа солургъа баргъаныбыздан сора, аны уа ол кезиуде тренери жокъ эди, эришиулеге таулу жаш хазырларына келишедиле. Андан бери бирге ишлегендиле, Рахим да, Даниялда юйрене, тёрт сермешин нокаут бла бошагъанды. Аз-аздан тренерликге тюшюне бара, бусагъатда  сабийлени, абаданланы да юйретеди. Ала турнирлеге къатышадыла, жетишимли да боладыла. Жараугъа анга 35-40 жыллыкъла да келедиле. Рекордсменлери да барды, ол 67 жылында жарауларын къойдурмазгъа кюрешеди, хар кюнден да жюрюйдю. Бокс бла кюрешгеним арытханлыкъгъа, хычыуун кёрюнеди, женгиллик береди, дейди.

Былайда, керти да, спорт жашауну узун этеди деген сагъыш келеди. Анга Гадий улу былай айтады: «Анга жууапны былай берирге боллукъма – физкультура бакъгъан этеди, спорт а заран да тюшюреди. Алай айтханымы бусагъат ангылатайым: физкультура чархыгъызгъа къарыу береди, чыныкъдырады. Спорт а чыпсыз  болмайды, затын ачытмагъан, аурутмагъан спортчу не хазна табылыр».

Бир-бир спортчула, жетишимли болгъанлай, манга энди тренер керек тюйюлдю, кесим кесими хазырлаяллыкъма, дейдиле. Ушакъ нёгеребиз чертгенича, алай сагъыш этиу бек терсди. Не сынамлы, не къарыулу спортчугъа да аны юйретирик, къарыусуз жерлерин кёргюзтюрюк, къарыуун ёсдюрлюк тренер керекди. Ансыз бийик кёрюмдюле хазна болурла. Тренер жарау этдиргенинден тышында, спортчуну тенги болады. Сабий аны сёзюне бирде ата-анасы айтханындан эсе игирек сыйынады. Ол угъай, тренер психолог окъунады.

- Манга ата-анала сабийлери мен айтханны бютюн кёлленип этгенлерин айтадыла. Былайда не да тренер сабий бла байламлыкъланы къалай къуранына кёре болады. Энчи кесими юсюнден айтсам, керек жерде сабийни махтагъан да этеме, башха  жерде уа – урушхан да. Сора, сабийни бла кесинги къалай жюрютюрге керек болгъанынгы ангыларча, аны алгъа таныргъа керекди. Аны бир эки кере жарау этдиргенден сора, халин кёресе. Юлгюге эки къарындашны келтирейим. Бири затны аман этсе, анга урушсанг, ол битеу къарыуун салып, халатларын тюзетирге кюрешеди. Аны кичисине аман этгенсе десенг а, бир ыйыкъны мугурайып, мудах болуп айланады. Алай анга урушурну орунуна махтасанг, кёлю кётюрюлюп, игиден-иги кюрешип тебирейди. Аны ючюн ашыкъмай, къараргъа керекди,- деп белгилейди ол.

Даниял оюм этгенича, спортчуну тюз ниетлиликге юйретсенг, ол ачыуун кесинден къарыусузладан аллыкъ тюйюлдю, алада къарыуун сынарыкъ тюйюлдю. Орамда, бир башха жерде тюйюшледен кери турургъа итинирикди. Ол кесини къарыуун билликди эмда аны бла башхалагъа заран келтирмезге кюреширикди. Сёз ючюн, белгили боксу Костя Цзю интервьюсунда школда не бир башха жерде бир заманда да тюйюшмегенин айтхан эди. Адамла бир бирлери бла жумдурукъсуз келишалмазча болумла жокъдула. Не тюрлю даулашны да тюйюшсюз, сёлешиу бла бла тамамларгъа керекди. Мени спортчум аллай бир тюйюшге къатышханын эшитсем, бек биринчи, аны бла кесим сёлеширикме. 

Бир-бир тренерле спортда, башха жерледеча, жетишимли болур ючюн, адамны фахмусу болургъа керекди дейдиле. Алай хунерни орунуна, ол бир бек итинсе, жанын-къанын аямай кюрешсе, хорламлы болмазмы? Анга жууап бере, Даниял: «Хунер, айхай да, керекди. Алай Аллах адамгъа не уллу фахму да берсин,  ол аны айнытмаса, бир затха да жетиширик тюйюлдю. Адамла бу а болаллыкъ тюйюлдю деген, алай кеслерин аямай ишлеп, кюрешип Олимпиадалада къытхан  спортчуланы да таныйма. Былайда къошарыгъым, сабийни бир кёргенлей ол боксда болаллыгъын бла къаллыгъын ангылап къоярча тюйюлдю. Аны бла бир кесек кюреширге, къараргъа керекди. Чертирге сюеме - жашчыкъны жараугъа алырдан алгъа андан саулугъуну юсюнден справканы излейбиз. Ансыз анга жараугъа алмайбыз, ол бек уллу жууаплылыкъды. Нек дегенде алай гитчелей сабий затына чып тюшюрсе, ол аны битеу къалгъан жашауунда къыйнап турлукъду», - дейди.

Бокс бла кюрешип башлар ючюн, инсаннга азындан сегиз жылы толургъа тийишлиди. Андан гитчелени, аллайла да бардыла, тюйюшлеге,  эришиулеге салмайдыла. Аланы техника жаны бла юйретедиле, къарыу алырларына эс бурадыла. Жарауну сабийле артда къарап халатларын кёрюрча видеогъа да алдырадыла. Хар кюннге энчи программа жарашдырылады: бир кюнде сабийле снарядла бла неда тренажерлада кюрешедиле, экинчиси физический хазырланыугъа бериледи, ючюнчюсюнде халатла бла ишлейдиле. Жылы замада эшикде да жарау этиуге кёп заман бёлюнеди. Солуу кюнлеринде сабийле чабадыла, упражненияла этедиле. 4-7-жыллыкъ балаланы уа ата-анала гимнастикагъа, жюзюуге берселе, бек игиди. Ол аланы сюеклерини, чархларыны тюз ёсюуне себеплик этерикди.

Ата-анала баларын жараугъа зор бла келтире эселе уа. Сёз ючюн, сабий суратчы  болургъа сюеди, атасы уа аны уста боксчунуча кёреди. Даниял айтханча, аллай болумла да чыгъа турадыла: «Юлгюге бир сабийни келтирейим. Аны бизге сюймей-унамай тургъанлай келтирген эдиле. Биринчи жарауунда ол жиляп окъуна тургъанды. Алай бир кесекден а жаратып, спортха кёлю бла берлип тебирегенди. Биринчи эришиуюнде хорлагъандан сора уа, залгъа бютюн къызынып келеди. Мен акъыл этгенден, сабийге бир 15 жылы толгъунчугъа дери аны ючюн, ол заманын къалай ётдюргени ючюн аны атасы бла анасы жууаплыдыла. Абаданыракъ болгъандан сора уа, ол сайлауун кеси этер».

Тиширыула спортну быллай тюрлюлери бла кюрешгенлерине къалай къарайса деген сорууубузгъа, Даниял къызла бир бирлерин тюйгенлерин артыкъ бек жаратмагъанын билдиреди. «Болсада, адам бир ишни тутуп, анда жетишимли болала эсе, аны бла кюреше, башын тута эсе, бир хата кёрмейме, дейди. - Аллай танышларым да бардыла. Сора, тишириу эм эр киши эришиуледе жорукълада башхалыкъла бардыла, къызлагъа ала женгилирекдиле».  

Башха жерледеча, бокс да чып тюшюуге къоркъуулуду. Сакъ болургъа не бек да кюреш, жангыз боксда угъай, къайда да адам затын ачытмай къаллыкъ тюйюлдю. Гёжеф битеу къарыуунгу салып кюрешсе, не сингирлерин, неда бир башха затын создурмай, ачытмай къоярыкъ тюйюлдю. Боксда уа, жарау этгенде, башынга азындан 30 кере урдуртаса. Ала ачытмасала да, аз-маз чып тюшюрюрге боладыла. Къоруулана билир неда бир башха сылтау бла угъай, эр киши спорт бла кюреширге, къарыулу болургъа борчлу окъунады. Тутушсун, сермешсин, жюзсюн, не да этсин, алай эр кишиге къарыусуз болургъа жарамайды. Спорт а инсанны кюч-къарыу, психология жаны бла да чыныкъдырады, деп чертеди Даниял.